ΜΙΑ «ΔΕΥΤΕΡΗ» ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΣΤΙΣ ΖΩΕΣ ΟΣΩΝ ΠΕΡΙΗΓΗΘΗΚΑΝ ΣΤΗ
ΤΑΞΙΑΡΧΗΣ & ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄
Η Λαμία υπό των Φράγκων, των Καταλανών & των Οθωμανών.
Το 1204 με την κατάλυση της βυζαντινής κυριαρχίας ύστερα από την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους σταυροφόρους της Δ΄ Σταυροφορίας, πέρασε στα χέρια των Φράγκων, που ίδρυσαν εκεί τη Βαρωνία του Ζητουνίου, με το όνομα Girton ή Gipton. Η οχύρωση της ακρόπολης (Ακρολαμία) αναφέρεται για πρώτη φορά ως Κάστρο σε μια επιστολή του Πάπα Ιννοκέντιου Γ΄ (αρχές 13ου αι.). Στα 1218, κατελήφθη από το Δεσπότη της Ηπείρου Θεόδωρο Κομνηνό Δούκα. Το 1275 το Κάστρο παραδόθηκε από τον ηγεμόνα της Θεσσαλίας Ιωάννη Α΄ Δούκα (ως προίκα), στον μετέπειτα Δούκα των Αθηνών Γουλιέλμο ντε λα Ρος. Στα 1311, το Κάστρο του Ζητουνίου πέρασε στα χέρια των Καταλανών υπό την αιγίδα του βασιλείου της Νεαπόλεως, με την ονομασία El Cito...
Από το 13ο και για τους επόµενους δύο αιώνες, που η περιοχή ήταν διαρκώς σε εμπόλεμη κατάσταση, αναφέρεται μεν σε διάφορα βιβλία, αλλά χωρίς κάποια σηµαντική και νέα πληροφορία αφού δεν είναι προϊόντα πραγματικής περιήγησης αλλά βιβλιογραφικής έρευνας.
Από το 1446 η Λαμία πέρασε στα χέρια των Τούρκων μέχρι την απελευθέρωση της το 1833.
Περιηγητές στη Λαμία (Ζητούνι) την εποχή της Τουρκοκρατίας
Giovanni Maria Angiollelo (1451-1525)
Tomas Dallam (1575-1620)
Robert de Dreux (1560-……)
Jean Giraud
Jacob Spon ( 1647-1685) & George Wheler (1651-1724)
Paul Lukas (1664-1737)
Richard Pockoke (1704-1765)
Choiseul Gouffier (1752-1817)
Edward Daniel Clarke (1769-1822)
Jackob Solomon (Bartoldy) (1779-1825)
sir William Gell (1777-1836)
William Martin Leake (1777-1860)
Edward Dodwell ( 1767-1832) & Simone Pomardi (1757-1830)
Francois C.H.L. Pouqoueville (1770-1838)
John Galt (1779-1839)
Henry Holland (1788-1873)
Charles Robert Cockerell (1788-1863)
Edward Everett (1794-1865)
Luis Dupre (1789-1837)
Louis-Auguste Felix de Beaujour (1765-1836)
Giovanni Maria Angiollelo (Τζιοβάνι – Ζονάν Μαρία Αντζιολέλο)
Ο Giovanni Maria Angiollelo γεννήθηκε στη Βιτσέντζα, κοντά στη Βενετία.
Το περιπετειώδες ταξίδι του προς τη Χαλκίδα, που θα χάραζε όλη την υπόλοιπη ζωή του, ξεκίνησε το 1468, όταν ο Ζονάν, όπως έγραφε ο ίδιος στη βενετσιάνικη διάλεκτο, ήταν ένας νεαρός έμπορος μόλις δεκαέξι χρονών. Όταν ο Μεχμέτ Β΄κατέλαβε τη Χαλκίδα (1470) αιχμαλωτίστηκε. Νέος και οξυδερκής έµαθε τα τουρκικά τόσο καλά, που ο Πορθητής, όχι µόνο τον απελευθέρωσε αλλά, τον κράτησε στην αυλή του δίνοντάς του µεγάλα αξιώµατα.
Μετά τις περιηγήσεις στην περιοχή µας αναφέρει ότι υπήρχαν 4 κάστρα (Μενδενίτσας, Λαµίας, Υπάτης και Δοµοκού), την ύπαρξη ιαµατικών λουτρών και επισηµαίνει την «συστηματική» καλλιέργεια ενός φυτού (ίσατη) από το οποίο προέρχεται το λουλάκι.
Ανάμεσα στους πάμπολλους, Ιταλούς και μη, που έγραφαν εκείνη την περίοδο για τη χώρα των Τούρκων, το έργο του Αντζολέλλο πράγματι ξεχώρισε για μια σειρά από λόγους. Ο κυριότερος είναι πως ο συγγραφέας ήταν ο πρώτος Ιταλός που έζησε τόσα πολλά χρόνια μέσα στην αυλή του σουλτάνου, στην ίδια την καρδιά της αχανούς αυτοκρατορίας. Οι άλλες αφηγήσεις και περιηγήσεις που κυκλοφόρησαν την εποχή εκείνη ήταν προπαντός αναφορές και εκθέσεις Βενετών πρέσβεων, πρεσβευτών και απεσταλμένων στην αυλή του σουλτάνου. Η δική τους οπτική γωνία ήταν υποχρεωτικά απόμακρη και ιδιοτελής. Απεναντίας ο Αντζολέλλο αποκάλυψε για πρώτη φορά στους δυτικούς όχι μόνο την οργανωτική δομή στο σεράι, αλλά κυρίως έκανε με πληροφορίες από πρώτο χέρι ένα ανέκδοτο πορτραίτο εκείνης της ανατολίτικης δυναστείας που έσπειρε τον τρόμο σε ολόκληρη την Ευρώπη.
Ο δεύτερος και εξίσου σημαντικός λόγος της εκδοτικής επιτυχίας του βασίζεται στην ίδια τη γλώσσα του Αντζολέλλο, στον δημοσιογραφικό ante litteram (προ περικοπών) τρόπο γραφής και παραστατικής περιγραφής όσων είδε και άκουσε στην αυλή της Κωνσταντινούπολης, δεκαεπτά μόλις χρόνια από την άλωση.
Tomas Dallam (Τόμας Ντάλαμ)
Έναν σχεδόν αιώνα αργότερα το 1599 ο Tomas Dallam βρέθηκε στο Ζητούνι (Λαμία). Μάλλον απογοητεύτηκε γιατί δεν αναφέρεται σε κάτι σημαντικό, παρά µόνο στις συνθήκες διαµονής του επισημαίνοντας ότι η µεγαλύτερη άνεση που είχε ήταν το καλό κρασί και το νόστιµο αρνίσιο κρέας.
Ουσιαστικά βέβαια, ο Tomas Dallam (1575-1620), δεν ήταν ένας περιηγητής με την ουσιαστική έννοια του όρου. Ήταν ένας Άγγλος κατασκευαστής οργάνων, μέλος της εταιρείας Blacksmiths΄s του Λονδίνου. Βρέθηκε στην περιοχή απεσταλμένος της βασίλισσας της χώρας του Ελισάβετ και είχε προορισμό την Κωνσταντινούπολη, συνοδεύοντας στην ουσία ένα μουσικό όργανο, «πολύτιμο και πρωτότυπης κατασκευής», το οποίο ήταν δώρο της πατρίδας του και της πρώτης της κυρίας στον τότε σουλτάνο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Κατά την άφιξη, το όργανο χρειάστηκε πολλές εβδομάδες για να συναρμολογηθεί. Ο Ντάλαμ κράτησε ένα ημερολόγιο του ταξιδιού του, το οποίο δημοσιεύθηκε τον 19ο αιώνα.
Robert de Dreux (Ρόμπερτ ντε Ντρο)
Το 1674 ο de Dreux, του οποίου το πραγματικό όνομα ήταν Robert Vantelet ήταν ένας Γάλλος Καπουτσίνος που διετέλεσε πνευματικός της γαλλικής πρεσβείας στην Κωνσταντινούπολη την εποχή που πρέσβευτής ήταν ο μάλλον συγγενής του Haye Vantelet .
Ως μέλος μίας πολυάριθμης αποστολής, συνόδεψε τον Γάλλο πρέσβη από την Κωνσταντινούπολη στη Λάρισα (1668-1669), όπου o σουλτάνος Μεχμέτ Δ΄ είχε μεταφέρει προσωρινά την πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας κατά τη διάρκεια του Ενετοτουρκικού πολέμου. Σκοπός της διπλωματικής αποστολής ήταν η ανανέωση των εμπορικών συμφωνιών μεταξύ της Γαλλίας και της Πύλης, οι οποίες είχαν ανασταλεί προσωρινά γιατί ο βασιλιάς της Γαλλίας Λουδοβίκος ΙΔ´ (λόγω της υπεροπτικής συμπεριφοράς του σουλτάνου) είχε ανακαλέσει τον Haye Vantelet στο Παρίσι.
