ΟΙ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΔΡΑΜΑΤΟΣ

 

Η τραγωδία προήλθε καθ’ όμοιον τρόπον από τας μιμικάς παραστάσεις χορού και άσματος Διονυσιακών οργιαστών με αμφίεσιν τράγου. Αυτά τα σατιρικά έργα παρέμειναν ουσιαστικόν μέρος του Διονυσιακού δράματος μέχρι του Ευριπίδου. Έκαστος συνθέτης τραγικής τριλογίας έπρεπε να κάμη μίαν παραχώρησιν εις την παλαιάν παράδοσιν προσφέρων, ως τέταρτον μέρος της παραστάσεώς του, ένα σατιρικόν έργον προς τιμήν του Διονύσου...

Την ιδιότητα του συγγραφέα είχε αγαπήσει η Δανάη (= Γαλάτεια Καζαντζάκη) και όχι τον άνθρωπο (Αλέξανδρος = Νίκος Καζαντζάκης)!

Όταν ήρθε η είδηση πως το δράμα του Αλέξανδρου, πάνω στο λαϊκό θρύλο, πήρε το πρώτο βραβείο στο διαγωνισμό, η Δανάη ξαφνιάστηκε. Δεν της είχε πει τίποτα. Μόνο που της το διάβασε. «Θα μου το ’λεγε, σκέφτηκε η Δανάη, αν ήτανε σίγουρος εκατό τα εκατό για την επιτυχία. Κι επειδή δεν ήταν, μου το ’κρυψε». Αν αποτύχαινε, δε θα το μάθαινε κανείς, αφού οι συγγραφείς υπέβαλλαν τα έργα τους με ψευδώνυμο κι αφού ο φάκελος με το πραγματικό τους όνομα δεν αποσφραγίζεται σε περίπτωση αποτυχίας.

Το Ινδικό και Ελληνικό Δράμα: Δύο διαφορετικοί τρόποι αντικρύσματος της ζωής

Θα συνοψίσω εδώ τα κύρια σημεία μιας ενδιαφέρουσας μελέτης, γραμμένης από τον καθηγητή του Πανεπιστημίου της Χαβάη Ντάριο Λ. Σουών, και που δημοσιεύτηκε στο αμερικανικό τετραμηνιαίο περιοδικό «Συγκριτική Δραματολογία». Η μελέτη επιγράφεται «Το ινδικό και το ελληνικό Δράμα: Δύο ορισμοί του».

Από την αντιπαράθεση των αρχών που διέπουν τη Δραματική ποίηση σε δύο της πανάρχαιες και απομακρυσμένες γεωγραφικά εκδηλώσεις, απορρέουν δύο διαφορετικοί τρόποι αντικρύσματος της ζωής. Δεν μας είτανε και πριν άγνωστοι, αξίζει όμως να τους ιδούμε έτσι παραστατικά εικονισμένους...

Η ωραιότητα της εικόνας, μας οδηγεί στο βάθος και την κατανόηση του νοήματος

Μια φορά και έναν καιρό, η εμπειρία που γευτήκαμε μας κάνει άλλους ανθρώπους και, με αυτή την έννοια, το κάλλος, η αρμονία η τελειότητα της δομής είναι στοιχεία που μας δίνουν ένα μήνυμα. Και αν μέσα στον ναό μάθαμε να ανοιγόμαστε σ' αυτό το μήνυμα, θα φύγουμε από την εκκλησία ανανεωμένοι, διαφορετικοί, με μία όμως προϋπόθεση:

ΟΙ ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΠΟΙΗΤΕΣ, ΩΣ ΝΕΟΙ ΠΡΟΦΗΤΕΣ

Οι σύγχρονοι ποιητές, ως εταίροι ψαλμωδοί, ως νέοι προφήτες, ως σύγχρονοι άνθρωποι ξεφλουδίζουν με τις λέξεις τους τ’ αλλεπάλληλα περιττά στρώματα των δυσλειτουργιών (συναισθηματικών, ψυχικών, κοινωνικών) φανερώνοντας τον πυρήνα του προβλήματος που δεν είναι άλλος από τη μοναξιά. Οξύμωρο σχήμα η αίσθηση μοναχικότητας σε πολυπληθείς συντροφιές, κι όμως αναμφισβήτητη διαπίστωση των καιρών μας...

ΒΕΡΛΑΙΝ, ΝΤΟΣΤΟΓΙΕΦΣΚΗ, ΚΑΦΚΑ: ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΤΟΥ ΠΑΘΟΥΣ

Βερλαίν

Συντάκτης απογευματινής εφημερίδας, από τους πιο δραστήριους, με πήρε τηλέφωνο, για να μου απευθύνει μερικά ερωτήματα και να μου ζητήσει άμεσες και συνοπτικές αποκρίσεις. Περίπου δεν μου άφησε καιρό να σκεφθώ. Και, μολονότι θα μπορούσα είτε ν’ αρνηθώ τη συμμετοχή μου σε μια τέτοια δοκιμασία είτε και να του ζητήσω κάποια μικρή προθεσμία, τη βρήκα κι εγώ πολύ διασκεδαστική την υπόθεση. Ήταν σαν ένα «τεστ» σαν μια ψυχοτεχνική άσκηση, που απαιτούσε ετοιμότητα, διαύγεια και ικανότητα επιλογής του ουσιώδους...

Η ΕΝΔΟΣΥΜΠΑΘΕΙΑ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ

Ξέρουμε ήδη πως η ενδοσυμπάθεια είναι ένα ψυχικό φαινόμενο που έχει σχέση τόσο με τα αισθητικά όσο και με τα μη αισθητικά γεγονότα. Όμως, είναι προφανές πως δεν θα ήταν δυνατό να λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο και στα αισθητικά και στα μη αισθητικά γεγονότα. Πρώτα – πρώτα γιατί τα αισθητικά γεγονότα δεν είναι κυρίως ειπείν γεγονότα, δεν εμφανίζονται έξω και πάνω απ’ τη συνείδηση του συγκεκριμένου δημιουργού...

ΤΕΛΙΚΑ, ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΠΟΙΟΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗΣ;

Το ποιος είναι και ποιος δεν είναι καλλιτέχνης, είναι ένα δύσκολο και δυσεπίλυτο πρόβλημα. Και, βέβαια, για να είσαι καλλιτέχνης δεν αρκεί να το δηλώσεις, γιατί κινδυνεύεις να γίνεις καταγέλαστος με τέτοιου είδους δηλώσεις. Παρά το γεγονός πως γράφεις ποιήματα (δηλαδή στίχους που εσύ θεωρείς ποιήματα), παρά το γεγονός πως γυρίζεις ταινίες (άλλοι χάνουν τα λεφτά τους), παρά το γεγονός πως γράφεις μουσική (δηλαδή, τραγουδάκια που τα εκλαμβάνεις ως μουσική) ενδέχεται να μην κάνεις τίποτα απ’ όλα αυτά, ή να είσαι μόνο ένας καλός επαγγελματίας και τίποτα περισσότερο.

ΚΡΙΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΚΑΡΟΛΟΥ ΜΕΣΣΗΝΕΖΗ

Ο ποιητής Κάρολος Μεσσηνέζης

Η ποίηση του κ. Μεσσηνέζη είναι πηγαία και ανεπιτήδευτη, που έρχεται από τη Μούσα του. Είναι υψηλού επιπέδου δημιουργία, που φέρει την προσωπική σφραγίδα του δημιουργού της. Μία χτυπητή ιδιαιτερότητα της ποίησης αυτής είναι η ασυμβίβαστη στάση της στην θεωρία της δημιουργίας του κόσμου. Στο προκείμενο ζήτημα, μας λέει ο ποιητής:

“ … από μία έκρηξη λένε κατάγομαι …”

Και παρακάτω προσθέτει:

“Ίδια και ο χρόνος/ του ήλιου το φως/ ο ουρανός/ η άβυσσος/ όλα πριν δεν υπήρχαν/ όμως δεν μπορώ τίποτα να νιώσω”.

