Η ΜΗΤΡΙΑΡΧΙΑ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΑΓΓΕΛΟΥ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΥ

Αξίζει να σημειωθεί ότι η θεωρία του Bachofen και των οπαδών του έχει αφήσει τα ίχνη της στη νεοελληνική Γραμματεία. Οι ιδέες του Γερμανού σοφού ανάφλεξαν τη φαντασία ενός κορυφαίου μας ποιητή, του Άγγελου Σικελιανού, και με την ένταση που έδινε στα ποιητικά οράματα ο ασυγκράτητος ενθουσιασμός, ο ανεπανάληπτος σικελιανικός οίστρος, έγιναν το μετα – ιστορικό (κατά το μεταφυσικό), το ερμηνευτικό μαζί και το προφητικό κήρυγμά του...

Θυμίζω στον αναγνώστη τις ωραίες σελίδες του ποιητή που με τον τίτλο «Ελευσίνια Διαθήκη» δημοσιεύτηκαν το 1936 στο περιοδικό «Νέα Γράμματα» (προπάντων την τρίτη «ομιλία» στο τεύχος του Φεβρουαρίου και την τέταρτη στο τεύχος του Μαρτίου 1936). Έχουν μαζί με την υποβλητική και τον όγκο, τη μεγαλοστομία του σικελιανικού λόγου. Ο παλαιότατος και θεμελιακός πολιτισμός όλων των λαών, γράφει εκεί ο Σικελιανός, άξονα και δίκαιό του έχει την αρχή της μητρότητας. Είναι ένας «παγκόσμια στοργικός, ουσιαστικά πνευματικός και κατά βάση αγροτικός πολιτισμός» που βρίσκεται κοντά στη γη, κοντά στα πρωταρχικά κίνητρα και αιτήματα της ζωής. Η Μητέρα – Γη (που εμφανίζεται με πολλές μορφές και ονόματα: Δίκτυννα, Άσχερα, Ίσις, Κυβέλη, Ρέα, Αστάρτη, Νείθ, Αναΐτις) είναι η πρώτη και κορυφαία θεότητα˙ στη λατρεία της συμβολίζεται το μυστήριο της γέννησης του ανθρώπου και το άλλο το μυστήριο της γονιμοποίησης της γης. Χαρακτηριστικά του μητριαρχικού πολιτισμού είναι: η εσώτερη συμβίωση, η μυστική ένωση με τις κοσμογονικές και κοσμοσυντηρητικές δυνάμεις της Φύσης˙ μια απλή ηθική, θεμελιωμένη στα ίδια αιτήματα της ζωής˙ ένα δίκαιο που αδελφώνει και δεν διαιρεί, που δεν έχει ανάγκη από τη βία για να επιβληθεί˙ μια καθαρή, απολυτρωτική τέχνη και μια «πρώτη, θεμελιώδης για τον άνθρωπο αγωγή» που άλλο δεν είναι παρά «η προέκταση της ίδιας της μητρικής στοργής». Απέναντι σ’ αυτή τη θρησκεία, την ειρήνη και την τάξη, τον οικουμενικό πολιτισμό της μητρότητας ξεσηκώθηκαν, σε χρόνους παλαιούς, κάποιοι «νεώτεροι αυθαίρετοι θεοί» (όπως τους λέει ο Αισχύλος) που εκπροσωπούσαν τον «προαιώνια ληστρικόν» ανδρισμό, των ανδρισμό των «όπλων, της βίας και της σφαγής», και πέτυχαν να καταλύσουν το κοινωνικό καθεστώς της μητριαρχίας, τους θεσμούς και το δίκαιό της. Αντί για τον «πρώτον άγιο πυρετό του σίτου», της ενότητας, της δημιουργίας και της ολοκλήρωσης, ένας άλλος πυρετός άρχισε από τότε να φλέγει τους λαούς και ν’ αλλάζει το πρόσωπο της ιστορίας, ο πυρετός «της βίας, της αδικίας, της αποσύνθεσης και της καταστροφής». Τα αποτελέσματα της μεταβολής δεν άργησαν να φανούν στη σκηνή της ιστορίας. Ήρθε η νέα πολιτεία με την αστική οργάνωσή της, το μέγα άστυ με τον ιμπεριαλισμό, τη λογοκρατία και τον «εξωτερικό» πολιτισμό του, το κομμάτιασμα και η διάσπαση της πνευματικής ζωής: η θεωρία γίνεται ανεύθυνη, η πράξη ανελεύθερη, η αίσθηση του ωραίου λειτουργία απλώς διακοσμητική, αγωνία και παραζάλη η πολιτική, ο πόλεμος αδυσώπητος. Με άλλες λέξεις: αποσύνθεση μέσα μας, διάζευξη σώματος και ψυχής και σεξουαλική αναρχία, «ριζική ανυπαρξία μιας κοσμικής σεξουαλικής πυξίδας» …

Σωτηρία δεν υπάρχει; Υπάρχει, λέγει ο Σικελιανός. Πρέπει όμως, για να γίνει το θαύμα, να συμφιλιωθεί και πάλι ο άνθρωπος με τη γη, να ενωθεί με τη Φύση, να συνδιαλλαγεί με τους αιώνιους νόμους της ζωής, να αδελφωθεί με τους άλλους ανθρώπους, να εναρμονίσει το σώμα με την ψυχή, την ιστορία με το πνεύμα, δηλαδή να ανεβεί στην «υψηλή κορυφή» όπου τα «πολλά» όχι μόνο φαίνονται αλλά και γίνονται «ένα». Θάρθει άραγε κάποτε αυτή η ευλογημένη ώρα; Ο ποιητής αισιοδοξεί. Καθώς βλέπει (στο δρόμο προς τη συμβολική Ελευσίνα)˙τον Γύφτο να βασανίζει τη Μάνα Αρκούδα και το μωρό της, υποφέρει:

«…Κ’ η καρδιά μου, ως εβάδιζα, βογκούσε:

Θα ’ρτει τάχα ποτέ, θε να ’ρτει η ώρα

που η ψυχή της Αρκούδας και του Γύφτου,

κ’ η ψυχή μου, που Μυημένη τηνε κράζω,

θα γιορτάσουν μαζί; …

…ένα μούρμουρο απλώθη απάωθέ μου,

ένα μούρμουρο, κ’ έμοιαζ’ έλεε: Θα ’ρτει»

ΤΟ ΠΑΡΟΝ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ Ε. Π. ΠΑΠΑΝΟΥΤΣΟΥ «ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΠΥΓΜΗΣ», ΕΚΔΟΣΕΙΣ  ΔΩΔΩΝΗ

Ε. Π. ΠΑΠΑΝΟΥΤΣΟΣ

Ο Ευάγγελος Παπανούτσος ήταν σημαντικός Έλληνας παιδαγωγός, φιλόσοφος και δοκιμιογράφος του 20ου αιώνα. Η καταγωγή του ήταν από το Σοπωτό της Αχαΐας. Η συμβολή του στη λειτουργία και στην ανακαίνιση της Ελληνικής Παιδείας είναι ευρέως γνωστή. 

Γέννηση: 27 Ιουλίου 1900, Πειραιάς

Απεβίωσε: 2 Μαΐου 1982, Αθήνα

Βιβλία: Επίκαιρα ανεπίκαιρα: δοκίμια, To thrēskeutiko viōma ston Platōna

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΑΡΘΡΟΥ: ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΤΣΙΛΙΚΑ