Ο ΣΟΛΩΜΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟ

Δεν είναι μόνο μνημείο πνεύματος η Βίβλος, εξαιτίας της ριζικότητας με την οποία φωτίζει την ανθρώπινη εγκοσμιότητα. Είναι και μνημείο του έντεχνου λόγου, από τα κορυφαία. Πολλοί μεγάλοι λυρικοί ποιητές εφθόνησαν το λυρικό μεγαλείο του Άσματος των Ασμάτων. Και πολλοί άλλοι άντλησαν ρήματα ζωής από τον τραγικό λόγο του Ιώβ, από τον εξαγγελτικό λόγο των Προφητών, ή από τον αποκαλυπτικό λόγο των Ευαγγελίων.

Αλλά η Βίβλος είναι και μνημείο γλωσσικό, με την στενότερη έννοια. Τόσο η μετάφραση των Εβδομήκοντα της Παλαιάς Διαθήκης όσο και η πρωτοτύπως ελληνικά διατυπωμένη Καινή Διαθήκη συνιστούν ανεκτίμητο γλωσσικό θησαυρό. Οι συγγραφείς του ελληνισμού, που διαθέτουν αυξημένη αίσθηση της σημασίας και της σημαντικότητας της γλώσσας, καταφεύγουν στα κείμενα της Βίβλου για να αντλήσουν γλωσσικό υλικό, ενίοτε μοναδικό στην εκφραστική του δύναμη...

Ήδη εμείς οι Νεοέλληνες έχουμε, ανάμεσα στα άλλα, και το εκπρεπές παράδειγμα του Σολωμού. Στον ποιητή αυτόν το γλωσσικό του κατόρθωμα είναι εξίσου διδακτικό με τα άλλα επιτεύγματά του. Ο Σολωμός διέθετε μια μυστική σχέση με τη λέξη και με την έκφραση, όπως πρέπει να έχει κάθε γνήσιος ποιητής. Και βλέπουμε τον λεπταίσθητο ποιητή, για την ποίησή του να αντλεί από τους θησαυρούς του δημοτικού τραγουδιού, ενώ για τον πεζό του λόγο να αντλεί από τη γλωσσική παρακαταθήκη της Βίβλου. Ειδικότερα, ο λόγος του τής «Γυναίκας τής Ζάκυνθος» βλασταίνει ευθέως από τον λόγο των Ευαγγελίων. Το Ευαγγέλιο αποτελεί ιδιαίτερο «είδος» λόγου, που ξεχωρίζει σαφώς από τα άλλα είδη λόγου της Βίβλου. Και ο Σολωμός περισσότερο εκμεταλλεύθηκε αυτό το «είδος» γραφής.

Ιδού ένα παράδειγμα: Στον Ματθαίο (Γ΄, 1) διαβάζουμε: «Εν δε ταις ημέραις εκείναις παραγίνεται Ιωάννης ο βαπτιστής …». Διαβάζουμε επίσης στον Σολωμό: «Και εσυνέβηκε αυτές τες ημέρες οπού οι Τούρκοι επολιορκούσαν το Μισολόγγι …» (3, 1). Ο ποιητής μας διατηρεί ακόμη και τον ρυθμό της έκφρασης, ενώ εξ ετέρου ο δημοτικός λόγος αναδείχνεται σε όλη την ομορφιά του. Ο Σολωμός έδειξε πώς να χρησιμοποιείται δημιουργικά η παράδοση, χωρίς τούτη να προδίδεται, αλλά και χωρίς δουλική μίμηση. Σε αυτό το σημείο είναι δάσκαλος του ελληνισμού αξεπέραστος. Αυτά που λέμε γίνονται εύκολα αντιληπτά άμα προσέξουμε μερικά αποσπάσματα από τη «Γυναίκα τής Ζάκυνθος», που ήδη μνημονεύσαμε:

«Και κάποιες γυναίκες Μισολογγίτισσες επερπατούσαν τριγύρω γυρεύοντας για τους άνδρες τους …

Στην αρχή εντρεπόντανε νάβγουνε και επροσμένανε το σκοτάδι …

Και είχανε δούλους και είχανε σε πολλές πεδιάδες και γίδια και πρόβατα πολλά … (3, 2 – 4)

Και ιδού μεγάλη ταραχή ποδιών, οπού πάντοτες αύξαινε» (4, 6)

Το δείγμα αυτό της Σολωμικής γραφής, που έρχεται κατευθείαν από το Ευαγγέλιο και που ο λόγος του εκβάλλει δημιουργικά στη σύγχρονη δημοτική εκφραστική, πρέπει να βάλει σε σοβαρές σκέψεις όλους αυτούς που θέλουν να γράψουν μια γλώσσα δραστική και ελληνικής ιθαγενείας.

Δεν παραγνωρίζουμε ότι ειδικός λόγος ώθησε τον Σολωμό προς αυτή τη προσέγγιση του ευαγγελικού εκφραστικού τρόπου, πράγμα που δεν συνιστά τη μίμηση του Σολωμικού τρόπου. Ο οποίος ενίοτε χρησιμοποιεί και ευαγγελικές εικόνες, όπως π.χ. στο επόμενο χωρίο: «Και εγίνηκε σαν την προσωπίδα την ύψινη οπού χύνουνε οι ζωγράφοι εις τα πρόσωπα των νεκρών …» (4, 25). Την ευαγγελική εικόνα εύκολα την αναγνωρίζει κανείς. Πρόκειται για Σολωμική μεταγραφή της ακόλουθης περικοπής από τον Μάρκο, 9.3: «Και τα ιμάτια αυτού εγένετο στίλβοντα, λευκά λίαν ως χιών, οία γναφεύς επί της γης ου δύναται ούτω λευκάναι …».

Είπαμε πως ο Σολωμός είχε ειδικό λόγο γι’ αυτή την προσέγγιση. Κάθε δημιουργικός όμως ποιητής βρίσκει τους δικούς τους ειδικούς λόγους πλησίασης του ευαγγελικού έντεχνου λόγου. Έτσι έκαμε στις ημέρες μας ο Ελύτης. Το «Άξιον εστί» εκμεταλλεύεται το Σολωμικό παράδειγμα, και φορές – φορές γίνεται ευαγγελικότερο τής «Γυναίκας τής Ζάκυνθος».          

ΤΟ ΑΡΘΡΟ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΧΡΗΣΤΟΥ ΜΑΛΕΒΙΤΣΗ «ΔΥΤΙΚΑ ΤΗΣ ΕΔΕΜ», ΟΙ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΩΝ ΦΙΛΩΝ, ΑΘΗΝΑ 1990

ΧΡΗΣΤΟΣ ΜΑΛΕΒΙΤΣΗΣ

Ο φιλόσοφος Χρήστος Μαλεβίτσης γεννήθηκε στην Καλοσκοπή Παρνασσίδος (1927). Σπούδασε οικονομία, κοινωνιολογία και φιλοσοφία στην Αθήνα, στη Χάγη και στη Γενεύη. Εργάστηκε στην οικονομική επιτροπή του ΟΗΕ, σε οικονομικά υπουργεία και στην Εθνική Στατιστική Υπηρεσία. Μέλος του Δ.Σ. της Ελληνικής Φιλοσοφικής Εταιρείας, του Εθνικού Θεάτρου, της Εθνικής Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών, τακτικός συνεργάτης των περιοδικών "Ευθύνη", "Νέα Εστία", "Νέα Σύνορα", "Λωτός", κ.α.
Πρωτοεμφανίστηκε στα γράμματα το 1964, με συνεργασία του στο περιοδικό "Εποχές". Επηρεασμένος από τον υπαρξισμό, ασχολήθηκε κυρίως με το φιλοσοφικό δοκίμιο, ενώ συγχρόνως μετέφρασε ορισμένα απ' τα σημαντικότερα φιλοσοφικά βιβλία του 20ου αιώνα: Berdiaeff, Heidegger, Jaspers, Tillich, Bochenski, Wahl, κ.α. Πέθανε στην Αθήνα το 1997.
Το έργο του έχει κυκλοφορήσει και σε ψηφιακή μορφή από τον Σύνδεσμο Φίλων Χρήστου Μαλεβίτση και τον Θησαυρό της Ελληνικής Γλώσσας.