Σλα Μαχαλάς: Τα Παντρολογήματα

Του Ταξιάρχη (Μάκη) Δημητρίου

Σύμφωνα με τον Tούρκο ερευνητή ιστορικό και δημοσιογράφο, Murat Bardakçi, (ειδικό σε θέματα Ανατολικής Ρωμαϊκής και Οθωμανικής αυτοκρατορίας), σε ένα αποκαλυπτικό δημοσίευμα του στην τουρκική εφημερίδα, Habertürk, ένας γάμος που πάρα λίγο θα γίνονταν μεταξύ τής κατά άλλους φυσικής και κατά άλλους θετής μητέρας του Μωάμεθ του Πορθητή, δηλαδή της Σέρβας πριγκίπισσας, Μάρας, με τον τελευταίο βυζαντινό αυτοκράτορα, Κωνσταντίνο Παλαιολόγο θα απέτρεπε τον Οθωμανό ηγεμόνα να προχωρήσει στην πολιορκία και άλωση της Πόλης. Η μεγάλη αγάπη του Μωάμεθ του Πορθητή για την ορθόδοξη χριστιανή πριγκίπισσα Μάρα και η χριστιανική παιδεία που είχε λάβει από αυτήν κατά την παιδική του ηλικία, θα ήταν ο κύριος λόγος για να μην προχωρήσει στην πολιορκία της Κωνσταντινούπολης αλλάζοντας έτσι την ροη της παγκόσμιας ιστορίας...

Το προξενιό όμως δεν πήγε καλά και τη συνέχεια την ξέρετε.

Όπως θα έχετε ήδη καταλάβει σήμερα θα ασχοληθούμε με τα προξενιά.

Αν ρωτήσετε τις γιαγιάδες σας για το πώς παντρεύτηκαν και πώς αρχικά γνώρισαν τον παππού σας, η συντριπτική πλειοψηφία θα σας απαντήσει με... προξενιό ή συνοικέσιο (tres sic)!   

Και αν σήμερα αυτό  φαίνεται αστείο, μιας και εδώ μιλάμε για σχέση ζωής, τότε όμως τα πράγματα ήταν πολύ διαφορετικά, με τα κορίτσια να προετοιμάζονται από την μέρα της γέννησής τους γι' αυτό ακριβώς: Να βρεθεί ένας καλός γαμπρός και τελικά να τον παντρευτούν. Εννοείται, ότι εκτός της μόνιμης αναζήτησης του κατάλληλου γαμπρού για τη κόρη, οι γονείς είχαν και την μέριμνα της συλλογής μιας αξιοπρεπούς προίκας, για να τη δώσουν στο γαμπρό πακέτο με τη νύφη.

Από την άλλη όσοι γονείς είχαν γιό σε ηλικία γάμου έψαχναν μια αξιοπρεπή προίκα που συνοδευόταν από  μια καλή κοπέλα.

Προξενιό κλειστού τύπου (παπούτσι από το τόπο σου)

Η αναζήτηση αρχικά γινόταν στο άμεσο περιβάλλον, ειδικά σε κλειστές κοινωνίες όπου όλοι γνώριζαν όλους και οι διαπραγματεύσεις γίνονταν συνήθως μεταξύ των συμπέθερων συνήθως εν αγνοία των άμεσα ενδιαφερομένων. Αν αυτοί δεν κατάφερναν να τα βρούνε, κάποιο συγγενικό πρόσωπο από τη μια ή την άλλη πλευρά, αναλάμβανε το ρόλο του μεσολαβητή. Συνήθως  υπερίσχυε η λογική, οι απαιτήσεις για την προίκα εξορθολογίζονταν και τελείωνε η δουλειά. Κανείς δεν σκεφτόταν αν οι μελλόνυμφοι είχαν αντιρρήσεις. Αυτοί απλά ενημερώνονταν ότι παντρεύονται μόλις έκλεινε η συμφωνία.

Διηγείται ηλικιωμένη γειτόνισσά μου, ότι μόλις έγινε δεκαέξι χρονών την είδε στην Εκκλησία η μετέπειτα πεθερά της κι όπως ήταν όμορφη κοπέλα έπιασε τον πατέρα της και του είπε ότι τη θέλει νύφη για το γιό της. Ο γιός βέβαια είχε τα διπλά της χρόνια αλλά αυτό δεν απασχολούσε κανέναν εκείνη την εποχή. Έγιναν οι οικονομικές διαπραγματεύσεις, η οικογένεια του γαμπρού έκανε μια καλή τιμή, τέλος πάντων οι συμπέθεροι συμφώνησαν. Ήρθε η ώρα για τα αρραβωνιάσματα, γέμισε το σπίτι της νύφης κόσμο κι εκείνη ρωτούσε και ξαναρωτούσε «ποιος είναι μάνα ο γαμπρός;». Στην πρώτη επίσημη έξοδο των αρραβωνιασμένων –φαντάζεστε την εικόνα: ένας άντρας κι ένα κοριτσάκι – η κοπέλα έβαλε τα κλάματα και του ζητούσε επίμονα να την πάει στο σπίτι της και στη μαμά της.

Προξενιό ανοιχτού τύπου ( Σήμερα είμαστε μια ωραία ατμόσφαιρα)

Αν δεν υπήρχε κατάλληλος γαμπρός μέσα στον άμεσο περίγυρο τότε κατέφευγαν στο κλασσικό προξενιό. Εδώ έπαιζε κύριο ρόλο  η προξενήτρα ή ο προξενητής – γιατί υπήρχαν και αρκετοί άντρες που έκαναν προξενιά – που αναλάμβανε να ερευνήσει, για την εύρεση του κατάλληλου υποψηφίου γαμπρού ή της καλής νύφης που είχε και τον τρόπο της. Συνήθως η πρώτη συνάντηση παρουσία του προξενητή ή της προξενήτρας γινόταν σε ουδέτερο έδαφος συνήθως σε κάποιο ζαχαροπλαστείο (στη Λαμία υπήρχε το Piccadilly για αυτή τη περίσταση).

Οι οικογένειες συναντιόντουσαν και οι διαπραγματεύσεις άρχιζαν. Αφού ο προξενητής εκθείαζε τις χάρες των μελλονύμφων έφθανε το προξενιό στο ακανθώδες ζήτημα της προίκας. Οι γονείς της κοπέλας έλεγαν τι θα δώσουν για προίκα στη κόρη τους, οι γονείς του γαμπρού σηκωνόντουσαν από το τραπέζι έβγαιναν έξω, το συζητούσαν, ξαναγύριζαν για να συμφωνήσουν με την πρώτη ή συνήθως για να ζητήσουν περισσότερα. Σε αυτή τη περίπτωση σηκωνόντουσαν οι γονείς της  νύφης, έβγαιναν έξω το συζητούσαν, ξαναγύριζαν για να δώσουν περισσότερα ή να παραμείνουν στη αρχική τους προσφορά. Εκεί εμπλεκόταν εκ νέου ο προξενητής παίζοντας το ρόλο του ειρηνοποιού. Εδώ έπρεπε να βάλει όλη του την εμπειρία, να ψυχολογήσει τα δύο μέρη, να επικαλεσθεί διάφορα επιχειρήματα, είτε τις χάρες του γαμπρού, είτε την αρετή της νύφης που αντιστάθμιζαν τις ελλείψεις σε μετρητά και φυσικά έβγαζαν και ένα λόγο για τις χάρες του έγγαμου βίου, σε μια κοινωνική και οικονομική πραγματικότητα που η μόνη αποστολή της γυναίκας  ήταν "ν' ανοίξει σπίτι" και οι ανύπαντροι άντρες μετά από κάποια ηλικία, αντιμετωπίζονταν ως περιθωριακοί.

Πιο δύσκολη γινόταν η δουλειά του αν η νύφη ήταν λίγο μεγαλούτσικη, όχι πολύ όμορφη, λίγο παχουλή ή αν ο γαμπρός ήταν κοντός, είχε κάποιο κουσούρι κ.λ.π.

Εκεί έπρεπε να πείσει τους μεν να δώσουν κάτι παραπάνω ή τους δε να μη ζητάνε και πάρα πολλά, γιατί που θα βρεθεί τέτοια τύχη κ.λ.π. 
Τελικά τις περισσότερες φορές οι οικογένειες και μετά από πολλά μέσα – έξω τα έβρισκαν κάπου στο ενδιάμεσο, δηλαδή λιγότερες απαιτήσεις από τους γονείς του γαμπρού και λίγη ακόμα προίκα από τους γονείς της νύφης. Σε όλο αυτό το ζευγάρι ήταν αμέτοχο. Όταν τελείωναν οι διαπραγματεύσεις άρχιζαν τα κεράσματα, οι ευχαριστίες στον μεσολαβητή και τότε το ζευγάρι μπορούσε να κάνει μια βόλτα «για να γνωριστούνε τα παιδιά».

Παιδάκι ακόμα βρέθηκα στο Piccadilly και κοιτούσα τα πηγαινέλα των δύο οικογενειών που είχαν καθίσει σε παράταξη. Μπαίνανε, βγαίνανε και ξανά και ξανά και μάλλον άκρη δεν έβρισκαν. Ότι επρόκειτο για προξενιό το έμαθα αργότερα αλλά ποτέ δεν έμαθα την έκβασή του.

Όπως μου διηγήθηκε μια καλή φίλη για το δικό της προξενιό, σε μια στιγμή που οι διαπραγματεύσεις έφθασαν σε αδιέξοδο επενέβη η προξενήτρα και είπε στον πατέρα του γαμπρού. «Σκέψου ότι ο γιός σου θα έχει το ψωμί στο ντορβά, όποτε πεινάσει θα απλώνει το χέρι και θα κόβει». Με αυτή την επισήμανση ο πατέρας του γαμπρού μετρίασε τις απαιτήσεις του και το προξενιό είχε αίσιο τέλος. Όταν καιρό αργότερα παραμονές του γάμου, ρώτησε τη μητέρα της τι εννοούσε η προξενήτρα για το ψωμί στο ντορβά, πληροφορήθηκε ότι αφορούσε τα συζυγικά καθήκοντα της γυναίκας που έπρεπε να εκτελεί όποτε ο άντρας της είχε διάθεση. Ακόμα και σήμερα μετά από σαράντα χρόνια γάμου το θυμάται με θυμό. «Εγώ ήμουν το ψωμί;»

Προ τετελεσμένων γεγονότων (Σαν θέλει η νύφη κι ο γαμπρός)

Υπήρχε βέβαια και η περίπτωση οι γονείς να βρεθούν προ τετελεσμένων γεγονότων όταν τα  παιδιά τους παρά τις όποιες δυσκολίες είχαν ήδη αγαπηθεί. Σε αυτή τη περίπτωση (ανατρέξτε σε Ελληνικά βουκολικά δράματα), η ευτυχής ή όχι έκβαση είχε να κάνει με την οικονομική κατάσταση των οικογενειών. Διάφοροι συνδυασμοί : Πλούσιοι και οι δύο (η καλύτερη και πιο εύκολη περίπτωση), φτωχοί και οι δύο (η χειρότερη και πιο δύσκολη περίπτωση αφού και οι δύο οικογένειες ευελπιστούσαν να βρεθεί μια καλή τύχη- με λεφτά- για τα παιδιά τους να ζήσουν σαν άνθρωποι), πλούσια η νύφη φτωχός ο γαμπρός (σχετικά εύκολη περίπτωση αφού για να σκεπάσει τη ντροπή η οικογένεια της νύφης έδινε την ανάλογη προίκα), φτωχιά η νύφη πλούσιος ο γαμπρός ( αδύνατο να βρεθεί λύση, εκτός αν ο γαμπρός ήταν τολμηρός – όπως στις ταινίες – και έκανε του κεφαλιού του).  Γενικά σε αυτές τις περιπτώσεις  μπορεί να μη χρειαζόταν προξενητής αφού «τα παιδιά τα είχαν βρει», αλλά χρειαζόταν οπωσδήποτε  ειρηνοποιός για να συμφιλιώνει τα αντίπαλα στρατόπεδα .

