Η ΤΟΤΕΜΙΚΗ ΜΕΤΑΛΗΨΗ

Ανάμεσα στα τοτεμικά γένη μιας ασαμικής φυλής ένα είχε τοτέμ του τη βδέλλα. Τα μέλη του τιμούσανε το είδος του και δεν το τρώγαν ούτε το σκοτώναν. Σ’ ορισμένες ωστόσο ιερουργίες τους είταν υποχρεωμένοι (κι όπως φαίνεται για μια στη ζωή τους φορά) να το μασήσουν ανακατωμένο με κάποιο χόρτο. Άλλο τοτεμικό γένος της ίδιας φυλής, με φυτικό τοτέμ, είταν υποχρεωμένο, σε μεγάλες θρησκευτικές τελετές, να το δοκιμάσει. Ανάμεσα στους βορειοαμερικανούς Omaha, τα μέλη του τοτεμικού γένους «Ερπετό» είταν υποχρεωμένα να μη γεύονται ερπετό κανενός είδους...

Όταν όμως τα σκουλήκια χαλούσαν τα σπαρτά κ’ έπρεπε να γίνουν ιερουργίες για να διωχτούν, τα μέλη του γένους γεύονταν καμπόσα σκουλήκια. Καθώς η μετάληψη τούτη συνόδευε ιερουργίες που σκοπεύαν τον έλεγχο του τοτεμικού είδους, η συγγένειά της με τη μετάληψη του αυστραλιανού τοτεμισμού ολοφάνερη είναι. Οι κλάδοι ενός γένους των αφρικανών Basuto είχαν διαφορετικά τοτέμ: Τη Δροσιά, το Λαγό, τ’ Αγριοκλήμα. Όταν πιανόταν λαγός, τα μέλη του κλάδου που τον είχαν τοτέμ μαζεύονταν στην πλατωσιά του χωριού και, με τον αρχηγό να κάνει την αρχή, δαγκώναν ένας – ένας τ’ αυτιά του λαγού και τρίβαν τα μέτωπά τους μ’ αυτόν, «σα να μπορούσαν έτσι να προικιστούν μ’ όλες τις αρετές και μ’ όλα τα υλικά ευεργετήματα που το εμβληματικό τους ζώο θα μπορούσε να τους δώσει».

Κανείς ανάμεσα στους Edo της νότιας Νιγηρίας δεν μπορούσε να φάει ή και να σκοτώσει το τοτεμικό ζώο του ή να χρησιμοποιήσει το τοτεμικό φυτό του. Ακόμη κ’ η γυναίκα (που ‘ναι απ’ άλλο τοτεμικό γένος) δεν μαγειρεύει το τοτέμ του άντρα της όταν εκείνος είναι στο σπίτι. Είταν ωστόσο φορές που το είδος θυσιάζονταν και τα μέλη του γένους του είταν υποχρεωμένα να το δοκιμάσουν. Η ιεροτελεστία γινόνταν σε χρονιάτικο πανηγύρι τους και στην κηδεία μέλους του γένους. Και στο ‘να και στ’ άλλο τα μέλη είταν υποχρεωμένα να μεταλάβουν από το είδος τους, στο δεύτερο ακόμη και με μπουκιά που τη ξαναβγάζαν ή με άλειμμα μοναχά των χειλιών τους.

Οι Banyoro της Ουγκάντα, ποιμενικός λαός που ζούσε με το γάλα των κοπαδιών, είχανε για τοτέμ λογίς μέρη του βοδιού και της γελάδας, και το κρέας των ζώων αυτών τους είταν αυστηρά απαγορευμένο. Ο βασιλιάς όμως έτρωγε καθημερινά από μοσχάρι που μαγειρεύονταν σ’ επίσημη ιεροτελεστία. Πιστευόνταν πως ο ίδιος δεν έβαζε άλλο κρέας στο στόμα του κ’ η ιεροτελεστική του μοσχαροφαγία δε λογιόνταν φαΐ, μα θυσία για να προκόβει η τροφή του λαού του. Έχουμε εδώ τη μετάληψη του εκπροσώπου της φυλετικής κοινότητας, που συγκεντρώνει στον εαυτό του τις μαγικές της λειτουργίες. Είναι ο μακρινός διάδοχος του αρχηγού του τοτεμικού γένους που η μετάληψή του έχει, όπως στις ιερουργίες του αυστραλιανού τοτεμισμού, ξεχωριστή σημασία.

ΤΟ ΠΑΡΟΝ ΑΡΘΡΟ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΗ ΛΕΚΑΤΣΑ «ΔΙΟΝΥΣΟΣ», ΕΚΔΟΣΗ  ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ, Β΄ ΕΚΔΟΣΗ 1985