Αν και στο οδοιπορικό του έχει εκτενείς περιγραφές για τη Θεσσαλία και κυρίως τη Λάρισα, όπου είχε παραμείνει αρκετά χρόνια, για τη Λαµία αναφέρει μόνο ότι ήταν μια ερειπωµένη πόλη.
Ο Robert de Dreux πάντως, μας αφήνει και μια πληροφορία που σίγουρα στις μέρες μας φαίνεται τουλάχιστον αστεία. Ο Σουλτάνος, με το πρόσχημα να βρίσκεται πιο κοντά στο πεδίο των πολεμικών γεγονότων και να συντονίζει γρηγορότερα τις επιχειρήσεις, μετακόμισε στη Λάρισα οικογενειακώς. Τον συνόδευσαν η πολυπληθής αυλή του, ανώτεροι κρατικοί αξιωματούχοι, στρατιωτικοί και ολόκληρο σχεδόν το διπλωματικό σώμα. Όμως οι περισσότεροι απέδωσαν την μετακίνηση αυτή στο γεγονός ότι ήθελε να ικανοποιήσει την σφοδρή κυνηγετική του επιθυμία στα Θεσσαλικά πεδία, τα οποία ήταν πλούσια σε θηράματα. Ας μην ξεχνάμε ότι είχε και την επωνυμία Αβτζής, δηλ. Κυνηγός. Για τη δραστηριότητα του αυτή, αναφέρει ότι ένα σουλτανικό κυνήγι μπορούσε να απασχολήσει μέχρι και 20.000 χωρικούς και κάθε χωριό του θεσσαλικού κάμπου, ανάλογα με τον πληθυσμό του, προσέφερε και τους ανθρώπους που χρειαζόταν.
Jean Giraud (Ζαν Ζιρώ)
Την ίδια περίπου εποχή έχουμε την πρώτη εκτεταμένη αναφορά στο παζάρι της Λαμίας από τον Γάλλο Jean Giraud µαρκήσιο και πρόξενο της χώρας του, το οποίο μάλιστα θεωρεί ως ένα από τα τρία πιο φηµισµένα της Ελλάδας. Σε απόσπασμα του έργου του βρίσκουμε ακόμα ότι: Στη Ρούμελη και στο Μοριά οι κλέφτες είναι στην πλειοψηφία τους Αρβανίτες (αυτό αποσιωπάται από τους νεοέλληνες ιστορικούς). Ο Jean Giraud, στην έκθεση, που έγραψε το 1674 για τον μαρκήσιο Ντε Νουαντέλ, μεταξύ των άλλων αναφέρει: «Οι κλέφτες τής υπαίθρου, τόσο εδώ, όσο και στο Μοριά, είναι όλοι Αρβανίτες».
Πράγματι οι Αρβανίτες είχαν πριν από λίγα χρόνια στην κατοχή τους όλες τις γαίες γύρω από τα χωριά. Αλλά τα βαριά δοσίματα που τους επέβαλλαν οι Τούρκοι τους ανάγκαζαν να δανείζονται με τόκο 30 και 40 τα εκατό τον χρόνο. Κι επειδή ήταν αδύνατο να εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις τους, τα κτήματα περνούσαν στα χέρια των δανειστών. Έτσι κτήματα που η αξία τους ξεπερνούσε τα 200 τάλιρα χάθηκαν για χρέος 50. Κι από τότε όλη η γη έμεινε στα χέρια των Τούρκων και οι Αρβανίτες κατάντησαν δούλοι τους και κάποιοι κατέληξαν ληστές.
Jacob Spon & George Wheler (Γιάκομπ Σποτ & Τζώρτζ Γουίλερ)
Ο Jacob Spon, υπήρξε Γάλλος ιατρός και πρωτοπόρος αρχαιολόγος και ένας από τους πρώτους που μελέτησε τα ελληνικά αρχαιολογικά μνημεία.
Γεννήθηκε στη Λυών και ο πατέρας του ήταν επίσης ιατρός. Η οικογένειά του είχε καταγωγή από την Ουλμ στη Νότια Γαλλία και ως προς το θρήσκευμα ήταν Καλβινιστές. Μετανάστευσαν στην Λυών και απόκτησαν πλούτη και κοινωνικό κύρος. Ο Γιάκομπ σπούδασε ιατρική στο Πανεπιστήμιο του Στρασβούργου και μυήθηκε από τον συνομήλικό του Σαρλ Πατίν στην κλασική αρχαιότητα και στην νομισματική. Έμεινε για λίγο διάστημα στο Παρίσι και κατόπιν αναγορεύτηκε διδάκτωρ της ιατρικής στο Μονπελιέ. Εργάστηκε ως ιατρός στην γενέτειρά του. Ασχολήθηκε με την αρχαιολογία και είχε επαφή με διάσημους επιστήμονες της εποχής του.
Περιηγήθηκε στα χρόνια 1675-1676 στην Ιταλία, Ελλάδα, Κωνσταντινούπολη και τον Λεβάντε (ανακριβής γεωγραφικός όρος που αναφέρεται ιστορικά σε μια μεγάλη περιοχή της Μέσης Ανατολής), με συνοδό του τον νεαρό βοτανολόγο G. Wheler. Απέκτησε και στη συνέχεια δώρισε την πλούσια συλλογή του, των ελληνικών θησαυρών τέχνης στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Όταν λόγω του διατάγματος (εδίκτου) του Φοντενεμπλώ αναγκάστηκε να καταφύγει στην Ζυρίχη, ληστεύτηκε καθ' οδόν και έχασε όλη τη περιουσία και τα υπάρχοντά του. Αρρώστησε από φυματίωση και απεβίωσε στις 25 Δεκεμβρίου 1685.
Το 1676 αυτός ο πραγματικά σπουδαίος περιηγητής της εποχής του προσπάθησε μεν να προσεγγίσει τη Λαµία αλλά δεν τα κατάφερε εξαιτίας της πυκνής χιονόπτωσης. Η μόνη του αναφορά για την περιοχή, είναι ότι γινόταν εµπόριο σαπουνιού από την Αθήνα προς τη Λαµία.
O συνταξιδιώτης του Αγγλος G. Wheler, γεννήθηκε στις κάτω χώρες από μια ξεπεσμένη «βασιλική» οικογένεια και υπήρξε πατέρας του απίστευτου αριθμού των 18 παιδιών.
Ο G. Wheler που θεώρησε ότι "η κοινοκτημοσύνη των κινδύνων και των δαπανών του ταξιδιού συνεπάγεται και την κοινοκτημοσύνη των επιστημονικών αποτελεσμάτων", προχώρησε σε μια μέτρια αντιγραφή του έργου του J. Spon .
Το έργο αυτό πρώτο-δημοσιεύτηκε το 1682. Παρόλη τη λογοκλοπή, η εξαπλουστευμένη γραφή και οι βοτανικές του παρατηρήσεις κατατάσσουν το έργο στα πρότυπα της αγγλικής περιηγητικής λογοτεχνίας. Τα κεφάλαια για την Αθήνα εκτός από παραπομπές του Ηρόδοτου και του Παυσανία και σχέδια για τα αρχαία μνημεία καθώς και επιγραφές, αναφέρονται αναλυτικά και στη τότε σύγχρονη πόλη, στο κλίμα, στη διοίκηση, στις συνήθειες των κατοίκων, στην εκκλησιαστική κατάσταση, στα προϊόντα, στο εμπόριο κλπ.
Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του, ο Wheler συγκέντρωσε περισσότερα από χίλια φυτά, τα οποία δώρισε στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, μαζί με τις αρχαιότητες που είχε αποκτήσει (γλυπτά, επιγραφές και νομίσματα). Τα ελληνικά και λατινικά χειρόγραφα δόθηκαν στο Lincoln College. Μετά το ταξίδι του, ο Wheler χειροτονήθηκε και ακολούθησε μια τελείως διαφορετική καριέρα. Το 1689 δημοσίευσε μια πραγματεία για παλαιοχριστιανικές εκκλησίες.
Στην πολύ σοβαρή εργασία του Wheler βρήκε πολύτιμα στοιχεία O V.M. Coronelli, ιερωμένος, κοσμογράφος, πρόεδρος της υδροδυναμικής, με εκατόν σαράντα εκδόσεις και ιδρυτής της Γεωγραφικής Ακαδημίας των Αργοναυτών στη Βενετία. Στο επεξηγηματικό του κείμενο χρησιμοποιεί τα τοπογραφικά σχέδια του Wheler, τα οποία συνοδεύουν έκτοτε πάμπολλες επανεκδόσεις ή μεταφράσεις των έργων του, είτε εικονογραφούν μεταγενέστερα ταξιδιωτικά χρονικά, ιστορικά συγγράμματα και γεωγραφικά έργα.
Paul Lukas ( Πώλ Λούκας)
Ο έμπορος αρχαιοτήτων Paul Lucas γεννήθηκε στη Ρουέν της Γαλλίας. Ο πατέρας του ήταν έμπορος κοσμημάτων, γεγονός που αποδείχθηκε ιδιαίτερα θετικό στη μετέπειτα σταδιοδρομία του, ως εμπόρου αρχαιοτήτων και κυνηγού έργων τέχνης. Στο βιογραφικό του χαρακτηρίζεται ως τυχοδιώκτης, αρχαιοθήρας, αρχαιοκάπηλος, ψευτογιατρός κ.α.
Επειδή δεν είχε την ανάλογη μόρφωση, τις περιγραφές που σημείωνε κατά τη διάρκεια των ταξιδιών του τις έδινε σε διαπρεπή μέλη της Aκαδημίας Kαλών Tεχνών της Γαλλίας, οι οποίοι έκαναν την πολλή δουλειά της επεξεργασίας και συγγραφής και µετά το δηµοσίευε ως δικό του.
Στη Λαμία περιηγήθηκε το 1705.
Η μεγάλη του προσφορά από πλευράς πληροφοριών είναι ότι υπήρχαν αρχαιολογικά ίχνη της αρχαίας Λαμίας στην περιοχή, ουσιαστικά δηλαδή ταύτισε τη Λαμία με το τότε Ζητούνι. Επίσης έδωσε την (ανεπιβεβαίωτη) πληροφορία ότι μάλλον υπήρχε και δεύτερο κάστρο στην περιοχή του Αγ. Λουκά, για το οποίο κανείς άλλος περιηγητής δεν κάνει τη παραμικρή αναφορά.
Αν και ενδεδυμένος το μανδύα του περιηγητή, ουσιαστικά ήταν ειδικός απεσταλμένος του Λουδοβίκου 14ου για την αναζήτηση αρχαιοτήτων. Στο πρώτο του ταξίδι πιθανότατα εμπορευόταν πολύτιμες πέτρες. Από τον Οκτώβριο του 1705 περιηγήθηκε τον νότιο και βόρειο ελλαδικό χώρο, πάντοτε σε αναζήτηση αρχαιοτήτων και επιγραφών.
Επέστρεψε στη Γαλλία με 1.800 αρχαία νομίσματα, 22 αρχαία χειρόγραφα και 52 επιγραφές – από αυτό μόνο το ταξίδι· όλα για τον Bασιλιά Ήλιο και για τον ίδιο.
Tο τρίτο του ταξίδι πραγματοποίησε το 1714-1717 στην
Κωνσταντινούπολη, Μικρά Ασία, τη Συρία, την Παλαιστίνη και την Αίγυπτο, ενώ στα
1723 ξεκίνησε το τέταρτό του ταξίδι στην ανατολή.
Δημοσίευσε όλα τα ημερολόγια από τα ταξίδια του,
εκτός από το τελευταίο. Tα οδοιπορικά του, με πλούσια εικονογράφηση και σπάνια
θέματα, προκάλεσαν αίσθηση σε όλη την Eυρώπη, έτυχαν πολλών επανεκδόσεων και
μεταφράστηκαν στα αγγλικά και στα γερμανικά. Πέθανε σε ηλικία εβδομήντα τριών
χρόνων ταξιδεύοντας στην Iσπανία.
Richard Pockoke (Ρίτσαρντ Πόκοκ)
Ο Άγγλος κληρικός Richard Pockoke γεννήθηκε στο Southampton της Αγγλίας το 1704, από οικογένεια καθηγητών. Φοίτησε στο κολέγιο Corpus Christi της Οξφόρδης και το 1731 πήρε το τίτλο του διδάκτορα του Δικαίου. Λάτρης των περιηγήσεων, πραγματοποίησε από το 1736 έως το 1741 μεγάλο ταξίδι, κατά τη διάρκεια του οποίου επισκέφθηκε την Αίγυπτο, τη Μεσοποταμία, την Παλαιστίνη, την Κύπρο, τη Μικρά Ασία, τα νησιά του Αρχιπελάγους και την ηπειρωτική Ελλάδα. Με την επιστροφή του στο Λονδίνο, ακολούθησε τον ιερατικό κλάδο, φθάνοντας έως το βαθμό του επισκόπου (1754). Το οδοιπορικό του, αν και περιείχε αρκετές λογοκλοπές, έτυχε ευρείας αποδοχής από το αναγνωστικό κοινό και μεταφράστηκε σε άλλες γλώσσες.
Κατά την διέλευσή του
από τη Λαμία (1740) στάθηκε άτυχος αφού το 1740 που βρέθηκε στη Λαμία έγινε
ένας ιδιαίτερα ισχυρός σεισμός 6,5+ ρίχτερ και οι πληροφορίες που άφησε,
αφορούν περισσότερο τις ζημιές. Ο σεισμός που έγινε στις 4 Οκτωβρίου με επίκεντρο τις Θερμοπύλες επέφερε
τρομερές καταστροφές και το θάνατο 10 ατόμων.
Στη διήγηση του ο Pockoke αναφέρει
ότι, όταν αυτός έφθασε στο Ζητούνι (Λαμία), που είχε τότε 300-400 σπίτια, ένας
σεισμός έγινε τη νύχτα στις 23 Σεπτεμβρίου (με το παλιό Ημερολόγιο).
Όλα τα ελληνικά σπίτια, που ήταν κατασκευασμένα
με λάσπη, κατέρρευσαν και σκότωσαν
μερικούς ανθρώπους. Δεν κατέρρευσαν Τουρκικά σπίτια γιατί αυτά ήταν φτιαγμένα
με ασβεστοκονίαμα.
(Marie Gabriel Florent Auguste) de Choiseul-Gouffier & Franz Kauffer (Σουαζέλ Γκουφιέ & Φρανς Κάουφερ)
Ο Γάλλος περιηγητής de Choiseul Gouffier γεννήθηκε στο Παρίσι και ασχολήθηκε εκτεταμένα με την ελληνική γεωγραφία και ιστορία.
Μαθήτευσε πλάι στον φιλέλληνα ακαδημαϊκό Ζαν-Ζακ Μπαρτελεμύ, και μετέπειτα επισκέφτηκε για πρώτη φορά την Ελλάδα το 1776, σε ηλικία μόλις 24 ετών. Στόχος του ταξιδιού του ήταν η αποτύπωση των αρχαίων μνημείων, αλλά και η περιγραφή του τρόπου ζωής των νεότερων Ελλήνων. Το υλικό που συγκέντρωσε κατά την διάρκεια της δωδεκάμηνης περιήγησής του, το δημοσιεύει το 1782 στον πρώτο τόμο του χρονικού του, που ο ίδιος ονομάζει “Voyage pittoresque de la Grece”. Το έργο περιέχει ένα σημαντικό αριθμό χαλκογραφιών που συνοδεύονται από επεξηγηματικά κείμενα, καθώς κι ένα πρόλογο με έντονα φιλελληνικό χαρακτήρα.
Το 1784 εξελέγη μέλος τής Γαλλικής Ακαδημίας και διορίστηκε από τον Λουδοβίκο ΙΣΤ΄ πρεσβευτής της Γαλλίας στην Κωνσταντινούπολη, όπου έφθασε τον Ιούλιο του 1785. Πραγματοποιεί ένα δεύτερο ταξίδι στην Ανατολή, τη φορά αυτή ως διπλωματικός απεσταλμένος του Λουδοβίκου ΙΣΤ΄ στην Υψηλή Πύλη. Ο δεύτερος τόμος του έργου του αποτελείται από δύο μέρη και περιέχει πολύτιμο αρχαιολογικό, ιστορικό και γεωγραφικό υλικό.
Το 1776 κατά τη διάρκεια του πρώτου του ταξιδιού βρέθηκε στη Λαμία, συναντήθηκε με Τούρκους αξιωματούχους, αντάλλαξε δώρα, έφαγε, ήπιε και δεν μας άφησε καμιά πληροφορία.
Τον αναφέρουμε τιμής ένεκεν γιατί το όλο έργο του, περιέχει πολύτιμο αρχαιολογικό, ιστορικό και γεωγραφικό υλικό. Δεκάδες αρχαιολόγοι, φιλόλογοι, ζωγράφοι και κάθε λογής επιστήμονες είχαν συγκεντρώσει υλικό για λογαριασμό του, ύστερα από πολύμοχθη αναζήτηση στην ηπειρωτική και νησιωτική 'Ελλάδα, που κράτησε χρόνια ολόκληρα. Βέβαια απέφευγε να αναφέρει τους συνεργάτες του ως συντελεστές του έργου του εκτός σπανίων περιπτώσεων.
Το χρονικό του, όταν βρίσκει στοιχεία που παραπέμπουν στην αρχαία Ελλάδα, διακρίνεται από φιλελληνισμό. Ωστόσο, για τους σύγχρονους Έλληνες δείχνει επιφυλακτικότητα ή συγκαταβατική αδιαφορία. Ήταν φανερό στα κείμενά πως δεν θεωρεί τους σύγχρονους Έλληνες αντάξιους των προγόνων τους.