ΟΙ ΚΡΙΤΙΚΟΙ ΤΕΧΝΗΣ ΕΙΝΑΙ ΚΑΤ’ ΟΥΣΙΑΝ ΑΧΡΗΣΤΟΙ

Οι κατ’ επάγγελμα κριτικοί της τέχνης, κατ’ ουσίαν είναι άχρηστοι. (Σημειώστε πως είμαι επαγγελματίας κριτικός του κινηματογράφου επί 25 χρόνια περίπου). Ο κάθε θεατής ή ακροατής είναι κι ένας ερασιτέχνης κριτικός, συχνά πολύ καλύτερος απ’ τον επαγγελματία, που δεν έδωσε εξετάσεις να γίνει κριτικός, και που βρέθηκε σ’ αυτό το κρίσιμο πόστο λίγο ως πολύ τυχαία.

Η κριτική είναι μια σύμφυτη στην ανθρώπινη νόηση ικανότητα. Συνεπώς όλοι, άλλος πολύ κι άλλος λίγο, έχουμε αυτή την ικανότητα. Και δεν είναι ένδειξη υπερβάλλουσας κριτικής ικανότητας το να είσαι επαγγελματίας κριτικός. Θα μπορούσες κάλλιστα να είσαι ένας επαγγελματίας τενεκές, που παριστάνει τον κριτικό...

Η ΜΗΤΡΙΑΡΧΙΑ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΑΓΓΕΛΟΥ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΥ

Αξίζει να σημειωθεί ότι η θεωρία του Bachofen και των οπαδών του έχει αφήσει τα ίχνη της στη νεοελληνική Γραμματεία. Οι ιδέες του Γερμανού σοφού ανάφλεξαν τη φαντασία ενός κορυφαίου μας ποιητή, του Άγγελου Σικελιανού, και με την ένταση που έδινε στα ποιητικά οράματα ο ασυγκράτητος ενθουσιασμός, ο ανεπανάληπτος σικελιανικός οίστρος, έγιναν το μετα – ιστορικό (κατά το μεταφυσικό), το ερμηνευτικό μαζί και το προφητικό κήρυγμά του...

ΤΙ ΚΑΤΑΛΑΒΑΙΝΟΥΝ ΑΡΑΓΕ ΟΙ ΘΕΑΤΕΣ ΒΛΕΠΟΝΤΑΣ ΜΙΑ ΑΡΧΑΙΑ ΤΡΑΓΩΔΙΑ;

Τι ακριβώς «καταλαβαίνουν» από την ποιητική ουσία του αρχαίου δράματος οι θαυμαστές του; Καταλαβαίνω ένα έργο Τέχνης σημαίνει ότι το συσχετίζω με τις εμπειρίες και τις σκέψεις μου, τους καημούς και τις λαχτάρες μου και, επειδή ανακαλύπτω μέσα στα σύμβολα του μια δική μου «οικειότητα» μαζί του, αισθάνομαι ικανοποίηση που επικοινωνώ με το νόημά του και μπορώ να διατυπώσω με την τέλεια «γλώσσα» του ό,τι δεν είχα κατορθώσει ως τώρα να εκφράσω με τα ψελλίσματά μου – έναν οραματισμό και μιαν ελπίδα, ένα πρόβλημα που πάει να διαβρώσει την ψυχή μου ή μια λύση που αρχίζει να σχηματίζεται μέσα στο σκοτάδι και να φωτίζει τη ζωή μου. Φέρνουν άραγε τόσο κοντά τους οι άνθρωποι της εποχής μας την αρχαία τραγωδία, ή πηγαίνουν τόσο κοντά της, ώστε να μπορεί να ειπωθεί για όσους λέγουν ότι την «αγαπούν» (ή δραματικότερα, ότι τη «χρειάζονται») πως πραγματικά την καταλαβαίνουν;...

Ο ΕΡΩΤΙΚΟΣ ΠΟΘΟΣ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ

Στο δημοτικό τραγούδι ο ερωτικός πόθος ψυχικοποιείται και γυρεύει και τη νομιμοποίηση του γάμου, μα χωρίς να πάψει να βλέπει. Η ερωτευμένη κόρη απορρίπτει με περιφρόνηση ό,τι δεν ταιριάζει με την ομορφιά του προσώπου, με τη ρώμη και το κάλλος του σώματος, με τα νιάτα, την υγεία, την λάμψη, τη λεβεντιά και την αξιοσύνη. Η ασκήμια και η δυσμορφία του κορμιού και του προσώπου, η γενική αχαριά μιας παρουσίας που την έχουν υποσκάψει η αρρώστια ή ο χρόνος, όχι μόνο δεν είναι δυνατό να εμπνεύσουν τον έρωτα, αλλά και τον αποδιώχνουν με φρίκη από τις νεανικές ψυχές και φύσεις. Μήτε κι ο πλούτος, το «βιος», τις επηρεάζει...

ΤΟ ΓΥΜΝΟΝ ΕΙΝΑΙ ΑΣΕΜΝΟΝ;

Το γυμνόν είναι άσεμνον; Φίλος μου, ποτέ, θεολόγος και πανεπιστημιακός καθηγητής, εισηγήθηκε στον τότε υπουργό Παιδείας την, δια το ασκανδάλιστον ημών των ανδρών, με φουφούλες ένδυσιν των μαθητριών κατά το μάθημα της γυμναστικής. Και ο υπουργός το υιοθέτησε. Το μέτρο μπορεί να μην ήταν άσκοπο, αν περί τούτου μόνο επρόκειτο. Όχι όμως διότι «πάσα σαρξ χόρτος εστί» κτλ. κτλ. Η ηθική του ντυτού δεν θα ’χε εξ αυτού κανένα κέρδος. Αλλά το ειδικό βάρος της φτωχής μου τούτης συντομίας των λόγων δεν είναι αν το ντυμένο ή το γυμνό είναι ηθικότερον το ένα από το άλλο˙ μπορεί να είναι και τα δυο τους ανήθικα ή και τα δυο τους ηθικά – όπερ έδει, βέβαια, δείξαι. Το ειδικό βάρος είναι ότι εξ’ αυτού πρόβαλε το ιδεολογικόν της ρύγχος η απειρία...

Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΕΙΝΑΙ ΕΡΓΟ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ

Αδικούμε το σώμα τού ανθρώπου όταν υποστηρίζουμε πως ο πολιτισμός (culture) είναι έργο τού πνεύματος. Θα κυριολεκτούσαμε, αν λέγαμε πως είναι και του σώματος και του πνεύματος άθλος. Γιατί το πνεύμα δεν υπάρχει αποσυσχετισμένο από το σώμα. Αντίθετα, υπάρχει επειδή υπάρχει το σώμα. Δεν έρχεται το πνεύμα αυτόνομο και δεν εμφανίζεται αυτοτελές μέσα στον κόσμο. Έρχεται κι εμφανίζεται αποκλειστικά διά του σώματος...

Ο ΣΟΛΩΜΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟ

Δεν είναι μόνο μνημείο πνεύματος η Βίβλος, εξαιτίας της ριζικότητας με την οποία φωτίζει την ανθρώπινη εγκοσμιότητα. Είναι και μνημείο του έντεχνου λόγου, από τα κορυφαία. Πολλοί μεγάλοι λυρικοί ποιητές εφθόνησαν το λυρικό μεγαλείο του Άσματος των Ασμάτων. Και πολλοί άλλοι άντλησαν ρήματα ζωής από τον τραγικό λόγο του Ιώβ, από τον εξαγγελτικό λόγο των Προφητών, ή από τον αποκαλυπτικό λόγο των Ευαγγελίων.

Αλλά η Βίβλος είναι και μνημείο γλωσσικό, με την στενότερη έννοια. Τόσο η μετάφραση των Εβδομήκοντα της Παλαιάς Διαθήκης όσο και η πρωτοτύπως ελληνικά διατυπωμένη Καινή Διαθήκη συνιστούν ανεκτίμητο γλωσσικό θησαυρό. Οι συγγραφείς του ελληνισμού, που διαθέτουν αυξημένη αίσθηση της σημασίας και της σημαντικότητας της γλώσσας, καταφεύγουν στα κείμενα της Βίβλου για να αντλήσουν γλωσσικό υλικό, ενίοτε μοναδικό στην εκφραστική του δύναμη...

ΠΑΣΧΑΛΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ακριβώς ένα μήνα πριν απ’ το Πάσχα, ο κυρ Διονυσάκης απόχτησε ένα αρνί. Αυτό έγινε κυριολεχτικά στην τύχη.

