ΟΙ ΔΕΙΣΙΔΑΙΜΟΝΙΕΣ ΤΟΥ ΡΩΜΑΙΟΥ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑ ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ

Η στάση του στα θέματα θρησκείας πληροφορούμαστε ότι ήταν σε γενικές γραμμές η ακόλουθη: αισθανόταν κατά κάποιον τρόπο ανίσχυρος, όταν τον έπιαναν οι φόβοι του για βροντές και αστραπές, γι’ αυτό πάντοτε και παντού κουβαλούσε μαζί του ένα δέρμα φώκιας για να τον φυλάει [1]. Όταν, εξάλλου, υπήρχε και η παραμικρή έστω υποψία ότι θα ξεσπάσει μεγαλύτερη θύελλα, κατέφευγε σε έναν υπόγειο θολωτό χώρο, και τούτο γιατί είχε κάποτε τρομοκρατηθεί, όπως σας είπα και προηγουμένως, όταν, στη διάρκεια μιας νυχτερινής πορείας, μόλις που γλίτωσε από έναν κεραυνό. (Σουητώνιος, Αύγουστος XC)...

Ποτέ δεν αψηφούσε όνειρα που είτε ο ίδιος έβλεπε είτε άλλοι έβλεπαν γι’ αυτόν. Στη μάχη των Φιλίππων, αν και είχε αποφασίσει να μη βγει από τη σκηνή του γιατί ήταν άρρωστος, τελικά βγήκε, επειδή τον επηρέασε το όνειρο ενός φίλου του˙ και ευτυχώς γι’ αυτόν, γιατί το στρατόπεδό του καταλήφθηκε και, όταν έκαναν έφοδο οι εχθροί, τρύπησαν το στρώμα του και το ξέσχισαν σε κομμάτια, με την πεποίθηση ότι εξακολουθούσε να βρίσκεται ξαπλωμένος εκεί.

Σε όλη τη διάρκεια της άνοιξης έβλεπε πολλά και φοβερότατα, ανώφελα όμως και απραγματοποίητα όνειρα, ενώ στις υπόλοιπες εποχές του χρόνου τα όνειρα του ήταν σπανιότερα και πιο αξιόπιστα. Όταν σύχναζε στο ναό του Δία του Βροντώδη [2], είδε στο όνειρό του ότι του παραπονιόταν ο Δίας του Καπιτωλίου, λέγοντάς του ότι τον εγκατέλειψαν αυτοί που τον λάτρευαν, και εκείνος απάντησε πως είχε τοποθετήσει κοντά του τον Βροντώδη ως θυρωρό του˙ και με βάση αυτή τη σκέψη στόλισε ύστερα από ένα διάστημα το αέτωμα του ναού με κουδουνάκια, γιατί τέτοια συνήθιζαν να κρεμούν και πάνω από τις πόρτες. Ύστερα από μια νυχτερινή του επίσης οπτασία, ζητούσε σε μια συγκεκριμένη μέρα κάθε χρόνου κέρματα από το λαό, απλώνοντας το ανοιχτό χέρι του για να του ρίξουν νομίσματα [3]. (Σουητώνιος, Αύγουστος XCI)

Κάποιους χρησμούς και οιωνούς τους θεωρούσε αλάνθαστους: αν το πρωί έβαζε τα παπούτσια του ανάποδα, δηλαδή το αριστερό αντί του δεξιού, το θεωρούσε κακό σημάδι˙ αν, καθώς ξεκινούσε για ένα μακρινό ταξίδι στη στεριά ή στη θάλασσα, τύχαινε να ψιχαλίσει, το θεωρούσε καλή ένδειξη, που προμήνυε γρήγορη και ευτυχισμένη επάνοδο. Ιδιαίτερα όμως τον επηρέαζαν τα θαύματα.

Όταν ξεφύτρωσε μια φοινικιά ανάμεσα στις σχισμές του πλακόστρωτου μπροστά στο σπίτι του, τη μετέφερε στο κέντρο της εσωτερικής του αυλής, όπου βρίσκονταν τα αγάλματα των εφέστιων θεών [4], και τη φρόντισε πολύ για να ξεπεταχτεί.

Όταν, με τον ερχομό του στο νησί Καπρεές [5], μια πολύ γέρικη βελανιδιά, που τα κλωνάρια της είχαν κιόλας ακουμπήσει στη γη και είχαν ξεραθεί, πήρε ζωή, τόσο πολύ ενθουσιάστηκε, ώστε συμφώνησε με τους ιθύνοντες στη Νεάπολη να του παραχωρήσουν το νησί και εκείνος να τους δώσει σε αντάλλαγμα το νησί Αιναρία [6].

Ιδιαίτερα προσεκτικός ήταν επίσης με ορισμένες ημέρες [7], γι’ αυτό και αρνιόταν να ξεκινήσει ένα ταξίδι την επομένη της ημέρας της αγοράς [8] ή να αναλάβει οποιαδήποτε σημαντική εργασία στις Νόνες, αν και στην περίπτωση αυτή, όπως έγραφε στον Τιβέριο, τον απέτρεπε κυρίως το άσχημο όνομα της ημέρας [9]. (Σουητώνιος, Αύγουστος XCII) 

Σημειώσεις

1. Ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος (Ν.Η., ΙΙ. 146) γράφει ότι η δάφνη και η φώκια ουδέποτε πλήττονται από κεραυνούς.

2. Ο ναός του Βροντώδη Δία ήταν πολύ σημαντικός. Σύμφωνα με τον Πλίνιο τον Πρεσβύτερο (Ν.Η., ΧΧΧVΙ. 50), δεν είχε απλή μαρμάρινη επένδυση αλλά ήταν ολόκληρος από μάρμαρο, όπως ελάχιστα οικοδομήματα στη Ρώμη. Ίχνη του δεν έχουν σωθεί, υπάρχει όμως η παράστασή του σε νομίσματα.

3. Φαίνεται κάπως παράξενο και οπωσδήποτε ασύμφωνο με το χαρακτήρα του αυτοκράτορα να ζητιανεύει κέρματα από το λαό. Τόσο όμως ο John M. Carter, όσο και ο J. G. Rolfe, παρατηρούν σωστά στα σχόλιά τους ότι τέτοιες πράξεις μπορεί να στόχευαν στην αποτροπή της Νέμεσης, που κυνηγούσε, κατά την αρχαία αντίληψη, τους καλότυχους.   

4. Οι εφέστιοι θεοί (di penates) προστάτευαν όχι μόνο την οικογένεια αλλά και ολόκληρη την πολιτεία. Η παράδοση ανέφερε ότι τη λατρεία τους την είχε μεταφέρει ο Αινείας από την Τροία, μετά την καταστροφή της πόλης από τους Έλληνες. Ο Αύγουστος έχτισε ναό γι’ αυτούς στη Ελέα του Παλατίνου λόφου, όπου τοποθέτησε ένα γλυπτό σύμπλεγμα με τις μορφές δύο νεαρών ανδρών, πράγμα που ίσως εξηγεί γιατί σε κάποια στιγμή η λατρεία των εφέστιων θεών είχε αρχίσει να συγχέεται, μέχρι ενός σημείου τουλάχιστον, με τη λατρεία των Διόσκουρων.

5. Πρόκειται για το σημερινό Κάπρι.

6. Ο Αύγουστος αντάλλαξε την Αιναρία (σημερινή Ischia) με το Κάπρι το 29 π.Χ., σύμφωνα με τις πληροφορίες του Δίωνα του Κάσσιου (LII.43.2).

7. Οι «γρουσούζικες» μέρες κάθε μήνα ήταν οι Καλένδες (πρωτομηνιά), οι Νόνες (πέμπτη μέρα ή, για τους μήνες Μάρτιο, Μάιο, Ιούλιο και Οκτώβριο, έβδομη μέρα) και οι Ειδοί (δέκατη τρίτη ημέρα ή, για τους μήνες Μάρτιο, Μάιο, Ιούλιο και Οκτώβριο, δέκατη πέμπτη μέρα). Η επόμενη των παραπάνω ημερών θεωρούνταν ακόμα πιο δυσοίωνη.

8. Ο ρωμαϊκός μήνας χωριζόταν σε περιόδους οκτώ ημερών. Κάθε ένατη ημέρα (nundinae) ήταν ημέρα της αγοράς, κατά την οποία δεν γίνονταν συνήθως δημόσιες εργασίες.

9. Θεωρούσε το όνομα Νόνες δυσοίωνο, επειδή ήταν περίπου ομόηχο με την φράση non is (= δεν πηγαίνεις˙ πρβλ Κικ., De div., II 84) ή, ίσως, επειδή απλώς και μόνο περιείχε το αρνητικό μόριο non.

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ «ΣΟΥΗΤΩΝΙΟΣ, ΤΟΜΟΣ A΄», ΕΚΔΟΣΗ ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ, ΑΘΗΝΑ 1997