Με το τέλος των διαπραγματεύσεων συντασσόταν το περιβόητο προικοσύμφωνο [1] .

Βρήκαμε ένα ατόφιο και σας το παραθέτουμε. Έχει συνταχθεί το 1671 και αν το διαβάσετε θα συνειδητοποιήσετε ότι σήμερα οι άντρες είναι ολιγαρκείς. Αφήσαμε την ορθογραφία και το συντακτικό ως είχε:

«Εν έτει 1671 μηνί Ιανουαρίω ημέρα δεκάτη .

Εν ονόματι της Αγίας Τριάδος .

Προκοσύμφωνον της πρώτης μας κόρης και της θυγατρός του Κωστάκη και της Σμαράγδας και της μακαρίτισσας της γυναικός μου Πιπινίτσας ήτις θα πάρη νόμιμον σύζυγον τον Ντεμογιαννάκη του Κωνσταντάκη της Πιπινίτσας Πηνελόπης Βαρβαρίτσας. Και εγώ και η μακαρίτισσα η γυναίκα μου Πιπινίτσα δίδομεν την συγκατάθεσίν μας εις το να πάρη η κόρη μας Κατή, νόμιμον σύζυγον και να τον έχη να τον νέμεται μέρα νύκτα, τον Ντεμογιαννάκη Μανωλάκην του Κωνσταντάκη και της Πιπινίτσας Πηνελόπης Βαρβαρίτσας.

Εν πρώτοις δίδομεν από τα φύλλα της καρδιάς μας την ευχήν να τρισευτυχήσουν και να πολυχρονίσουν. Δεύτερον δε τέσσαρα εικονίσματα το πρώτον ευς ξύλον δυνατόν και χονδρόν δύο δάκτυλα και τα άλλας εις αχιβάδα. Τρία υποκάμισα τα δύο μικρά και το ένα μεγάλο, δύο μικρά αποκατινά (εσώβρακα) παστρικά, ατρύπητα και ολόγερα. Δύο μισοφόρια ολόγερα και μπουγαδιασμένα. Ενάμισυ ζευγάρι κάλτσες εως ότου να γίνη ο γάμος έχη καιρόν να πλέξη και την άλλη για να γίνουν δύο ζευγάρια. Ενα φουστάνι από τσίτι ριγωτό, άλλο ένα από σακονέτα της μακαρίτισσας της γιαγιάς μου. Ενα μανδύλι του λαγιού και δύο μανδοσαλάμια. Μια φασκιά για τα καλορίζικα. Δύο ζεύγη παπούτσια το ένα μπαλωμένο Σαράντα πήχες βρακοζώνα και μετά τον θάνατο του παπού μας άλλη τόση. Του γαμβρού μια σκούφια να την φορή βραδιά παρά βραδιά δια να μη του τρυπήση γρήγορα. Δύο τσουκάλια κάστρινα της καραίτισσας της γιαγιάς μου. Δύο φλιτζάνια του καφέ χωματίνια. Το αμελέτητο με δύο χέρια νεροπαστρικό και άπιαστο Τρεις βελόνες της κάλτσας. Ένα ζάρφι χωματένιο.

Ενα στρώμα μπαλωμένο της μακαρίτισσας της γιαγιάς μου από φύλλα καλαμόφυλλα. Ενα λύχνο χωματένιο και άλλον έναν από ντενεκέ. Ενα κλειδί
Μια ψυράγγα (χωράφι) ίθα με μιά παλέστρα του γαϊδάρου. Τρία ρεάλια, πέντε παράδες και επτά άσπρα. Κοντά με όλα αυτά που τους κάμαμεν τους νοικοκυραίους της Σύρου την μίαν κάμαραν του σπιτικού που καθούμαστε και άμα πεθάνω εγώ και ο παππούς της Κατής όλο το σπίτι. Ακόμη δε και αυτά 2 κόττες ένα πετεινό, είκοσι αυγά, ένα κόσκινο, μία μπιρμπιτσέλια σπητίσια μακαρόνια, και αν προφθάσουμεν θα κάνουμε άλλα τόσα. Δέκα οκάδες ελιές και πέντε οκάδες χαμάδα, 2 βάζα κάπαρι, δύο ντουζίνες χήνους, σαράντα κοπόνια κρομμύδια όλα αυτά να τα κάμουν θάλασσα να τρών και να πίνουν όλο το οκταήμερο γαμβρός και νύμφη και όλο το συμπεθεριό και οι ποιό κοντά γειτόνοι».

  

Σήμερα τα πράγματα έχουν αλλάξει. Οι άνθρωποι γνωρίζονται, αγαπιούνται και παντρεύονται. Για τους λιγότερο τολμηρούς ή τους πολυάσχολους έχει προβλέψει η τεχνολογία. Η αναζήτηση συζύγου μπορεί να γίνει ηλεκτρονικά με τη βοήθεια των social media. Για τους πιο δύσκολους υπάρχουν πάντα οι γνωστές αγγελίες γάμου και τα γραφεία συνοικεσίων.

Ενδεικτικές αγγελίες (Είναι να απορείς πως κυκλοφορούν ακόμα ανύπαντροι)

"Κάτοικος Αθηνών, 42χρονη Δικηγόρος, με σπουδές Νομικής σε πασίγνωστο πανεπιστήμιο της Αγγλίας, νεανικής εμφάνισης με ωραίο σώμα, κοκκινομάλλα, δυναμική παρουσία με ήθος και αρχές, πολύ κοινωνική, με μηνιαία εισοδήματα άνω των 6000 ευρώ, μεζονέτα στην Κηφισιά, εξοχικό στο Λουτράκι, πολυτελές ΙΧ και μεγάλη ακίνητη περιουσία, λάτρης των εκδρομών, των τεχνών και της καλής ζωής, επιθυμεί σοβαρή γνωριμία με κύριο έως 55 ετών καλλιεργημένο, δυναμικό, ευγενικό, με σκοπό τον γάμο και την δημιουργία οικογένειας. Δεκτός και με παιδιά."

"Κάτοικος Αθηνών, 45χρονος Εισοδηματίας, με μάστερ στον τομέα των Ναυτιλιακών, αρρενωπός, ψηλός, με καλογυμνασμένο σώμα, μελαχρινός με πολύ καλό χαρακτήρα και ευχάριστη προσωπικότητα, ευαίσθητος και ενθουσιώδης, μηνιαία εισοδήματα άνω των 9.000 ευρώ, με ιδιόκτητη μεζονέτα στην Κηφισιά, εξοχικό στις Σπέτσες, πολυτελές ΙΧ, τεράστια ακίνητη περιουσία, ιδιόκτητα καταστήματα και πολλά ενοικιαζόμενα διαμερίσματα, με αγάπη για την τεχνολογία, την μουσική και τα σπορ, επιθυμεί σοβαρή γνωριμία με κυρία έως 40 ετών, εμφανίσιμη, με καλό χαρακτήρα, από καλή οικογένεια με ήθος και αρχές, με σκοπό το γάμο και την δημιουργία οικογένειας."

Οι γάμοι από προξενιό στατιστικά  ήταν τόσο επιτυχημένοι  όσο και πολλοί γάμοι από αίσθημα και δεν ήταν σπάνιο το φαινόμενο ένας γάμος από προξενιό να γεννήσει μια μεγάλη αγάπη.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Μέχρι το 1983 ίσχυε ο θεσμός της προίκας. H προίκα δινόταν με δύο τρόπους: 1) κατά πλήρη κυριότητα στο γαμπρό, οπότε αυτός είχε τη δυνατότητα να τη διαθέτει κατά βούληση και 2) κατά επικαρπία στον γαμπρό και ψιλή κυριότητα στην κόρη. Με το ν. 1329/1983 ο θεσμός της προίκας καταργήθηκε και από την έναρξη ισχύος αυτού του νόμου κάθε περιουσιακή επίδοση, που αποτελεί σύσταση προίκας, είναι άκυρη. Μετά την κατάργηση της προίκας το 1983, τα προικώα επέστρεψαν στην κυριότητα των γυναικών, ανεξάρτητα από το πώς είχαν δοθεί στον σύζυγό τους 

ΈΡΕΥΝΑ – ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΟΥ: ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