Η ΙΔΑΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

Στα δύο πρώτα βιβλία των Πολιτικών, ο Αριστοτέλης εκθέτει το πρόγραμμα που αφορά στην ιδανική πολιτεία όπως τη φαντάζεται ο ίδιος. Η επιλογή της γεωγραφικής θέσης, η έκταση των εδαφών και ο αριθμός του πληθυσμού είναι τα πρώτα ερωτήματα που αντιμετωπίζει. Όσον αφορά τους πολίτες, ο φιλόσοφος πιστεύει ότι ο αριθμός τους πρέπει να είναι περιορισμένος, αλλά χωρίς υπερβολές: «Αν μια πόλη αποτελείται από υπερβολικά λίγους ανθρώπους, δεν μπορεί να είναι αυτάρκης … Αντίθετα, αν αποτελείται από υπερβολικά πολλούς, είναι αυτάρκης ως προς τα αναγκαία, αλλά βρίσκεται σε κατάσταση έθνους και όχι πολιτείας: γιατί στην περίπτωση αυτή δεν είναι εύκολο να υπάρξουν πολιτικοί θεσμοί» (VII, 1326 b 1 – 5)...

Στην πραγματικότητα, οι Έλληνες δεν μπορούν να φανταστούν άλλη πολιτική ζωή εκτός από την άμεση, και όπως αναφέρει ο φιλόσοφος, σε μία πόλη με τεράστιες διαστάσεις δεν μπορεί να εισακουστεί ο κήρυκας. Και προσθέτει: «απαραίτητη προϋπόθεση για τη δίκαιη κρίση και την κατ’ αξία απονομή των αρχών είναι να γνωρίζουν οι πολίτες το ποιόν ο ένας του άλλου» (VII, 1326 b 15 – 16). Στην ιδανική όμως πολιτεία, δεν θα έχουν όλοι τις ίδιες λειτουργίες. Καθώς μάλιστα το ιδανικό θα ήταν η πόλη να είναι αυτάρκης, θα πρέπει η κοινότητα να περιλαμβάνει «ένα πλήθος καλλιεργητών που θα παρέχουν τα προς το ζην, καθώς και τεχνίτες, την τάξη των πολεμιστών, την τάξη των πλουσίων, των ιερέων και των δικαστών, που θα αποφασίζουν για τα αναγκαία και τα συμφέροντα» (VII, 1328 b 20). Όλα όμως αυτά τα απαραίτητα για τη ζωή της κοινότητας άτομα δεν θα είναι πολίτες. Στην πραγματικότητα, στην ιδανική πολιτεία, «οι πολίτες δεν πρέπει να διάγουν τον βίο του χειρώνακτα ούτε του εμπόρου (διότι αυτού του είδους η ζωή στερείται ευγένειας και είναι αντίθετη με την αρετή), και δεν πρέπει επίσης οι πολίτες να είναι καλλιεργητές, γιατί χρειάζεται ελεύθερος χρόνος και για την απόκτηση της αρετής και για την άσκηση των πολιτικών δραστηριοτήτων» (VII, 1328 b 39 – 1329 a 39). Οι δραστηριότητες αυτές θα αφορούν μόνο στους άνδρες ώριμης ηλικίας, εκείνους που θα έχουν απαλλαγεί από την πολεμική λειτουργία που είναι για τους νεότερους.

Στην ουσία πρόκειται για την μοναδική ομάδα πολιτών, η οποία θα είναι η μόνη που θα έχει και τη δυνατότητα πρόσβασης στην έγγειο ιδιοκτησία – οι πολίτες της ιδανικής πολιτείας – καθώς εξίσου και στα ιερατικά αξιώματα, αφού επέλθει το γήρας και η εγκατάλειψη των άλλων δραστηριοτήτων. Στους πολίτες αυτούς, που είναι κυβερνώμενοι κατά τη νεότητά τους και κυβερνώντες κατά την ενήλικη ζωή, πρέπει να παρέχεται παιδεία σύμφωνη με τους διαδοχικούς ρόλους που θα κληθούν να αναλάβουν. Αυτό σημαίνει ότι η αποκλειστικά στρατιωτική παιδεία σπαρτιατικού τύπου δεν θα ταίριαζε στην ιδανική πολιτεία και ότι πρέπει να αποδίδεται μεγάλη σημασία στη μουσική που, περισσότερο από κάθε άλλη δραστηριότητα, είναι ικανή να προετοιμάσει τον άνθρωπο γι’ αυτό που αποτελεί τον στόχο της πολιτείας: τον ευτυχισμένο βίο.

Ο Αριστοτέλης, σε αντίθεση με τον Πλάτωνα, δεν περιέγραψε τους θεσμούς της ιδανικής του πολιτείας. Θεωρούσε όμως, όπως και ο Πλάτωνας, αν και διαφέρουν σε πολλές λεπτομέρειες, ότι ο πολίτης της ιδανικής πολιτείας δεν θα μπορούσε να επιδίδεται παρά μόνο στις δύο δραστηριότητες που είναι αντάξιες του ελεύθερου ανθρώπου: τον πόλεμο και την πολιτική. Ακόμα και η καλλιέργεια της γης, επειδή δεν άφηνε τον απαραίτητο ελεύθερο χρόνο για την απόκτηση της πολιτικής αρετής, έπρεπε να παραχωρείται στους δούλους ή τους εξαρτημένους. Βλέπουμε σε ποιο βαθμό οι θεωρητικές αυτές κατασκευές, που δημιουργήθηκαν στο περιβάλλον της Αθήνας, απείχαν από την πραγματικότητα αυτού του περιβάλλοντος, αυτής της πόλης όπου, όπως φέρεται να λέει ο Σωκράτης στο έργο του Ξενοφώντα, η εξουσία ανήκε στην εκκλησία του δήμου που αποτελούνταν από «γναφείς, σκυτείς, τέκτονες, χαλκείς και εμπόρους, που δεν σκέφτονται παρά πώς να πουλήσουν ακριβά αυτά που αγόρασαν σε χαμηλή τιμή» (Απομνημονεύματα, ΙΙΙ, 7, 6). Αλλά, ακριβώς για να αντιταχθούν στην πραγματικότητα αυτή, δεν δημιουργούσαν και επεξεργάζονταν τα σχέδια της ιδανικής πολιτείας οι φιλόσοφοι που ζούσαν και δίδασκαν στην Αθήνα;     

ΤΟ ΠΑΡΟΝ ΑΡΘΡΟ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ CLAUDE MOSSE  «Ο ΠΟΛΙΤΗΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ », ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΣΑΒΒΑΛΑΣ», 1996.

CLAUDE MOSSE 

Η Claude Mosse, ομότιμη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Paris VIII, είναι κόρη ενός εμπόρου κρασιού στο Παρίσι. Το χειμώνα του 1941 κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και σε ηλικία 16 ετών, διάβασε για πρώτη φορά ένα κείμενο για την ελευθερία και τη δημοκρατία του Δημοσθένη. Από τότε αφιέρωσε τη ζωή της στην ελληνική ιστορία.

Τα έργα της έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες, όπως αγγλικά, γερμανικά, ισπανικά, ιταλικά κ.λ.π.

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΑΡΘΡΟΥ: ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΤΣΙΛΙΚΑ