Σλα Μαχαλάς: Χαρταετός, μια ευκαιρία για σκέψεις

Του Ταξιάρχη (Μάκη) Δημητρίου

Πολλοί θα μου πούνε ότι παρουσιάζω τάσεις παλιμπαιδισμού. Μεγάλος άνθρωπος και  αγωνιώ, για το τι καιρό θα κάνει την Καθαρά Δευτέρα και αν φέτος θα καταφέρω να πετάξω αυτόν το χαρταετό που με περιμένει υπομονετικά στην αποθήκη. Βλέπετε τις τρεις τελευταίες χρονιές κυριαρχούσαν ακατάλληλες καιρικές συνθήκες – βροχή και άπνοια.

Εγώ πιστεύω ότι απλά οι όποιες γιορτές μου γεννούν ανάμικτα συναισθήματα νοσταλγίας και μελαγχολίας. Τα παιδικά και νεανικά μου χρόνια είναι το ωραιοποιημένο παρελθόν μου και καταφεύγω ενίοτε στη νοσταλγική αυτή παραμυθία, για να διασκεδάσω τις δυσκολίες της ενήλικης ζωής μου. Η νοσταλγική μνήμη, μου προσφέρει την αίσθηση της συνοχής και της συνέχειας ανάμεσα στο χθες και το σήμερα...

Ο χαρταετός λοιπόν.

Το πέταγμά του οποίου ήταν το τελευταίο στάδιο μιας διαδικασίας  που περιλάμβανε τη συγκέντρωση  των απαραίτητων υλικών, την κατασκευή και τις δοκιμαστικές πτήσεις.

Αυτή τη διαδικασία την επαναλάμβανα κάθε χρόνο από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου μέχρι και πριν μία δεκαετία, που έφτιαξα τον τελευταίο για να μάθουν οι έφηβοι τότε γιοί μου τον τρόπο κατασκευής. Από ότι  διαπίστωσα ουδόλως τους ενδιέφερε και απρόθυμα συμμετείχαν για να μου κάνουν το χατίρι. Με τη βιομηχανοποίηση  των πάντων υπήρχαν τόσοι έτοιμοι χαρταετοί σε τεράστια ποικιλία και μεγέθη και σε πολύ καλές τιμές, οπότε ήταν αδύνατο να κατανοήσουν το γιατί θα πρέπει να φτιάξουμε κάτι που μπορούμε πανεύκολα να αγοράσουμε – και θα μας στοιχίσει και λιγότερο – οπότε «τι παιδεύεσαι;».  Ιδιαίτερα δε για το πέταγμα του χαρταετού  συνάντησα σθεναρή αντίσταση εκ μέρους τους – αφού όλα τα σύγχρονα παιδιά τις ημέρες που δεν έχουν υποχρεώσεις κοιμούνται μέχρι αργά το μεσημέρι – και τρόμαξα να τους βγάλω από τα κρεβάτια τους. Μετά από διαπραγματεύσεις και αμοιβαίες υποχωρήσεις καταλήξαμε να πετάξουμε τον χαρταετό μας αργά το μεσημέρι.

Με την επανεγκατάσταση μου στη Λαμία αγόρασα έτοιμο έναν παραδοσιακό χαρταετό – με σκελετό από καλάμια και όχι από πηχάκια – και αν καταφέρω φέτος να τον πετάξω και να τον «απελευθερώσω» στον ουρανό κόβοντας το σπάγκο, σκέφτομαι να ξαναφτιάξω ένα χειροποίητο. Αν τελικά το κάνω θα κρατήσω ντοκουμέντα (βίντεο και φωτογραφίες) που θα τα μοιραστώ μαζί σας.

Ας δούμε όμως κάποιες ενδιαφέρουσες πληροφορίες.

Ο χαρταετός πήρε το όνομά του από τον αετό, αφ’ ενός γιατί  είναι εξαιρετικός ανεμοπόρος και εκμεταλλεύεται τα  ρεύματα του αέρα για να πετάει άκοπα,  και  αφετέρου γιατί ο αετός έχει συνδεθεί με ιδιαίτερους συμβολισμούς.

Ο αετός, εξαιτίας της ικανότητάς του να πετάει πάνω από τα σύννεφα  και να κοιτάζει κατ' ευθεία τον ήλιο, θεωρήθηκε Ουράνιο και Ηλιακό σύμβολο και βασιλιάς των πουλιών.

Στην αρχαία Ελλάδα ήταν το σύμβολο του πατέρα των θεών, του Δία, και φορέας του θεϊκού του όπλου του κεραυνού. [1]

Στους Ελληνιστικούς χρόνους, ο αετός χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά σαν σύμβολο ισχύος από τον Μέγα Αλέξανδρο. Στις διηγήσεις και μύθους για τον Αλέξανδρο συχνά ο αετός αναμειγνύεται σαν σύμβολο και οιωνός της μελλοντικής κοσμοκρατορίας του. [2]

Στο Χριστιανισμό συμβολίζει το πνεύμα. Είναι ο φτερωτός Λόγος. Το να κοιτάει ο αετός τον ήλιο, παρομοιάζεται με τον Χριστό που ατενίζει την δόξα του Θεού. [3]

Το πέταγμα του χαρταετού έγινε κομμάτι της πίστης των λαών .

Οι ανατολικοί λαοί  στόλιζαν τους χαρταετούς με ευχές και επιθυμίες, και πετώντας τους τις έστελναν όσο πιο κοντά μπορούσαν στο θεό.

Στην Ελλάδα  το πέταγμα του χαρταετού, την Καθαρά Δευτέρα που αρχίζει η πνευματική και σωματική κάθαρση ως προετοιμασία για την Ανάσταση συμβολίζει την ανάγκη του ανθρώπου για πνευματική και ψυχική "εξύψωση".
Η ιστορία λέει ότι ο χαρταετός έχει την καταγωγή του στην Ανατολή με γραπτές αναφορές το 4^ο αιώνα π.Χ. Από την Κίνα, όπου τον κατασκεύαζαν με καλάμια μπαμπού και μεταξωτό πανί, με τη μορφή του δράκου που ήταν ιερό, θεϊκό σύμβολο και αντικείμενο θαυμασμού, πέταξε στην Κορέα κι από εκεί στην Ινδονησία και τη Μαλαισία, για να φτάσει στην Ιαπωνία, όπου εμπλουτίστηκε με περισσότερα έντονα χρώματα και σχέδια.

Στην αρχαία Ελλάδα ωστόσο τον ίδιο αιώνα, ο μαθηματικός και αρχιμηχανικός Αρχύτας, από τον Τάραντα της Νότιας Ιταλίας, καλός φίλος του Πλάτωνα και οπαδός του Πυθαγόρα, χρησιμοποίησε στην αεροδυναμική του τον χαρταετό με τον οποίο έκανε πειράματα για την πρώτη αυτόνομη πετομηχανή την «ιπτάμενη περιστερά». [4]

Από τον 18ο αιώνα μ.Χ. και μετά, και κυρίως μεταξύ του 1860 και 1910, την λεγόμενη «χρυσή εποχή» του χαρταετού, η χρήση τους διευρύνεται. Τους συναντάμε σε πολλούς στρατιωτικούς και επιστημονικούς τομείς όπως είναι οι πτήσεις στις αρχές του 1ου Παγκοσμίου Πολέμου με σκοπό την παρακολούθηση των εχθρικών γραμμών, στην εναέρια φωτογράφιση, στην μετεωρολογία, στη θαλάσσια διάσωση και στη ραδιοφωνική αναμετάδοση! Η μελέτη της βέλτιστης πλοήγησής του ενέπνευσε τους εφευρέτες των πρώτων αεροπλάνων.

Επίσης η αεροδυναμική του χαρταετού ήταν η βάση για τον αιωροπτερισμό (αετό πλαγιάς) και το kitesurfing (αετός θαλάσσης) δύο πολύ θεαματικά spor –αθλήματα.

Ως παιδάκι εγώ είχα πλήρη άγνοια για όλα αυτά. Για εμένα ο χαρταετός ήταν το πιο αγαπημένο παιχνίδι. Και γιατί χρειαζόταν μαστοριά και τέχνη για να τον φτιάξω αλλά και γιατί μου δημιουργούσε έντονα συναισθήματα ανταγωνισμού.

Για να τον αποκτήσω έπρεπε να πάω στον ποταμό Ξηριά για την βασική πρώτη ύλη που ήταν τα καλάμια. Να βρώ τα πιο γερά, τα πιο ίσια και να τα φέρω στο «εργαστήριό μου». Να τα καθαρίσω να τα μετρήσω να τα ενώσω μεταξύ τους – μάταια έψαχνε τη σακοράφα της [5]  η μάνα μου, ήταν πλέον  στο επίκεντρο της κατασκευής – να φτιάξω το σκελετό και να τον ντύσω με λεπτό χρωματιστό χαρτί, με την αυτοσχέδια  ζυμαρόκολλα, που είναι ειλικρινά η μοναδική μου σχέση με την μαγειρική.      

Δεύτερη επιχείρηση ήταν η κατασκευή της ουράς με φούντες από εφημερίδες δεμένες σε σπάγκο. Τελείωνα με τα ζύγια που ήταν και η πιο κρίσιμη εργασία.

Τον πετούσα στο μεγάλο βράχο πάνω από τη βρύση του Σλα, με όλη τη θέα της Λαμίας στα μάτια μου και αγωνιούσα να πάει ψηλότερα από όλους τους άλλους.

Οι αναμνήσεις μου έδωσαν αφορμή για κάποιες σκέψεις.

Σε μια πρώτη προσέγγιση πάνω στη φιλοσοφία του χαρταετού οδηγήθηκα  στη σχέση σώματος και πνεύματος:

Το κεφάλι του χαρταετού είναι το ανθρώπινο σώμα  και η ουρά το πνεύμα, που πρέπει να βρουν την ισορροπία μεταξύ τους. Στα βρέφη το σώμα και το πνεύμα είναι σε κατάσταση προετοιμασίας και αναμονής αντίστοιχα. Στα παιδιά και τους εφήβους υπερισχύει το πνεύμα το οποίο ωθεί το σώμα πολλές φορές να δράσει υπεράνω των δυνάμεων του – αυτό που ο λαός περιγράφει ως τα μυαλά πάνω από το κεφάλι. Τα ζύγια συμβολίζουν τη σωστή καθοδήγηση – παιδεία με τη πλατειά έννοια του όρου – και ο σπάγκος που κρατάμε τον αετό το σωστό έλεγχο – από γονείς, εκπαιδευτικούς κ.λ.π. Στην ηλικία της ωριμότητας το πνεύμα μαθαίνει να αποδέχεται τα όρια του σώματος και τις όποιες αντικειμενικές αδυναμίες, όπως για παράδειγμα μια ασθένεια, ενώ το σώμα στο μέτρο του δυνατού ακολουθεί το πνεύμα και υλοποιεί τη βούλησή του. Ο άνθρωπος  βρίσκει την ισορροπία του και ο ίδιος πλέον ρυθμίζει τα ζύγια και κρατάει το σπάγκο έχοντας τον έλεγχο και την ευθύνη της ζωής του. Στους ηλικιωμένους υπερισχύει το σώμα και  συνήθως το πνεύμα προσαρμόζεται στα «νέα» υποχρεωτικά όρια. Σε αυτό καλείται να συμπαρασταθεί η οικογένεια, που με αγάπη θα μαζεύει αργά και σταθερά την καλούμπα του χαρταετού όταν και όσο χρειάζεται.

Σε μια δεύτερη διαφορετική προσέγγιση σε επίπεδο ψυχολογίας:

Το κεφάλι  του χαρταετού αναπαριστά τον εγκέφαλο. Όπως χωρίζεται νοητά  σε δύο ίσα μέρη από τον οριζόντιο άξονα αναπαριστά τον  ανώτερο άνθρωπο το πάνω  μέρος και τον κατώτερο άνθρωπο το κάτω, αυτό που αναφέρεται  σαν ασυνείδητο και συνειδητό αντίστοιχα.. Το ασυνείδητο λειτουργεί όταν ο άνθρωπος είναι σε αδράνεια. Το συνειδητό λειτουργεί όταν ο άνθρωπος είναι σε δράση .

Τα δύο αυτά μέρη αν και  δεν συναντιούνται ποτέ, πρέπει να λειτουργούν σαν ενιαίο σύνολο και να συνεργάζονται μεταξύ τους. Ο ανώτερος άνθρωπος βοηθάει τον κατώτερο να εξυψωθεί, να ονειρεύεται και να δημιουργεί και ο κατώτερος άνθρωπος βοηθάει τον ανώτερο, βρίσκοντας στη πράξη και στη καθημερινή ζωή πεδία εφαρμογής της βούλησής του. Με αυτό τον τρόπο ωθούν και ελέγχουν ο ένας τον άλλο.

Η ουρά αυτού του χαρταετού είναι η φαντασία του ανθρώπου, τα δε ζύγια και ο σπάγκος η επαφή του με την πραγματικότητα.

Αν λοιπόν αυτήν την Καθαρά Δευτέρα, εμείς οι μεγαλύτεροι σε ηλικία, αποφασίσουμε να  πετάξουμε τον χαρταετό μας, πρέπει να κατανοήσουμε, ότι η χαρά που θα αισθανθούμε, βλέποντάς τον να αιωρείται περήφανος στον ουρανό, δεν θα είναι απλώς μία παιδική αντίδραση, ως αποτέλεσμα «παλιμπαιδισμού» αλλά μια πολύ περισσότερο ουσιαστική και εσωτερική αντίδραση.

Τέλος αν δίπλα μας ένα πιτσιρίκι αντί για χαρταετό πετάει με χαρά ένα drone ας μη πούμε «ω καιροί, ω ήθη». Η νομοτελειακή εξέλιξη είναι ευτυχώς αναπόφευκτη.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Ήδη ο Όμηρος αναφέρει τον αετό σαν το προσφιλέστερο πτηνό του Δία: «ος τε σοί αυτώ φίλτατος οιωνών» (Ιλ. Ω 310). Αρχικά ήταν σύμβολο του Πάνα, ο οποίος το πρόσφερε στον Δία. Πολλές αρχαίες παραδόσεις αναφέρονται στην σχέση του Δία με τον αετό. Σύμφωνα με μία από αυτές ο αετός γεννήθηκε την ίδια ώρα με τον Δία, σύμφωνα με μία άλλη ο αετός προείπε, ως μάντης, στον Δία τη νίκη του κατά των γιγάντων.

2.  Ο Φίλιππος Β΄, βασιλιάς της Μακεδονίας, πληροφορείται την γέννησή του γιου του, ταυτόχρονα με την είδηση της νίκης των στρατευμάτων του στην Ιλλυρία και των αλόγων του στην Ολυμπία.

Και την ίδια εκείνη νύχτα, δύο βασιλικοί αετοί πέταξαν απ’ τον Όλυμπο κι ήρθαν και στάθηκαν στην στέγη του ανακτόρου της Πέλλας.

3. Στη Χριστιανική τέχνη συμβολίζει την ανάσταση, ενώ στην Εκκλησία αετός λέγεται ένα στρογγυλό κομμάτι από ύφασμα που απεικονίζει έναν αετό με ανοιγμένα φτερά πάνω από μια πόλη. Κατά τη χειροτονία νέου επισκόπου ο χειροτονούμενος λέει το «πιστεύω», πατώντας πάνω σε αυτό το ύφασμα.

4.  Ο Αρχύτας δυστυχώς είναι άγνωστος στους περισσότερους, αφού δεν υπάρχει γι’ αυτόν αναφορά ούτε στα σχολικά μας βιβλία, παρόλο που αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα μυαλά που ανέδειξε ποτέ η Ελλάδα στην ιστορία της.

Αναφερόμενος ως ο τελευταίος των Πυθαγορείων, γεννήθηκε στον Τάραντα το 428 πΧ, ενώ πέθανε σε τραγικό ναυάγιο στην Αδριατική θάλασσα, το 366 πΧ.

Έθεσε τις βάσεις για τη μηχανολογία, κατασκεύασε το πουλί-ρομπότ από ξύλο και χρησιμοποίησε ατμό για να τροφοδοτήσει τις κινήσεις του. Κατάφερε να το κάνει να πετάξει για περίπου 200 μέτρα, προτού ξεμείνει από ατμό.

Επίσης είναι ο εφευρέτης της τροχαλίας και της βίδας  αλλά και παιδικών παιχνιδιών όπως η κουδουνίστρα και το τσέρκι.

Τα σχέδια του Αρχύτα λέγεται ότι μελέτησε ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι στην προσπάθειά του να φτιάξει πτητικές μηχανές.

5. Σακοράφα, ήταν η μεγάλη βελόνα που οι νοικοκυρές χρησιμοποιούσαν για να ράβουν τα σεντόνια πάνω στις κουβέρτες – καπλάντισμα – και οι νοικοκύρηδες να ράβουν την κοιλιά του σουβλιστού αρνιού.

ΈΡΕΥΝΑ – ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΟΥ: ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