Μια μέρα, δηλαδή, ο Τάκης ο Μπίμπας, ο φίλος του ο κουρέας και άσπονδος αντίπαλός του στο τάβλι, έβγαλε αυτό το αρνί στον κλήρο για ένα χιλιάρικο. Είδε και έπαθε να τον πείσει.

- Βρε, άσε με κάτω, χριστιανέ, έλεγε ο κυρ Διονυσάκης. Πρώτο και κύριο, εγώ είμαι άτυχος άνθρωπος.

- Έλα δω. Βάλε το δεκαεφτά και, αν δε σου πέσει, να μου πεις «φτου σου, ρε Μπίμπα!».

- Πρώτο και κύριο, τι να το κάνω εγώ ένα ολόκληρο πρόβατο;

- Αστειεύεσαι; Το Πάσχα έρχεται. Έχεις παιδιά, οικογένεια. Με ένα αρνί έντεκα κιλά θα τρως μια βδομάδα κρέας...

Ο ΤΣΙΓΓΑΝΟΣ ΜΟΥΣΙΚΟΣ ΠΟΥ ΕΠΑΙΖΕ ΜΟΝΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΤΟΥ!

Σε κάθε χώρα, έτσι όπως πάει να τις τυποποιήσει όλες ο τουρισμός, σκαρώνοντας μερικά, αντιπροσωπευτικά τάχα, έθιμα, ήθη, θεάματα, αντικείμενα, ό,τι φέρει η τύχη και το επιχειρηματικό πνεύμα, και βγαίνουν στην πλατειά κατανάλωση, για τον ξένο επισκέπτη, το συλλέκτη των εντυπώσεων. Τροφοδοτούν, όλα μαζί, την ανίατη φιλολογία, μάστιγα και οίστρο της ξέβαθης ψυχής. Από τότε μάλιστα που η ξέβαθη ψυχή έγινε και περιφερόμενη, η φιλολογία πέρσεψε. Όπως η Αθήνα έχει τις ταβέρνες της που δεν είναι πια ταβέρνες, έχει και η Βουδαπέστη τα κέντρα της με τους τσιγγάνους. Μόνο που η Βουδαπέστη τα είχε και πριν από τον αδηφάγο τουρισμό.

ΟΙ ΒΑΣΙΛΙΚΕΣ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΣΤΙΝΗΣ

Είναι φυσικόν εις την Παλαιστίνην να ιδρύθησαν εξ αρχής σπουδαίαι βασιλικαί λόγω της κεφαλαιώδους σημασίας αυτής, ως κοιτίδος του Χριστιανισμού. Ο Μ. Κωνσταντίνος και η Αγία Ελένη έδωσαν ήδη το παράδειγμα. Αι πρώται όμως αύται βασιλικαί κατεστράφησαν και ή επανεκτίσθησαν αργότερον εις ρυθμόν βυζαντινόν τρουλλαίον ή διεσώθη η παράδοσις αυτών μόνον εις τα έργα των εκκλ. συγγραφέων...

ΡΕΜΠΕΤΙΚΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΠΑΡΑΝΟΜΙΑ ΣΤΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΘΙΕΡΩΣΗ

΄

Δεν ξέρω πότε ακριβώς έγινε το πήδημα απ’ την οιονεί παρανομία στη κοινωνική καθιέρωση. Ξέρω μόνο ότι μια εποχή το να τραγουδάς ρεμπέτικα έκανε πολλά φρύδια να ορθώνονται, το χωροφύλακα να σε βλέπει με μισό μάτι, διόλου περίεργο αφού και συ ο ίδιος ένιωθες λιγάκι «εκτός Νόμου». Η στρατιωτική περίπολος περνούσε από τα μπουζουκτσίδικα και μάζευε ναύτες και φαντάρους που χόρευαν ζεϊμπέκικο ή τσιφτετέλι.

Ένα βράδι, ανθυπολοχαγός κι εγώ τότε, ζήτησα το λόγο απ’ τον επικεφαλής αξιωματικό. Όχι, είπε, δεν απαγορευόταν ο χορός για τους φαντάρους, αλλά χάθηκαν οι ελληνικοί χοροί να χορέψουν – τα τανγκό και τα βαλς;...