Η πληροφορία ότι πέρασε από την περιοχή μας αναφέρεται από τον χαρτογράφο Franz Kauffer ο οποίος τον συνόδευε.
Ο Κauffer είναι ιδιαίτερα γνωστός για την έρευνα του στην περιοχή της Τουρκίας, για τον Σουλτάνο Αμπντουλάμιντ Α΄, από το 1776 έως το 1782, με σκοπό να ανακαλυφθεί η ακριβής θέση της αρχαίας πόλης της Τροίας.
Edward Daniel Clarke ( Έντουαρτ Ντάνιελ Κλάρκ)
Ο ειδικευμένος στην ορυκτολογία Edward Daniel Clarke γιός επίσης περιηγητή και εγγονός αρχαιολόγου επισκέφθηκε τη Λαμία το 1801. Τον εντυπωσίασαν τα έλη, τα πολλά βουβάλια που έβοσκαν εκεί και φθάνει σε κάποιες υπερβολές, αφού παροµοιάζει τον ξεχειλισµένο τότε Σπερχειό με τον Νείλο και τη Λαµία ως μικρογραφία των Αθηνών. Γράφει επίσης για την οικονομική ύφεση στον τοµέα του εµπορίου. Αναφέρει επίσης ότι η περιοχή ανήκε στη δικαιοδοσία του Αλή Πασά, τον οποίο έτρεµαν όλοι και ότι υπήρχε ο εντυπωσιακός και απίστευτος πράγματι αριθμός των 1000 (!) καταστημάτων, και 800-1000 σπίτια, ενώ καταγράφει και την ύπαρξη της µειονότητας των γύφτων.
Μαζί με τον Γάλλο ζωγράφο Preaux ουσιαστικά συνόδευσαν τον αριστοκράτη J.M. Cripps και μαζί του περιηγήθηκαν από το 1799 σχεδόν σε όλη την Eυρώπη. Περιόδευσε σε όλη σχεδόν την Ευρώπη και στη Βαλκανική. Eπέστρεψε στο Λονδίνο το 1804 και αργότερα χρίστηκε αιδεσιμότατος. Aκούραστος και παρατηρητικός, οξυδερκής και διορατικός ήταν παρών σε πολλά σημαντικά γεγονότα της εποχής του, που τα μνημονεύει και στο χρονικό του, η πρώτη έκδοση του οποίου κυκλοφόρησε σε έξι τόμους (1810-22) που περιείχαν και εκατόν ογδόντα πέντε πίνακες και σημείωσε τεράστια εμπορική επιτυχία.
Στο Ερέχθειο συνάντησε τον Lusieri, ο οποίος «εργαζόταν» εκεί για λογαριασμό του λόρδου Elgin. O Ιταλός καλλιτέχνης του υπέδειξε την εξαιρετική κατάσταση των Kαρυάτιδων και ο Clarke σχολίασε στο κείμενό του με μελανά χρώματα τις «εργασίες» που είχαν αναλάβει οι Ευρωπαίοι στα αρχαία μνημεία, καθώς φυσικά και τις απροσεξίες τους, που προξένησαν ανεπανόρθωτες ζημίες.
Περιηγήθηκε στη συνέχεια στην Πελοπόννησο και επέστρεψε στην Αθήνα. Είχε ωστόσο μπολιαστεί με το μικρόβιο της αρχαιοθηρίας. Στην Ελευσίνα θέλησε και πέτυχε τη μεταφορά από τα Μικρά Προπύλαια του ιερού της Δήμητρας μιας (από τις δύο κολοσσιαίες, από πεντελικό μάρμαρο) Kαρυάτιδας – Kιστοφόρου. Σήμερα το άγαλμα βρίσκεται στο Fitzwilliam Mουσείο του Kαίμπριτζ. Οι αποσκευές με τις συλλογές του Clarke και του Cripps (76 και 80 κιβώτια αντίστοιχα), περιλάμβαναν μάρμαρα, χειρόγραφα, νομίσματα και ορυκτά. Παρόλα αυτά, ανεκτίμητες παραμένουν οι παρατηρήσεις του για τα επαγγέλματα, τις συνήθειες και τον βίο των Ελλήνων.
Jackob Solomon – Bartoldy & George Christian Gropius
(Γιάκομπ Ζάλομον – Μπαρτόλντι & Τζώτζ Κρίστιαν Κρόπιους)
Ο Πρώσος Jackob Solomon (Bartoldy) ήταν Εβραϊκής καταγωγής. Όμως ασπάστηκε το Χριστιανισμό (μεταρρυθμιστής) και το επώνυμο «Bartholdy» το πήρε πρόσθετα από ένα ακίνητο που ανήκε στην οικογένειά του.
Ο Bartholdy πολέμησε στον αυστριακό στρατό εναντίον του Ναπολέοντα, στη συνέχεια εισήλθε στη διπλωματική υπηρεσία της Πρωσίας και συνόδευσε τους συμμαχικούς στρατούς στο Παρίσι το 1814, οπότε τον επόμενο χρόνο στάλθηκε στη Ρώμη ως Πρώσος Γενικός Πρόξενος. Ήταν ένας μεγάλος προστάτης των τεχνών. Η αναβίωση της τοιχογραφίας των Γερμανών καλλιτεχνών στην Ιταλία οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην προστασία του. Η πολύτιμη συλλογή του από αντίκες αγοράστηκε για το Μουσείο Τέχνης του Βερολίνου, ενώ οι τοιχογραφίες του αρχοντικού του στη Ρώμη, το λεγόμενο Casa Zuccari, μεταφέρθηκαν από τον Stefano Bardini στην Εθνική Πινακοθήκη του Βερολίνου.
Το 1803 ο σχεδόν μισέλληνας αν και αρχαιολάτρης Bartoldy κάνει την πρώτη ουσιαστική μελέτη Ευρωπαίου για την Ελλάδα ως σύνολο.
Για την Λαμία δεν αφήνει κάποιες συγκεκριμένες πληροφορίες εκτός από την γκρίνια του για τα προβλήματα που συνάντησε κατά την πορεία του από το Δομοκό και ότι το χάνι στο οποίο κατέλυσε, ένα γλέντι δεν τον άφησε να ξεκουραστεί όσο ήθελε
Εξέδωσε το έργο με τίτλο ΤΑΞΙΔΙΩΤΙΚΕΣ ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ το 1803-1804.
Συνταξίδεψε, με τον χαράκτη George Christian Gropius και περιηγήθηκαν στα ελληνικά εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Tο ταξιδιωτικό του χρονικό, γυμνό από χρονολογικές ενδείξεις, πρωτοεκδόθηκε το 1805 στα γερμανικά και θεωρείται ιδεολογική τομή στην περιηγητική φιλολογία.
Το πολύκροτο αυτό έργο, με μια επικριτική στάση απέναντι στους Έλληνες, προκάλεσε κάποιες τριβές και αλλαγές αναφορικά με τις πολιτισμικές προσεγγίσεις των Eυρωπαίων. Πάνοπλοι από επιχειρήματα απάντησαν με αντιρρητικό λόγο οι βαθύτεροι στοχαστές του Ελληνισμού. Ακολούθησε ένας διάλογος λογίων με εμπεριστατωμένους προβληματισμούς, για την ποιότητα της παρατήρησης, για την οξύτητα της σχέσης του ταξιδιώτη με τον φυσικό και τον κοινωνικό περίγυρο, για τον καθορισμό του χαρακτήρα και των ηθών ενός λαού.
sir William Gell ( Γουίλιαμ Γκέλ)
Ο (με τον τίτλο του σερ) Βρετανός αρχαιολόγος William Gell γεννήθηκε στο Χόπτον της Αγγλίας από αριστοκρατική οικογένεια. Σχολείο πήγε στο Ντέρμπισάιρ και συνέχισε το Πανεπιστήμιο του Καίμπριτζ, από το οποίο αποφοίτησε το 1804. Περιηγήθηκε την Ελλάδα και τα νησιά της και μελέτησε τις αρχαιότητες της Ολυμπίας, του ναού του Απόλλωνα και της Αίγινας. Συνέχισε το ταξίδι του στην Μικρά Ασία. Το 1814 συνόδευσε την επίσκεψη της πριγκίπισσας Καρολίνας στην Ιταλία και τον ίδιο χρόνο αναγορεύτηκε σε ιππότη. Μετοίκησε στη Ρώμη, όπου διέμεινε μέχρι το τέλος της ζωής του και ασχολήθηκε με την ζωγραφική.
Το 1805 εκμεταλλευόμενος τις διπλωματικές αποστολές του και το ταλέντο του, μας αφήνει μια σοβαρή εργασία στην οποία ωστόσο οι πληροφορίες αφορούν περισσότερο τα τοπογραφικά στοιχεία, τις αρχαιολογικές και ιστορικές αναφορές χωρίς όμως να ασχολείται με τη πραγματική ζωή. Ωστόσο σημειώνουμε την χρήσιμη πληροφορία για την ύπαρξη ανακουφιστικών καναλιών για τα νερά του Σπερχειού, ενώ για τη Λαµία αναφέρει ότι παράγει αρκετό λάδι.
William Martin Leake (Γουίλιαμ Μάριν Λήκ)
Την ίδια χρονιά (1805) ο αριστοκρατικής καταγωγής William Martin Leake με καριέρα Στρατιωτικού περιηγήθηκε στην Ελλάδα της προεπαναστατικής περιόδου. Το καλό είναι ότι γνώριζε τη γλώσσα και ήταν παρατηρητικός, λεπτολόγος, μεθοδικός και αμερόληπτος παρατηρητής, µε ελάχιστες ανακρίβειες στα γραπτά του και μας αφήνει ένα πραγματικά ενδιαφέρον έργο …
Περιγράφει µε λεπτομέρειες το σπίτι της Λαμίας στο οποίο φιλοξενήθηκε, αναφέρει διάφορα δηµογραφικά στοιχεία καθώς και τα προβλήματα χωριών της ευρύτερης περιοχής και την ανασφάλεια των κατοίκων λόγω της αυταρχικής διοίκησης του Αλή Πασά. Αναφέρει ακόμα τους πολλούς (14) νερόμυλους που κινούσε το Μυλαύλακο του Αγίου Λουκά, ενώ σημειώνει και το φαινόμενο των προσχώσεων του Σπερχειού ποταμού.
Στην Ελλάδα βρέθηκε αφού τον Σεπτέμβριο του 1804 ανέλαβε τη διαπραγμάτευση με τους διοικητές των επαρχιών της ευρωπαϊκής Τουρκίας για την αμυντική θωράκιση των περιοχών τους έναντι της απειλής των Γάλλων. Έδρα του για ένα και πλέον χρόνο θα ήταν τα Γιάννενα, πρωτεύουσα του πασαλικιού του Αλή πασά, καθώς ενεργούσε ως πρόξενος της χώρας του. Από τότε και μέχρι τον Φεβρουάριο του 1807 ταξίδευε συνεχώς μεταξύ Ηπείρου, Μακεδονίας, Θεσσαλίας, Ρούμελης και Πελοποννήσου με σκοπό την καταγραφή χρήσιμων δεδομένων και την κατόπτευση του χώρου για στρατιωτικούς λόγους. Παράλληλα ο Ληκ προσδιόριζε αρχαιολογικούς χώρους με μία ζηλευτή ακρίβεια και έχοντας στο ένα χέρι τον Παυσανία και τον Στράβωνα και στο άλλο τον εξάντα (γωνιομετρικό όργανο) και τον θεοδόλιχο (όργανο μέτρησης μεταξύ ορατών σημείων), συνέκρινε την αρχαία με τη νέα γεωγραφία.
Όταν τον Φεβρουάριο του 1807 ξέσπασε πόλεμος μεταξύ Αγγλίας και Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ο Ληκ συνελήφθη και φυλακίστηκε στη Θεσσαλονίκη, αλλά τελικά κατάφερε μετά από μερικούς μήνες να δραπετεύσει. Ο Άγγλος πρέσβης στην Κωνσταντινούπολη ανέθεσε τότε στον Ληκ να συναντηθεί με τον Αλή πασά και να προσπαθήσει να τον πείσει για τη συμφιλίωση της Αγγλίας με την Πύλη, ασκώντας όλη του την επιρροή.
Το 1815 αποστρατεύτηκε με το βαθμό αντισυνταγματάρχη.
Ο σημαντικότερος από τους βιογράφους του, Ουίλιαμ Μάρσντεν, σημειώνει αποφθεγματικά: «Είναι πράγματι δύσκολο να βρεις ανθρώπους σαν τον συνταγματάρχη Ληκ, που ενώ είχε δει τόσο πολλά, κάνει τόσο πολλά και διαβάσει τόσο πολλά, ήταν απρόθυμος να επιτρέψει να γίνουν τα γεγονότα του βίου του αντικείμενο γενικότερης συζήτησης».
Edward Dodwell & Simone Pomardi
(Εντουαρντ Ντόντγουελ & Σιμόν Πομαρντί)
Ανάμεσα στο 1805-1806 ήλθε στη Λαµία κι ο Edward Dodwell, λόγιος, κλασσικός φιλόλογος, αρχαιολόγος και σχεδιαστής.
Πίστευε ότι θα βρει την αρχαία Ελλάδα, τελικά όμως δείχνει ενδιαφέρον και για τους σύγχρονους Έλληνες. Στο ταξίδι του συνοδευόταν από τον Ιταλό ζωγράφο Simone Pomardi.
Έγινε διάσημος κυρίως για τις αποτυπώσεις των τόπων και των ανθρώπων στην Ελλάδα στις αρχές του 19ου αιώνα. Οι εντυπώσεις από τα ταξίδια του αποτυπώθηκαν στο έργο του A Classical and Topographical Tour through Greece (1819).
Αυτή η έκδοση περιλαμβάνει για πρώτη φορά σημαντικό τμήμα των ζωγραφικών έργων που ανήκουν στο Ινστιτούτο Packard Humanities, στην κατοχή του οποίου βρίσκεται το σύνολο σχεδόν του έργου του Edward Dodwell. Συγκεκριμένα περιλαμβάνονται συνολικά 73 έγχρωμα και ασπρόμαυρα αντιπροσωπευτικά σχέδια, εκ των οποίων τα 14 είναι χαλκογραφίες και τα 4 πανοράματα τα οποία αναπτύσσονται και ως ένθετα στο τέλος της έκδοσης. Τα σχέδια αυτά μας προσφέρουν μια εντυπωσιακή και ενδιαφέρουσα εικόνα, όχι μόνο του τοπίου και των αρχαιοτήτων, αλλά πρωτίστως των ανθρώπων και της κοινωνίας της εποχής.
Ο Pomardi προχώρησε σχεδόν αμέσως σε δημοσίευση δικού του βιβλίου, απαξιώνοντας κατά κάποιο τρόπο τον συνταξιδιώτη και «αφεντικό του». Σε αυτό μας αφήνει και κάποιες πληροφορίες για τη Λαμία.
Αναφέρει ότι υπήρχε τότε γιατρός στη Λαµία καθώς και ότι συνάντησε πολλές χριστιανικές εκκλησίες και 4 µμουσουλμανικά τζαµιά. Παραθέτει δηµογραφικά στοιχεία και τα κυριότερα προϊόντα της περιοχής (σιτηρά, καπνό, ρύζι, βαµβάκι), ενώ επισηµαίνει την καλή ποιότητα του κρασιού και των γαλακτοκοµικών. Σημειώνει τα ανακουφιστικά κανάλια του Σπερχειού, τον πλακόστρωτο δρόµο που οδηγούσε στη Λαµία και τονίζει το ανθυγιεινό κλίμα της περιοχής λόγω της ύπαρξης των βάλτων και των ορυζώνων. Επίσης κάνει καταγραφή των χωριών και τις (χρονικές) αποστάσεις τους από τη Λαµία.
Σαν συγγραφέας ο Pomardi, χωρίς τον πλούτο αρχαιογνωσίας του αφεντικού του, παραδίδει ένα έργο σαφές και περιεκτικό το οποίο εστιάζει στη σύγχρονη κατάσταση κάθε τόπου (έθιμα των μουσουλμάνων, ποιότητα καταλυμάτων κ.ά) με αναφορές, χωρίς τεκμηριωμένες όμως παραπομπές, στην μυθολογία και στην ιστορία. Για τα σχέδιά του σίγουρα υπήρξαν υποδείξεις εκ μέρους του Dodwel (πολλά από τα σχέδιά τους ταυτίζονται ακόμα και ως προς τη θέση αποτύπωσης), αλλά τελικά το εικαστικό αποτέλεσμα στα έργα του Pomardi διακρίνεται για την ευκρίνεια, συνέπεια στην τοπογραφία και παράλληλα μια ιδιαίτερη ζωγραφική αίσθηση.
Οι δρόμοι τους μετά την «αποστασία» του Pomardi χώρισαν, αλλά το βασικό έργο τους είναι καλλιτεχνικό και περιλαμβάνει υδατογραφίες και σχέδια ακολουθώντας σε γενικές γραμμές την πορεία που ακολούθησαν οι δύο περιηγητές στα ταξίδια τους. Όλα συνθέτουν μία μοναδική οπτική μαρτυρία για την Ελλάδα στις αρχές του 19ου αιώνα.
Francois C.H.L. Pouqoueville (Φρανσουά Πουκεβίλ)
Ο πολύ ενδιαφέρων περιηγητής Francois C.H.L. Pouqoueville γεννήθηκε στο Λε Μερλερό της Νορμανδίας. Αρχικά ήταν ιερέας στη Μονμαρσέ και αργότερα βοηθός του Δημάρχου παραιτούμενος από τον κλήρο. Σπούδασε ιατρική στο Παρίσι υπό τον Αντουάν Ντυμπουά υπό τον οποίο συμμετείχε, ως χειρουργός, σε επιστημονική αποστολή συνοδεύοντας τον Μεγάλο Ναπολέοντα στην εκστρατεία του στην Αίγυπτο. Τότε συνέγραψε την πρώτη του μελέτη για την πανώλη, στηριζόμενος σε δικές του παρατηρήσεις. Λόγω όμως σοβαρής ασθενείας έλαβε αναρρωτική άδεια.
Κατά την επιστροφή του το πλοίο με το οποίο ταξίδεψε καταλείφθηκε από πειρατές και βρέθηκε αιχμάλωτος στην Τριπολιτσά για να καταλήξει τελικά φυλακισμένος στην Κωνσταντινούπολη. Το «bonus» από αυτή τη δυσάρεστη περιπέτεια ήταν ότι έµαθε τη νεοελληνική γλώσσα και τα χρόνια 1806-1816 ήρθε πάλι στην Ελλάδα, σταλµένος από τον Ναπολέοντα ως Πρόξενος της Γαλλίας στην Αυλή του Αλή Πασά.
Για την περιοχή μας, άφησε παρακαταθήκη τις πληροφορίες για δημογραφικά οικονομικά και κοινωνικά στοιχεία, για τη διοικητική διαίρεση, τη ζωή των κατοίκων, το εμπόριο τα λιμάνια και τις όποιες υποδομές.
Αν οι παρατηρήσεις και τα γραφόμενα του Pouqueville ανταποκρίνονται έστω και μερικώς στην πραγματικότητα, βλαχικοί πληθυσμοί βρίσκονταν μόνιμα εγκαταστημένοι σε ένα μεγάλο αριθμό χωριών της Ρούμελης (δικαιώνοντας ταυτόχρονα και τον Βενιαμίν εκ Τουδέλας). Τους ονομάζει Βόιους Βλάχους και μάλλον ταυτίζονται με τους Μπούιους ή Μπογιάνους Βλάχους άλλων παλαιότερων αναφορών. Παρατηρεί πως ζούσαν σε τρεις ιδιαίτερες ομάδες οικισμών και επισημαίνει πως ένα σημαντικό μέρος από αυτούς βρισκόταν ήδη σε προχωρημένο στάδιο αφομοίωσης.
Το 1824 εκδίδει την τετράτομη «Ιστορία της αναγεννήσεως της Ελλάδος» με αφήγηση γεγονότων της περιόδου 1740 μέχρι 1824. Τις πληροφορίες άντλησε από εκθέσεις και επιστολές, κανονικές και κρυπτογραφημένες, που λάβαινε από τον αδελφό του Ούγο (κάτι σαν τηλε – εργασία της εποχής). Ο τελευταίος έμενε στην Πάτρα μέχρι το 1822. Μέσω του λαμπρού αυτού έργου του άνοιξαν για τον Φ. Πουκεβίλ οι πύλες της Γαλλικής Ακαδημίας. Το 1835 ακολούθησε η έκδοση νέου ιστορικού συγγράμματος με τον τίτλο «Ιστορία και περιγραφή της Ελλάδος», εξίσου σπουδαίου έργου.
Στον Πουκεβίλ αποδίδονται επίσης και δύο ανώνυμα δημοσιεύματα, το «Υπόμνημα περί της ζωής και της δυνάμεως του Αλή Πασά» που εκδόθηκε το 1820 και «Σημείωμα περί του τραγικού τέλους του Αλή του Τεπελενλή», που δημοσιεύτηκε το 1822. Πέρα όμως αυτών ο Πουκεβίλ εξέδωσε και πολλά άλλα πολιτικά άρθρα μελετώντας τα υπέρ των Ελλήνων και της Ελλάδας γεγονότα.
O συγγραφέας με στοχαστικό και επιμελή τρόπο γνώρισε σε βάθος τον ελλαδικό χώρο, τον ανέδειξε και παρέδωσε ίσως το πιο συγκροτημένο κείμενο όσον αφορά τη γεωμορφολογία του τόπου. Με τις άρτια συνδεδεμένες ταυτίσεις τοποθεσιών μέσα από τα αρχαία κείμενα, τις εκκλησιαστικές μητροπόλεις και τους οθωμανικούς καζάδες, την αμερόληπτη αφήγηση των πολεμικών γεγονότων και την καθαρότατη εικόνα του οικονομικού μεγέθους των περιοχών, ο Pouqueville αναδείχθηκε στον βαθύτερο αναλυτή του ιστορικού τοπίου του ελλαδικού ηπειρωτικού χώρου.
Το πεντάτομο "Voyage dans la Grèce" (1820-21) και λίγα χρόνια αργότερα το ίδιο κείμενο εμπλουτισμένο και εξάτομο ως "Voyage de la Grèce" (1826-27) αποτελεί πολύτιμο οδηγό για όλους τους μετέπειτα ταξιδιώτες.
John Galt (Τζων Γκαλτ)
Ο Σκωτσέζος John Galt καταγόταν από οικογένεια ναυτικών. Από νεαρή ηλικία ασχολήθηκε με τη συγγραφή μυθιστορημάτων και δοκιμίων, τα οποία δημοσίευε σε τοπικά έντυπα. Το 1804 μετακόμισε στο Λονδίνο όπου και σπούδασε νομική. Το 1809 του ανατέθηκε από μιαν εμπορική εταιρεία να ταξιδέψει στη Μεσόγειο για να συνάψει εμπορικές συμφωνίες με τις χώρες της. Στο ταξίδι του συνάντησε τον ποιητή Lord Byron, με τον οποίο συνταξίδεψε πρώτα ώς τη Μάλτα κι ύστερα στην Αθήνα. Επισκέφθηκε την Ελλάδα ως μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (1809-1811). Αντίθετα με τους περισσότερους δεν ασχολείται με τις αρχαιότητες αλλά με τη σύγχρονη ζωή, τα ήθη, τα έθιμα και την οικονομία. Τα χρονικά των δύο ταξιδιών του εκδόθηκαν το 1812 (Voyages and Travels) και το 1813 (Letters from Levant). Στο πρώτο περιγράφονται οι εντυπώσεις του ταξιδιού του στην Ελλάδα και τη Βαλκανική χερσόνησο, ενώ στο δεύτερο (υπό μορφή επιστολών) η πολιτιστική και οικονομική ζωή των Ελλήνων.
Επισημαίνει τους εκβιασμούς του Αλή Πασά που έφερε μαρασμό και μείωση του πληθυσμού της περιοχής μας και στέκεται στη σχέση του Μπέη του Ζητουνίου μαζί του. Εντυπωσιάζεται από έναν παράξενο γιατρό, τη νοσηρότητα της περιοχής και την επίδρασή της στην υγεία των κατοίκων.
Μιας κι ήταν τότε της μόδας για κάθε προοδευτικό και καλλιεργημένο άτομο της εποχής, δήλωνε κι αυτός «φιλέλλην» για ένα διάστημα, όπως άλλοι συμπατριώτες του, χωρίς ποτέ βέβαια να φτάσει σαν τον Βύρωνα στο σημείο να δώσει την ίδια του τη ζωή για την απελευθέρωση του τόπου από τον τουρκικό ζυγό. Αντιθέτως, όσο κράτησαν τα φιλελληνικά του αισθήματα, επιδόθηκε με ζέση στον σκοπό για τον οποίο είχε έρθει στα μέρη μας, το άνοιγμα δηλαδή του δρόμου για τη σύναψη εμπορικών συμφωνιών.
Henry Holland ( Χένρι Χόλαντ)
Ο ρομαντικός γιατρός Henry Holland γεννήθηκε στο Νούτσφορντ της βορειοδυτικής Αγγλίας. Ήταν γιος του χειρουργού Πήτερ Χόλλαντ και έμαθε από μικρή ηλικία να ταξιδεύει. Μόλις έντεκα χρονών, άφησε το Νούτσφορντ και πήγε για τέσσερα χρόνια στο Νιουκάστλ για να παρακολουθήσει το εκεί σχολείο. Στα δεκαπέντε του πήγε στην περιοχή του Μπρίστολ, για να παρακολουθήσει το σχολείο του Δρος Έστλιν (Estlin), όπου διδάχθηκε αρχαία Ελληνικά και Λατινικά, και εκλέχθηκε πρόεδρος των μαθητών του σχολείου του.
Τελειώνοντας η σχολική χρονιά, ο Χόλλαντ γύρισε στην πατρίδα του με τα πόδια, διανύοντας μια απόσταση 130 περίπου μιλίων, ή 210 χιλιομέτρων, κάτι που δεν ήταν ασυνήθιστο για την εποχή, αλλά λέει πολλά για το χαρακτήρα του δεκαπεντάχρονου Χένρι.
Την εποχή αυτή ο Χόλλαντ ήθελε να γίνει έμπορος, γιατί πίστευε ότι έτσι θα μπορούσε να ταξιδεύει συνεχώς. Παρά την απροθυμία του πατέρα του να υποστηρίξει μια τέτοια απόφαση, ο Χόλλαντ δούλεψε, από τα μέσα του 1804, ως βοηθός σε έναν εμπορικό οίκο του Λίβερπουλ, με την άδεια να παρακολουθεί χειμερινά μαθήματα στο πανεπιστήμιο της Γλασκώβης και να δουλεύει στη διάρκεια των διακοπών. Αποφάσισε, τελικά, να γίνει γιατρός και σε ηλικία δεκαοκτώ χρονών, πήγε στο Εδιμβούργο για να φοιτήσει στην πιο φημισμένη, τότε, ιατρική σχολή του εκεί πανεπιστημίου. Πήρε το πτυχίο του χωρίς καμία καθυστέρηση, μετά από πέντε χρόνια.
Χωρίς να μπορεί να ασκήσει ουσιαστικά την Ιατρική λόγω του νεαρού της ηλικίας του αποφάσισε ένα μεγάλο ταξίδι στην νότια Ευρώπη και την Οθωμανική αυτοκρατορία.
Στα τέλη 1812 πέρασε από τη πόλη μας κατά τη διαδρομή του ταξιδιού του από Θεσσαλία στη Θεσσαλονίκη και από εκεί προς Λάρισα μέσω Στυλίδας και Ζητουνίου. Τα γραπτά του έχουν κάποιο περιγραφικό ενδιαφέρον αλλά και πολλές αοριστίες, αν και είναι ιδιαιτέρως γλαφυρά. Ωστόσο αντλούμε κάποιες πληροφορίες για την οικονομία και τις γεωργικές δραστηριότητες ενώ επισκέφθηκε και τις Θερμοπύλες.
Φτάνει στην επικράτεια του Αλή Πασά, όπου με την ιδιότητα του γιατρού είχε την ευκαιρία να γνωρίσει καλά την ιδιόρυθμη προσωπικότητα του περιβόητου Πασά και να περιγράψει τις διοικητικές του ικανότητες.
Σχετικά με το έργο του επισημαίνουμε μεταξύ άλλων τις σπάνιες για την εποχή περιγραφές για τον Άγιο Δημήτριο της Θεσσαλονίκης, το Δίον, τη Λαμία, την Ύδρα και τις πολύ ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις του για την Αθήνα.
Charles Robert Cockerell (Τσαρλς Ρόμπερτ Κόκερελ)
Ο Cockerel ιδιαίτερα αξιόλογος περιηγητής αν και πέρασε από τη Λαμία (1814) δεν κατάφερε να παραμείνει στη περιοχή λόγω της επιδημίας της πανώλης.
Άγγλος αρχιτέκτονας, αρχαιολόγος και συγγραφέας, και γιος φημισμένου αρχιτέκτονα που γεννήθηκε στο Λονδίνο το 1788. Ως την ηλικία των 16 ετών φοίτησε στη σχολή του Westminster, που είχε ιδιαίτερο κύρος εκείνη την εποχή. Έπειτα σπούδασε αρχιτεκτονική, στο γραφείο του πατέρα του, που πίστευε ότι τα ταξίδια αποτελούσαν εξαιρετική πηγή μάθησης και τον έστειλε σε περιοδεία στη Δυτική Αγγλία και την Ουαλία.
Το 1810 η Βρετανία ήταν αποκλεισμένη από την Ευρώπη και ένα από τα λίγα μέρη που μπορούσε να ταξιδέψει ο νεαρός αρχιτέκτονας ήταν η Οθωμανική Αυτοκρατορία, όπου θα είχε τη δυνατότητα να μελετήσει την αρχαία ελληνική αρχιτεκτονική. Ο φίλος της οικογένειας υφυπουργός Εξωτερικών William Hamilton προσφέρθηκε να στείλει τον νεαρό Cockerell στην Κωνσταντινούπολη ως αυτοκρατορικό αγγελιαφόρο. Έτσι ξεκίνησε το ταξίδι του στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και άλλους τόπους. Το ημερολόγιο με τις σημειώσεις του έμεινε αναξιοποίητο ώσπου ο γιος του, o ζωγράφος Samuel Pepys Cockerell, έγραψε ένα βιβλίο που δημοσιεύθηκε μόλις το 1903.
Ο Charles Robert Cockerell εκλέχθηκε μέλος της Βασιλικής Ακαδημίας και καθηγητής της αρχιτεκτονικής. Σχεδίασε πολλά εμβληματικά κτίρια και δημόσια οικοδομήματα.
Το μόνο που έγραψε είναι ένα γράμμα σε ένα φίλο του, επίσης περιηγητή ονόματι Hughes, που είναι περισσότερο ένα οδοιπορικό τρόμου και θανάτου.
Πράγματι η φοβερή ασθένεια της πανώλης, έκανε την εμφάνισή της στη Θεσσαλία και την Κεντρική Στερεά, από το 1812 ως το 1816. Μόνο στον Τύρναβο, το 1813 πέθαναν 8.600 άνθρωποι! Μεγάλο ήταν το πλήγμα και για τα Αμπελάκια, που γνώριζαν μεγάλη ακμή εκείνα τα χρόνια. Πολλοί κάτοικοί τους, ανάμεσά σ’ αυτούς και αρκετοί τεχνίτες, έχασαν την ζωή τους, ενώ άλλοι τα εγκατέλειψαν. Η Λαμία και οι γύρω πόλεις και κωμοπόλεις, είχαν επίσης πολλά θύματα. Οι κάτοικοι της Λιβαδειάς, Χριστιανοί και Μουσουλμάνοι, έντρομοι εγκατέλειψαν την πόλη. Ο Αλή Πασάς, παίρνει αυστηρά μέτρα καραντίνας, για να μην εξαπλωθεί η φοβερή ασθένεια στη Δυτική-Βορειοδυτική Ελλάδα και τα καταφέρνει.
Edward Everett (Έντουαρτ Έβερετ)
Ο Edward Everett ήταν Αμερικανός πολιτικός, πάστορας, εκπαιδευτικός, διπλωμάτης και ρήτορας από τη Μασαχουσέτη. Η καταγωγή του ήταν Αγγλική και ήταν φιλελεύθερος. Υπηρέτησε ως Εκπρόσωπος των ΗΠΑ, & γερουσιαστής των ΗΠΑ, Κυβερνήτης της Μασαχουσέτης, υπουργός στη Μεγάλη Βρετανία και στις ΗΠΑ Γραμματέας του κράτους. Δίδαξε επίσης στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ και διετέλεσε πρόεδρος του.
Το 1815 ο Edward Everett πριν αναλάβει την έδρα της Ελληνικής Λογοτεχνίας στο Harvard, αποφασίζει να έρθει στη Ευρώπη. Η εκεί συναναστροφή του με φιλέλληνες και Έλληνες τον ωθούν να επισκεφθεί την Ελλάδα το 1819.
Στη διαδρομή του από Γιάννενα προς Πελοπόννησο πέρασε από τη Λαμία. Αν και δεν άφησε σημαντικές αναφορές έγινε ένθερμος υποστηρικτής της χώρας μας και ηγήθηκε του Αμερικανικού φιλελληνισμού που βοήθησε στον αγώνα της ανεξαρτησίας.
Μετά από παρότρυνση φίλων του, μεσολάβησε στην κυβέρνηση των ΗΠΑ γνωστοποιώντας τη διεθνή έκκληση του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη για τη στήριξη του αγώνα των Ελλήνων, η οποία συντάχθηκε στις 25 Μαρτίου του 1821 και βάσει της οποίας εξαγγέλθηκε το περίφημο δόγμα Μονρόε το Δεκέμβριο του 1822.
Luis Dupre (Λουί Ντιπρέ)
Ο Γάλλος ζωγράφος Luis Dupre γεννήθηκε στο Seine et Oise. Δεν γνωρίζουμε σχεδόν τίποτα για την παιδική του ηλικία εκτός του ότι είχε δύο αδέλφια …
Η μαθητεία του στη Σχολή του Ζακ-Λουί Νταβίντ (επίσημου ζωγράφου του Ναπολέοντα) θα καθορίσει την προσωπικότητά του και το μορφοπλαστικό περιεχόμενο της τέχνης του. Η γνωριμία του με τον καρδινάλιο και επίσκοπο της Λυών, θείο του Ναπολέοντα, θα αποδειχτεί επωφελέστατη αφού ο ίδιος θα τον στείλει στο Κάσσελ (πόλη της Γερμανίας) στην Αυλή του Ιερώνυμου Βοναπάρτη, Βασιλιά της Βεστφαλίας.
Το ίδιο έτος ο Ιερώνυμος τον ονομάζει αυλικό ζωγράφο. Η παραμονή του στο Κάσσελ δεν θα ξεπεράσει την διετία.
Τον Φεβρουάριο του 1819 επισκέπτεται τον ελληνικό χώρο μαζί με τρεις Άγγλους περιηγητές (Heyet, Hay και Viwian). Εκείνοι θα αναλάμβαναν τα έξοδα, αυτός θα τους παρέδιδε ως αντάλλαγμα, εικόνες των μνημείων και των τόπων της χώρας. Οι τέσσερις ταξιδιώτες και η μικρή συνοδεία τους διατρέχουν αρκετές περιοχές μεταξύ των οποίων και τη Στερεά Ελλάδα.
Στο βιβλίο του περιλαμβάνει, πολύ ενδιαφέροντα χαρακτικά και αναφορά στις Θερμοπύλες.
Τα έργα του από την Ελλάδα δημοσιεύθηκαν το 1825 στο μνημειώδες εικονογραφημένο ταξιδιωτικό χρονικό του οποίου ο Ελληνικός τίτλος είναι (Ταξίδια στην Αθήνα και Κωνσταντινούπολη, συλλογές και πορτραίτα, κοσμήματα και κοστούμια Ελλήνων και Τούρκων) . Περιλαμβάνει σαράντα έγχρωμες λιθογραφίες και έντεκα βινιέτες*, πολλές προσωπογραφίες λίγα τοπία και ηθογραφικές σκηνές. Το βιβλίο αυτό δεν είναι το μόνο που φέρει την υπογραφή του. Έργο του, που κυκλοφόρησε όμως μετά τον θάνατό του, είναι και το (Album Grec). Πρόκειται για ένα λεύκωμα μικρού σχήματος που περιέχει δώδεκα λιθογραφίες μη επιχρωματισμένες, εκτός από εκείνη του εξωφύλλου. Εκδόθηκε στο Παρίσι από τον H. Gache.
*Οι βινιέτες είναι περιγραφές καταστάσεων (σενάρια) που δημιουργούν προβληματισμό και χρησιμεύουν ως παιδαγωγικό και ερευνητικό εργαλείο
Louis-Auguste Felix de Beaujour (Λουί – Ωγκύστ Φελίξ Μπωζούρ)
Ο επίσης Γάλλος διπλωμάτης Felix Beaujour γεννήθηκε στην Καλάς της Βαρ. Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο της Προβηγκίας και στο Παρίσι και μπήκε στην διπλωματική υπηρεσία. Υπηρέτησε ως γραμματέας της αποστολής του Δούκα Καρλ Τέοντορ στο Μόναχο και του Φρειδερίκου Α' στη Δρέσδη. Ύστερα διορίστηκε κατά σειρά ως Γενικός Πρόξενος στην Θεσσαλονίκη, και εκπρόσωπος του Γουστάβου Δ' της Σουηδίας στην Στοκχόλμη.
Το 1800 συνδέθηκε με τον Emmanuel Joseph Sieyès στο Παρίσι και διορίστηκε Γραμματέας και αργότερα Πρόεδρος του Tribunat (μία εκ των 4 Γαλλικών συνελεύσεων). Τα επόμενα χρόνια ο Ναπολέοντας τον έστειλε ως γενικό πληρεξούσιο στην Αμερική με αποστολή την είσπραξη των χρεών του Μεξικού προς την Γαλλία. Επέστρεψε στη Γαλλία το 1814 και τιμήθηκε με το μετάλλιο του Τάγματος της Τιμής. Το 1816 έγινε γενικός πρόξενος στη Σμύρνη. Τιμήθηκε και με το μετάλλιο του Τάγματος του Ιερού Τάφου του Ιησού. Συνέχισε σε διάφορα υψηλά αξιώματα. Έγινε μέλος της Ακαδημίας ηθικών και πολιτικών επιστημών, ενώ ένα βραβείο οικονομίας ονομάστηκε προς τιμή του.
Στη Λαμία βρέθηκε το 1821 και ασχολήθηκε περισσότερο με τα οικονομικά θέματα αλλά παράλληλα κάνει αναφορά στο Κάστρο όπου εντυπωσιάστηκε από το ανάγλυφο μιας από τι δύο πύλες.
Ο Μπωζούρ διακρίθηκε ως αρθρογράφος οικονομικού περιεχομένου. Εξέδωσε επανειλημμένα τις εμπορικές συνθήκες στην Ελλάδα και Θεσσαλονίκη. Τα άρθρα του δημοσιεύθηκαν στην Βαϊμάρη.
Αυτοί ήταν οι περιηγητές που ταξίδεψαν στην Λαμία από το 1446 έως το 1821. Ας μη ξεχνάμε ότι αυτοί οι άνθρωποι εκείνη την εποχή επισκέπτονταν μια επαρχία της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, μάλιστα αρκετοί από αυτούς σε διπλωματικές, εμπορικές, επιστημονικές και στρατιωτικές αποστολές.
Η όποια φιλοτουρκική στάση τους, η ουδετερότητά τους, οι ελλιπείς ίσως αναφορές στις δυσκολίες των Ελλήνων και η ωραιοποίηση καταστάσεων ήταν απολύτως φυσιολογικές εντός του πλαισίου μέσα στο οποίο λειτούργησαν.
ΟΙ ΠΗΓΕΣ ΜΑΣ
ΒΙΒΛΙΑ:
Ν.Τ. ∆αβανέλλος - Γ.Π. Σταυρόπουλος: «Λαµία - Με τη γραφίδα των περιηγητών (1159-1940)
SKENE, James. Μνημεία και τοπία της Ελλάδος, 1838 – 1845, Αθήνα, Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, 1985.
SCHWEIGER LERCHENFELD, Amand, (Freiherr von). Griechenland in Wort und Bild, Eine Schilderung des hellenischen Konigreiches, Λειψία, Heinrich Schmidt & Carl Günther, 1887 / Kettwig, Phaidon, 1992.
HAYGARTH, William. Greece, a Poem, in three parts; with notes, classical illustrations, and sketches of the scenery, Λονδίνο, W. Bulmer for G. and W. Nicol, 1814.
SCHWEIGER LERCHENFELD, Amand, (Freiherr von). Griechenland in Wort und Bild, Eine Schilderung des hellenischen Konigreiches, Λειψία, Heinrich Schmidt & Carl Günther, 1887 / Kettwig, Phaidon, 1992.
POUQUEVILLE, François Charles Hugues Laurent. Voyage de la Grèce…, τομ. I-VI, Deuxième édition..., Παρίσι, Firmin Didot, Père et Fils, 1826-27.
REY, Etienne. Voyage pittoresque en Grèce et dans le Levant fait en 1843-1844.
POMARDI, Simone. Viaggio nella Grecia fatto da Simone Pomardi negli anni 1804, 1805, e 1806. Arrichito di tavole in rame, τ. II, Ρώμη, Vincenzo Poggioli, 1820.
1842 – 1885. Ελλάδα, ιστορική, εικονογραφημένη. Μια πλήρης συλλογή ιστορικών, τοπογραφικών και καλλιτεχνικών ντοκουμέντων. Με 280 γκραβούρες εποχής, Αθήνα, Nikolas Books, 1984.
«Τρεις Γάλλοι ρομαντικοί στην Ελλάδα - Λαμαρτίνος, Νερβάλ, Γκωτιέ»
«Ο πυρετός των Μαρμάρων», Συλλογικό
«Ταξίδι στην Ελλάδα» - Γουσταύος Φλομπέρ
Γ. Πλατή: «Λαµία - Ιστορική και Κοινωνική έρευνα»
Δημήτρη Δημητρόπουλου: «Ο Αργύρης Φιλιππίδης και η Μερική Γεωγραφία του. Ένα σχόλιο»
PAPYROS-LAROUS-BRITANNICA, 2000
Η ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΗΓΗΤΩΝ 1430-1930- ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ
Stephen A. Larrabee «ΕΛΛΑΣ 1775-1865. ΠΩΣ ΤΗΝ ΕΙΔΑΝ ΟΙ ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΙ»(εκδόσεις New York University Press 1957)
ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ
Wikipedia.gr
neoskosmos.com
boeotia.ehw.gr
el.travelogues.gr
paramilita.blogspot.com
vlachs.gr
square.gr
in.gr
eyploia.epyna.eu
arvanitika.blogspot.com
larissanet.gr
sotosalexopoulos.blogspot.com
anemourion.blogspot.com/
ΤΥΠΟΣ
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ Ένθετο περιοδικό «Ιστορικά»2005
ΕΡΓΑΣΙΕΣ
ΜΙΑ ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΤΑΞΙΔΙΩΤΙΚΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ 18ου ΑΙΩΝΑ της Ιλιας Χατζηπαναγιώτη
Περιήγηση στην πόλη με τα μνημεία του χθες της ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΑΣ
ΑΛΛΕΣ ΠΗΓΕΣ
ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΣΙΑΤΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ
ΕΘΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΡΕΥΝΩΝ
ΕΚΠΑ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου