ΜΙΑ «ΔΕΥΤΕΡΗ» ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΣΤΙΣ ΖΩΕΣ ΟΣΩΝ ΠΕΡΙΗΓΗΘΗΚΑΝ ΣΤΗ
ΤΑΞΙΑΡΧΗΣ & ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ
Η θέα της Λαμίας από το Κάστρο
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η ΤΑΞΙΔΙΩΤΙΚΗ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑ
ΤΙ ΕΨΑΧΝΑΝ ΟΙ ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
ΜΕΣΩ ΛΑΜΙΑΣ
Η πρώϊμη περίπτωση του Βενιαμίν εκ Τουδέλας
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄
Η Λαμία τον υπό των Φράγκων & των Καταλανών
Περιηγητές στη Λαμία (Ζητούνι) την εποχή της Τουρκοκρατίας
Giovanni Maria Angiollelo
Tomas Dallam
Robert de Dreux
Jean Giraud
Jacob Spon & George Wheler
Paul Lukas
Richard Pockoke
Choiseul Gouffier
Edward Daniel Clarke
Jackob Solomon (Bartoldy)
sir William Gell
William Martin Leake
Edward Dodwell & Simone Pomardi
Francois C.H.L. Pouqoueville
John Galt
Henry Holland
Charles Robert Cockerell
Edward Everett
Luis Dupre
Louis-Auguste Felix de Beaujour
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β΄
Η επανάσταση του 1821 και η δυσχερής θέση του Ζητουνίου
Η Λαμία μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους
Jucherau de Saint Denis
Christopher Wordsworth
Gustave d’ Eichthal
Christoph Neeser
George Finlay
Herman Furst von Puckler-Muskau
Karl Gustav Fiedler
Josef Βaron Ow
Jean A. Buchon
Ludolf Stefani
Teobald Piscatory
Antoine-Marie Chenavard & Etienne Rey
Edward Lear
Edmont About
Benjamin Nicolas Marie Appert (Chevalier Appert)
Henri Belle
Habbo Gerhard Lolling
Julius Centerwall
Gaston Dechamps
Alfred Philippson
Henri Turot
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ΄
Ο Τούρκος Evliya Celembi
Evliya Celembi
Οι Έλληνες περιηγητές στη Λαμία
Αργύρης Φιλιππίδης
Κωνσταντίνος Μάνος
Ιάκωβος Ρίζος Νερουλός
Γρηγόρης Περδικάρης
Dora d' Istria (Ελένη Γκίκα)
Μιλτιάδης Μπούκας
Παναγιώτης Γ. Πολίτης
Κωνσταντίνος Καπράλος
Βλάσης Γαβριηλίδης
Ζωσιµάς Εσφιγµενίτης
Νικόλαος Γερακάρης (Γερακάρις)
Ανδρέας Καρκαβίτσας
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Άλλο μορφωμένος, άλλο κοσμογυρισμένος
Ακόμα και σήμερα σε όποιον αποδίδεται ο τίτλος του κοσμογυρισμένου του προσδίδει αίγλη και γοητεία και εξάπτει την περιέργεια, τη φαντασία και πολλές φορές τη ζήλια, όσων τον συναναστρέφονται.
Παρά το πλήθος της ταξιδιωτικής πληροφορίας από όλα τα διαθέσιμα μέσα, παρά την ενημέρωση για ότι συμβαίνει σε κάθε γωνιά του κόσμου, πολλοί είναι αυτοί που ονειρεύονται να ταξιδέψουν για να γνωρίσουν από πρώτο χέρι άλλους τόπους και πολιτισμούς, να τους γνωρίσουν με τη δική τους ματιά και να σχηματίσουν τη δική τους άποψη. Υπάρχουν και κάποιοι που δεν τους αρκούν πλέον οι γήινοι προορισμοί και έχουν βλέψεις στα διαστημικά ταξίδια του μέλλοντος για ιδιώτες και ερευνητές που ήδη προ – διαφημίζουν κάποιες εταιρείες του κλάδου των aerospace.
Για κάποιους «τυχερούς» με ανθηρά οικονομικά ή που τα ταξίδια είναι μέρος της δουλειάς τους, τα πράγματα είναι πιο εύκολα.
Για τους περισσότερους όμως το ταξίδι είναι (και ίσως παραμείνει ανεκπλήρωτο) ένα μεγάλο όνειρο ζωής, ένας στόχος που αξίζει οικονομικές θυσίες για τη συγκέντρωση των εξόδων και υπομονή για να βρεθούν οι κατάλληλες συνθήκες και προϋποθέσεις για την επίτευξή του.
Αλλά οι ανισότητες πάντα υπήρχαν και πάντα θα υπάρχουν. Οι περισσότεροι θα αρκεστούμε στα πολλά και καλά documenter, στις ταξιδιωτικές εκπομπές, στο ταξίδι μέσα από το διαδίκτυο και στις σχετικές εκδόσεις.
Η ΤΑΞΙΔΙΩΤΙΚΗ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑ
Σε μια εποχή που δεν υπήρχαν ΜΜΕ και social media η Ταξιδιωτική φιλολογία ήταν η μόνη πηγή γνώσεων για άλλους τόπους.
Ως τον 19ο αιώνα, το ταξίδι αποτελούσε ένα από τα σημαντικότερα μέσα απόκτησης νέων γνώσεων για διάφορους τομείς όπως Γεωγραφία, Ιστορία, Λαογραφία, Θρησκείες, Εμπόριο και Πολιτισμούς και σίγουρα δικαιώνει τη σημασία που του αποδόθηκε για την ολοκληρωμένη εκπαίδευση (όσων φυσικά είχαν τις οικονομικές δυνατότητες και τις φυσικές αντοχές).
Ευτυχώς η γνώση αυτή δεν έμεινε μόνο στο μυαλό και στο στενό κύκλο των περιηγητών αλλά αποτυπώθηκε, επεξεργάστηκε και εμπλουτίστηκε δημιουργώντας (από το 15ο έως τον 19ο αιώνα ) τη ταξιδιωτική φιλολογία, που συνέβαλε στη διάσωση και τη διάδοσή της.
Η ταξιδιωτική φιλολογία ξεκίνησε τον 15ο αιώνα. Η αντίληψη ότι πρόκειται για εξαιρετικής σημασίας πηγή γνώσης, αλλά και παιδαγωγικό μέσο εδραιώθηκε κατά τον 16ο και 17ο αιώνα και παρά τις όποιες αλλαγές που έφερε η τεχνολογία ισχύει σε μεγάλο βαθμό μέχρι τις μέρες μας.
Ιδιαίτερα ο 16ος αιώνας, χαρακτηρίστηκε από την έξαρση των ταξιδιών. Με την ανακάλυψη της νέας Ηπείρου (Αμερικής), έγιναν πολλά ταξίδια, για την εξερεύνησή της και οι διαπιστώσεις και εντυπώσεις των ταξιδιωτών τροφοδότησαν ακόμα περισσότερο την ταξιδιωτική φιλολογία. Οι παγκόσμιες εξερευνήσεις συνεχίστηκαν με τέτοιο ρυθμό στον 17ο αιώνα, ώστε στις αρχές του 18ου αιώνα ήταν γνωστές χοντρικά σχεδόν όλες οι ακτές όλων των ηπείρων. Οι εμπορικές αποικίες, που θα δημιουργηθούν σιγά – σιγά στις ακτές, θα μετατρέψουν το ταξίδι από αποστολή στο άγνωστο, σε επαγγελματική ρουτίνα.
Στα μέσα του 19ου αιώνα, η σημασία του ταξιδιού αλλάζει αρκετά αφού δεν είναι πλέον αυτοσκοπός η απόκτηση γνώσεων και συνδέεται σταδιακά με τον οργανωμένο τουρισμό. Σε αυτό το χρονικό σημείο έχουμε και τη δυνατότητα και της απευθείας αποτύπωσης των εικόνων (φωτογραφία). Η ταξιδιωτική φωτογραφία είναι ένας από τους σημαντικότερους κλάδους της φωτογραφίας από την πρώτη στιγμή της εμφάνισής της τον 19ο αιώνα. Μερικοί από τους πρώτους επαγγελματίες που συγκαταλέγονται σε αυτή την κατηγορία είναι ο Άγγλος Francis Bedford εκ των ιδρυτών της Βασιλικής φωτογραφικής εταιρείας, ο γεννημένος στην Αυστραλία πρωτοπόρος ερασιτέχνης φωτογράφος George Bridges, και ο Γάλλος ο Maxime Du Camp του οποίου τα ταξιδιωτικά βιβλία ήταν από τα πρώτα που απεικονίστηκαν με φωτογραφίες.
Μπορούμε να πούμε ότι η εποχή ορόσημο στην ιστορία των ταξιδιών και της ταξιδιωτικής φιλολογίας είναι το διάστημα από το 15ο ως το 19ο αιώνα και τότε εξελίσσονται τα περιηγητικά ταξίδια, πολύ πριν από την εμφάνιση του οργανωμένου τουρισμού.
Η ανάπτυξη και οργάνωση της ναυσιπλοΐας συνέβαλε ουσιαστικά στην εξέλιξη και την οργάνωση των ταξιδιών. Παράλληλα με αυτή τη σπουδαία συγκυρία έχουμε και την εξέλιξη της τυπογραφίας που διευκόλυνε τεχνικά την ανάπτυξη της ταξιδιωτικής φιλολογίας.
Αυτή την εποχή με την οργάνωση των μέσων συγκοινωνίας και τη πύκνωση του συγκοινωνιακού δικτύου στην κεντρική και δυτική Ευρώπη, που συντελέστηκαν χάρη στην εξάπλωση του ταχυδρομείου (οι ταξιδιώτες χρησιμοποιούσαν τις ταχυδρομικές άμαξες – που απέκτησαν και χαρακτήρα τακτικής συγκοινωνίας – για τη μεταφορά τους), τα ταξίδια πύκνωσαν τόσο, που να μην αποτελούν πλέον συγκυριακά, μεμονωμένα φαινόμενα κι η ταξιδιωτική φιλολογία έλαβε τέτοιες διαστάσεις, που να αποτελεί ιδιαίτερο κλάδο της βιβλιοπαραγωγής.
Όπως κάθε επιτυχημένη προσπάθεια βρίσκει μιμητές έτσι και τα περιηγητικά κείμενα που σημειώνουν επιτυχία και κέρδη βρίσκουν αντιγραφείς. Συνήθως η λογοκλοπή συμβαίνει εκ των έσω δηλαδή από τους συνταξιδιώτες.
Πολλές φορές οι υποψήφιοι περιηγητές αποφάσιζαν να συνταξιδέψουν μοιράζοντας έτσι το κόστος, την μοναξιά της πολύμηνης διαδρομής, τις απόψεις τους κλπ, αλλά και για περισσότερο υλικό για το έργο τους. Συνήθως επέλεγαν να συνταξιδέψουν με κάποιον που θα συμπλήρωνε τις σημειώσεις τους (σχεδιαστή, ζωγράφο, γεωλόγο κλπ). Η συνύπαρξη δεν ήταν πάντα εύκολη και συχνά κατέληγε να έχει και αρνητικά αποτελέσματα. Οι λογοκλοπές ήταν συνήθεις και η μοιρασιά της δόξας μήλον της έριδος. Δεν είναι τυχαίο ότι μετά τα πρώτα κρούσματα μία από τις πιό συνηθισμένες συμβουλές των ταξιδιωτικών μεθόδων ήταν η προσεκτική επιλογή των συντρόφων του ταξιδιού. Η επιλογή αυτή είναι για τον Maximilien Misson, συγγραφέα μιας φημισμένης ταξιδιωτικής μεθόδου του 17ου αιώνα, ανάλογη με την επιλογή συζύγου.
Τα είδη της Ταξιδιωτικής Φιλολογίας
Η ταξιδιωτική φιλολογία στις αρχές είναι ενστικτώδης. Μόνος του ο περιηγητής βρίσκει τον τρόπο που θα εξιστορήσει και θα περιγράψει τόπους, συνθήκες και εμπειρίες.
Με τη πάροδο του χρόνου και τη γνώση που οι πρωτοπόροι του είδους παρείχαν αρχίζουν να διαμορφώνονται διάφορες μεθοδολογίες, που θα βοηθήσουν τους επόμενους.
Έτσι τα έργα ταξιδιωτικής φιλολογίας αποκτούν κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και αυτομάτως δημιουργούνται οι κατηγορίες στις οποίες κατατάσσονται σε δύο μεγάλες ομάδες.
Στην πρώτη ομάδα κατατάσσονται πρωτίστως οι περιγραφές ταξιδιών, παρουσιάζοντας την εμπειρία αυτή καθ' εαυτή.
Στην ίδια ομάδα ανήκουν τα ιζολάρια (νησολόγια), τα τοπογραφικά κείμενα, που ασχολούνται με περιγραφές πόλεων ή περιοχών που επισκέφθηκε ο συγγραφέας κατά τη διάρκεια του ταξιδιού, και οι συλλογές απεικονίσεων. Εδώ έχουμε δηλαδή να κάνουμε με όλα εκείνα τα έργα, που θα τα ονομάζαμε «καθαρά» περιηγητικά κείμενα.
Η δεύτερη ομάδα περιλαμβάνει όσα κείμενα ασχολούνται με τα έργα της πρώτης ομάδας (παρουσίαση σχολιασμός, κριτικές κλπ) και είναι οι ακόλουθες:
Συλλογές ταξιδιωτικών κειμένων, ιστορίες των ταξιδιών, βιβλιογραφίες περιηγητικών κειμένων, βιβλιοκριτικές και βιβλιοπαρουσιάσεις, αναγνώσματα για ταξιδιώτες, ταξιδιωτικές μέθοδοι και ταξιδιωτικοί οδηγοί.
Θα σταθούμε ιδιαίτερα στις Συλλογές και στους Ταξιδιωτικούς Οδηγούς.
Οι συλλογές των ταξιδιωτικών κειμένων οργανώνουν βάζοντας τάξη στις διάσπαρτες περιγραφές ταξιδιών και επί πλέον είναι οικονομικότερες για τους αναγνώστες που δεν μπορούσαν να αγοράσουν πολλές ξεχωριστές εκδόσεις. Ακόμα επανεκδίδουν μέχρι και σήμερα κείμενα εξαντλημένα ή δυσεύρετα και γίνονται σοβαρές επιμέλειες καθώς οι εκδότες των συλλογών συναγωνίζονται για να κερδίσουν το κοινό.
Χάρτης της Φθιώτιδας
Οι ταξιδιωτικοί οδηγοί, είναι μία από τις παλαιότερες μορφές της ταξιδιωτικής φιλολογίας. Αν και επίσημα η εμφάνισή της τοποθετείται στον 16ο αιώνα, γνωρίζουμε ότι από τον 12ο αιώνα γινόταν συστηματική εξέταση χειρόγραφων οδηγών της Ρώμης οπότε ίσως θα έπρεπε οι απαρχές της κατηγορίας να μετατεθούν σε αυτό το χρονικό διάστημα.
Οι ταξιδιωτικοί οδηγοί παρέχουν χρηστικές πληροφορίες που αφορούν, για παράδειγμα, στα δρομολόγια, στις αποστάσεις, στα μέσα, στο χρόνο και στο κόστος του ταξιδιού. Ιδιαίτερα το 18ο αιώνα οι περισσότεροι απαρτίζονται μόνο από πίνακες που καταγράφουν τα δρομολόγια των ταχυδρομικών αμαξών και δίνουν τις αποστάσεις μεταξύ των σταθμών τους.
Με τη πάροδο του χρόνου παρουσιάζουν μια διαφοροποίηση, που προαναγγέλλει την εξέλιξη τους στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα, όταν πλέον διαμορφώνουν την οικεία σε εμάς σήμερα μορφή τους. Αυτή η δεύτερη μορφή των ταξιδιωτικών οδηγών είναι εκείνη ενός γεωγραφικού λεξικού, στο οποίο παρουσιάζονται διάφορες πόλεις ή ευρύτερες γεωγραφικές περιοχές και γίνεται αναλυτικά λόγος για τα αξιοθέατα τους.
ΤΙ ΕΨΑΧΝΑΝ & ΤΙ ΒΡΗΚΑΝ ΟΙ ΠΕΡΙΗΓΗΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Ο όρος περιηγητές περιλαμβάνει μια μεγάλη γκάμα ταξιδιωτών όπως λόγιοι που ταξιδεύουν για αρχαιογνωστικούς λόγους, φυσιοδίφες, πολιτικοί για να κάνουν εκτιμήσεις πολιτικού τύπου, διπλωμάτες σε αποστολές, εμπορικοί απεσταλμένοι, πράκτορες σε μυστικές αποστολές, τυχοδιώκτες, αρχαιοκάπηλοι κλπ.
Στην περίπτωση της Ελλάδας, επισκέψεις μεμονωμένων περιηγητών, έχουμε από τον 15ο και 16ο αιώνα.
Ωστόσο οι ξένοι περιηγητές στην Ελλάδα (πρόδρομοι των σημερινών τουριστών) είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο περισσότερο συνδεδεμένο με το Grand Tour του 18ου αιώνα. Βασικά αυτό αποτελούσε μέρος της εκπαίδευσης της αριστοκρατίας, κυρίως της βρετανικής, που, τελειώνοντας το πανεπιστήμιο, έκαναν για έναν χρόνο έναν "μεγάλο γύρο", ο οποίος αρχικά σταματούσε στην Ιταλία αλλά σταδιακά, από τα τέλη του 18ου αιώνα, αρχίζει να συμπεριλαμβάνει και Ελλάδα, Μικρά Ασία, Εγγύς Ανατολή, δηλ. την Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Οι περιοχές αυτές μπαίνουν στο Grand Tour τον καιρό που ανοίγεται η αυτοκρατορία στη Δύση, με τον Σελίμ Γ'. Δηλαδή από το 1780 – 1790 όταν εκτός από τους ξένους της Κωνσταντινούπολης και της Σμύρνης, έχουμε μεγάλη εγκατάσταση επισκεπτών και στην Ελλάδα. Και βέβαια η Αθήνα είναι ο πιο συνηθισμένος προορισμός εγκατάστασης λόγω ύπαρξης στοιχειώδους υποδομής για τη φιλοξενία τους.
Εκείνη την εποχή το (πτωχευμένο πλέον από το 2019) ταξιδιωτικό γραφείο THOMAS COOK έχει ανοίξει το πρώτο τουριστικό γραφείο στην Αθήνα στη γωνία της Ερμού με την πλατεία Συντάγματος στο ισόγειο του κτιρίου όπου στεγαζόταν το ξενοδοχείο Αγγλία. Αυτό το τουριστικό γραφείο έβαλε ουσιαστικά τις βάσεις του οργανωμένου τουρισμού και του τουριστικού πακέτου και υποστήριξε (με το αζημίωτο) την πρώτη μεγάλη τουριστική άφιξη με αφορμή τους πρώτους Ολυμπιακούς αγώνες το 1896 στην Αθήνα.
Αυτό που έλκει πρωτίστως τους ξένους στην Ελλάδα φαίνεται ότι είναι η αρχαιότητα. Ελάχιστοι από αυτούς έχουν επιστημονική περιέργεια. Ταξιδεύουν και ψάχνουν.
Εν συνεχεία, όσοι σκάβουν και βρίσκουν επιγραφές τις αντιγράφουν, όσοι βρίσκουν νομίσματα τα παίρνουν, ό,τι είναι μικρό φεύγει πολύ πιο εύκολα, για ό,τι είναι μεγαλύτερο πρέπει να φτιαχτούν οι ειδικές συνθήκες της διαμονής, γιατί οι έρευνες παίρνουν καιρό, και να υπάρχουν και οι θεσμικές και νομικές δυνατότητες για να κάνουν ανασκαφές και να μετακινήσουν ό,τι βρουν. Αυτό γίνεται πιο έντονο από το 1795 και μετά και κορυφώνεται με τον Ελγιν γύρω στα 1800 –1803.
Οι περισσότεροι είναι ενθουσιασμένοι από το αρχαιολογικό σκέλος του ταξιδιού τους. Βέβαια δεν προσφέρουν κάτι συγκλονιστικό στις περιγραφές τους αφού αντιγράφουν ουσιαστικά τον Παυσανία.
Εδώ οφείλουμε να πούμε λίγα λόγια για τον Παυσανία, που μέσα από το έργο του βοήθησε τους μετέπειτα περιηγητές έχοντας δημιουργήσει ουσιαστικά τον πρώτο ταξιδιωτικό οδηγό.
Ο Τζέιμς Φρέιζερ, ο οποίος έκανε μια από τις διάφορες αγγλικές μεταφράσεις του έργου του (1898), παρατηρεί για τον Παυσανία ότι: «χωρίς αυτόν τα ερείπια της Ελλάδας θα ήταν ως επί το πλείστον ένας λαβύρινθος χωρίς ενδείξεις, ένα αίνιγμα χωρίς απάντηση.»
Ο Παυσανίας (110 – 180) ήταν Έλληνας περιηγητής και γεωγράφος, ο οποίος έζησε τον 2ο αιώνα μ.Χ. κατά τους χρόνους του Αδριανού και του Μάρκου Αυρήλιου. Είναι ιδιαίτερα γνωστός για το σύγγραμμά του «Ελλάδος περιήγησις», ένα εκτενές έργο που περιγράφει την αρχαία Ελλάδα με μαρτυρίες από πρώτο χέρι και αποτελεί σοβαρό σημείο σύνδεσης μεταξύ της κλασικής φιλολογίας και της σύγχρονης αρχαιολογίας.
Το έργο του αποτελείται από δέκα βιβλία που καλύπτουν τις περιοχές της Πελοποννήσου και της Στερεάς (Η Λαμία περιλαμβάνεται στα Φωκικά).
Το δυνατότερο σημείο του είναι οι ακριβείς περιγραφές της θρησκευτικής τέχνης και της αρχιτεκτονικής. Αλλά, ακόμη και όταν περιηγείται στις πλέον απομονωμένες περιοχές της Ελλάδας, συναρπάζεται από όλα τα είδη περίεργων και πρωτόγονων εικόνων των θεών, από τα ιερά λείψανα και πολλά άλλα ιερά και μυστήρια πράγματα.
Στο τοπογραφικό μέρος του έργου του φαίνεται να ελκύεται από τις παρεκκλίσεις της φύσης, τα σημάδια που ανακοινώνουν την έλευση ενός σεισμού, τα φαινόμενα των παλιρροιών. Ενώ δεν αμφιβάλλει ποτέ για την ύπαρξη των θεών και των ηρώων, επικρίνει μερικές φορές τους μύθους και τους θρύλους που σχετίζονται μαζί τους. Οι περιγραφές των μνημείων της τέχνης είναι σαφείς και δίχως περιττά στολίδια. Η λεπτομέρειά τους είναι εντυπωσιακή και η ακρίβειά τους επιβεβαιώνεται από τα υπάρχοντα υπολείμματα. Επίσης, είναι αφοπλιστικά ειλικρινής, όταν ομολογεί την άγνοιά του. Όταν δε αναφέρει κάποια δευτερογενή μαρτυρία, μπαίνει στον κόπο να την εντοπίσει.
Εν κατακλείδι, ο Παυσανίας ουσιαστικά δίδαξε την παρατήρηση, την καταγραφή, τη διασταύρωση και την επεξεργασία των στοιχείων.
Οι περιηγητές που έρχονται στη Ελλάδα μετά από χρόνους παρακμής και σκλαβιάς από Ρωμαίους, Φράγκους, Καταλανούς και τη δεδομένη στιγμή από τους Τούρκους, βρίσκουν μια κοινωνία που είναι αρκετά πρωτόγονη σε σχέση με τη δική τους και σε σχέση με την αρχαία κοινωνία που φαντάζονται από τις αναγνώσεις τους.
Θερμοπύλες
Από τη μια μεριά υπάρχουν οι επιεικείς, που βολεύονται με τις ελλιπείς υποδομές και όπως στα άδεια τοπία μπορούσαν να "δουν" τα αρχαία, έτσι και στους νεότερους Έλληνες βλέπουν τους απόγονους των αρχαίων, με τα καλά και τα κακά τους, π.χ. την πονηριά την εξηγούν λέγοντας "αυτοί είναι απόγονοι του Οδυσσέα", τα εμπορικά κόλπα τους με την επίδραση του Κερδώου Ερμή κ.λπ..
Χαρακτηριστικός ο Σατωβριάνδος που επισκέφθηκε την Ελλάδα στα τέλη της Τουρκοκρατίας (1806), κατανοεί τα προβλήματα του Ελληνικού λαού και ελπίζει στην ανάσταση του αρχαίου μεγαλείου γράφοντας «Για να παρηγοριέμαι, έλεγα κάθε τόσο μέσα μου αυτό που πρέπει να λέμε αδιάκοπα: όλα περνάν, όλα τελειώνουν σ' αυτόν τον κόσμο».
Από την άλλη όμως, υπάρχουν και οι γκρινιάρηδες (κατά περίσταση και διάθεση όπως π.χ. ο λογοτέχνης και πολιτικός Λαμαρτίνος με τις μεταπτώσεις του ανάλογα με την κατάσταση της άρρωστης κόρης του που τον συνόδευε), που γράφει το 1832:
«...μερικές εκατοντάδες Έλληνες φορούν τις πιο επιτηδευμένες αλλά και τις πιο βρώμικες φορεσιές· καθισμένοι ή ξαπλωμένοι στα σανίδια ή πάνω στην άμμο σχηματίζουν διάφορες γραφικές ομάδες. Οι φυσιογνωμίες είναι ωραίες, αλλά θλιμμένες και άγριες· το βάρος της αργίας φαίνεται σε κάθε τους στάση. Η τεμπελιά των Ναπολιτάνων είναι γλυκιά, ήσυχη και εύθυμη: "είναι η νωχέλεια της ευτυχίας", η τεμπελιά αυτών των Ελλήνων είναι βαριά, δύσθυμη, σκυθρωπή· είναι ένα ελάττωμα που αυτοτιμωρείται.»
Και φυσικά δεν λείπουν και οι καυστικοί από το μάτι και την πένα των οποίων δεν βρήκε ασυλία ούτε η βασίλισσα Αμαλία. Γράφει ο Φλομπέρ το 1851:
«Ξαναείδα τη Μεγαλειοτάτη στο θέατρο. Είναι, ασφαλώς, άσχημη, όλη η όψη της έχει τον ίδιο τόνο, μάτι λαγού, φρύδια υπερβολικά ξανθά, άσχημα τσίνουρα. Λένε πως έχει ωραίο στήθος και ωραίο δέρμα. Πρόσωπο δίχως χαρακτήρα και άχαρο! Η Μεγαλειοτάτη γευματίζει έξι φορές την ημέρα, δεν της αποδίδουν κανέναν εραστή. Ο λαός την έχει βαρεθεί, κι εγώ το ίδιο, δίχως να ξέρω γιατί».
Αν επιχειρήσουμε να κάνουμε μια ασφαλή κατηγοριοποίηση των περιηγητών είναι βάσει της Εθνικότητάς τους.
Για τους Γάλλους το ταξίδι είναι φιλοσοφικό, δηλαδή ζητούν όχι μόνον αισθητική στην αρχαιότητα, αλλά και στη δεδομένη στιγμή, πολιτικές και κοινωνικές αξίες. Ας μη ξεχνάμε ότι έχει προηγηθεί και η Γαλλική Επανάσταση και η προσέγγιση των Γάλλων είναι πολύ πιο φιλοσοφημένη, άρα και πιο πολυδιάστατη
Για τους Εγγλέζους είναι πιο επιφανειακό και εμπειρικό.
Οι Γερμανοί όμως είναι οι πιο ενδιαφέροντες, αφού επηρεασμένοι από το νέο – ουμανισμό και ακολουθώντας τις γνώμες των θεωρητικών, γίνονται αυτοί οι διάδοχοι και οι κληρονόμοι των αρχαίων. Θεωρούν ότι αυτοί είναι οι πραγματικοί συνεχιστές της αρχαίας Ελλάδας, αυτοί την καταλαβαίνουν, αυτοί την ερμηνεύουν, αυτοί είναι υπεύθυνοι για τη συνείδησή της και τη διάσωσή της.
ΜΕΣΩ ΛΑΜΙΑΣ
Στην περίπτωση της Ελλάδας είναι φανερό ότι οι περισσότεροι περιηγητές διαχρονικά ανάλωσαν το χρόνο και όλη τους την ενέργεια στους γνωστούς (και σήμερα) αρχαιολογικούς προορισμούς. Υπήρξαν όμως αρκετοί που έφθασαν και στη Λαμία, άλλοι εκ προθέσεως, άλλοι σε αποστολές και άλλοι τυχαία στη διαδρομή τους για άλλους προορισμούς.
Καλό είναι να τους αναφέρουμε όλους για να μην αδικήσουμε την προσπάθειά τους. Πραγματικά, για τα δεδομένα της εποχής και της περιοχής, τις ελλείψεις και τους κινδύνους της διαδρομής, όλοι τους κατάφεραν να επιτύχουν ένα σπουδαίο «άθλο».
Και θα τους δούμε με χρονολογική σειρά, γιατί είναι περισσότερο αντικειμενική και όχι με την αξιολόγηση του έργου τους που πολλές φορές είναι υποκειμενική και αμφισβητήσιμη.
Η ΠΡΩΪΜΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΒΕΝΙΑΜΙΝ ΕΚ ΤΟΥΔΕΛΑΣ
Επίσημα ο πρώτος πραγματικός περιηγητής είναι ο Ισπανό – Εβραίος ραβίνος Beniamin Tudelensis (Βενιαµίν εκ Τουδέλας) ο οποίος ξεκίνησε το 1159 ένα μακροχρόνιο ταξίδι για την Ευρώπη, Αφρική και Ασία. Αν και το οδοιπορικό του θεωρείται σηµαντικό, κακοποιήθηκε στην πορεία από εκδότες, μεταφραστές και ιστορικούς. Σ’ αυτό, αν και υιοθετεί κάθε παράδοξη πληροφορία με μεγάλη ευπιστία, καταφέρνει και περιγράφει µε προσοχή και ακρίβεια ό,τι βλέπει.
Την εποχή αυτή η Λαμία είναι μια παραμελημένη επαρχία του Βυζαντίου το οποίο βρίσκεται σε παρακμή. Δυστυχώς δεν έχουμε πολλές ιστορικές πληροφορίες, πέραν του ότι αποτέλεσε έδρα επισκοπής κατά τον 5ο και 6ο αιώνα. Από τον 9ο αιώνα (869 – 870), η πόλη εμφανίζεται στις πηγές ως Ζητούνι.
Η περικοπή του Βενιαμίν για την Φθιωτική Βλαχία (όρος που αναφέρεται για πρώτη φορά και συμβάλλει στην ιστορική γεωγραφία και εθνολογία) καταχωρίζεται αυτούσια ή σε μετάφραση, συνηθέστερα δε παραποιημένη, από πολλούς συγγραφείς.
«Εδώ βρίσκονται (στο Sinon Potamo ή Ζητούνι) τα σύνορα της Βλαχίας, που οι κάτοικοί της ονομάζονται Βλάχοι. Είναι αλαφροί και γρήγοροι σαν ζαρκάδια και κατεβαίνουν από τα βουνά στους ελληνικούς κάμπους για ληστεία και αρπαγές. Κανείς δεν ριψοκινδυνεύει πόλεμο μαζί τους, ούτε μπορεί να τους υποτάξει γιατί τα καταφύγιά τους είναι απρόσιτα κι αυτοί μονάχα γνωρίζουν τους δρόμους. Δεν είναι Χριστιανοί, ούτε Εβραίοι. Τα ονόματά τους είναι εβραϊκά. Μερικοί μάλιστα αποκαλούν τους Εβραίους αδελφούς. Όταν συναντήσουν Ισραηλίτη, τον ληστεύουν αλλά δεν τον σκοτώνουν, όπως κάνουν με τους Έλληνες».
Ως προς την ακρίβεια της μαρτυρίας του Βενιαμίν, κατά την οποίαν το Ζητούνι (Λαμία) είναι το νότιο όριο της Βλαχίας, οι απόψεις ως σήμερα διίστανται .
Γενικά ο σπουδαίος αυτός περιηγητής δεν έτυχε καλής
αντιμετώπισης από την κριτική έρευνα, καθώς οι πρώτοι σχολιαστές του θεώρησαν
το κείμενο αποκύημα της φαντασίας του συγγραφέα, φθάνοντας μάλιστα να
ισχυριστούν ότι ο Βενιαμίν ουδέποτε εγκατέλειψε την Τουδέλα και συνεπώς ποτέ
δεν ταξίδεψε στα μέρη που ανέφερε στο έργο του.
Όμως ο Άγγλος Ιστορικός Εδουάρδος Γίββων (Edward Gibbon) το 1788 τον δικαιώνει. Παρόλο που, όταν σχολιάζει το έργο του Βενιαμίν γίνεται καυστικός όσον αφορά την προτίμηση του συγγραφέα στα θέματα των Εβραίων και στα οικονομικά ζητήματα, αναγνωρίζει ωστόσο ότι το έργο του είναι ιδιαίτερα σημαντικό παρά τα λάθη και τις ανακρίβειες και δεν εκφράζει την παραμικρή αμφιβολία ότι ο Βενιαμίν πράγματι ταξίδεψε στις χώρες τις οποίες παρουσιάζει. Η έρευνα και η συγκριτική μελέτη άλλων πηγών της εποχής του Βενιαμίν απέδειξαν αργότερα ότι οι καταγραφές του οδοιπορικού του ήταν ακριβείς και σοβαρές. Οι αποστάσεις μεταξύ των διάφορων πόλεων έχουν δοθεί με σχολαστικότητα, ενώ, όσον αφορά τις ονομασίες, αυτές μεταφέρονται στα εβραϊκά σύμφωνα με την τοπική προφορά. Τα δε πρόσωπα που μνημονεύονται έχει αποδειχτεί ότι ήταν σύγχρονοί του. Περιέγραψε προσεκτικά όσα είδε ο ίδιος, ενώ διέφερε από τους χριστιανούς περιηγητές ως προς το ότι απέφευγε να υιοθετήσει άκριτα στοιχεία που δεν εξακριβώνονταν ή φανταστικές ιστορίες. Επέλεγε να στηριχτεί στις αφηγήσεις ανθρώπων που τους θεωρούσε αξιόπιστους. Όμως η μεγαλύτερη απόδειξη για τη χρησιμότητα και την αντικειμενικότητα του έργου του δεν είναι άλλη από την εκτίμηση που απολάμβανε τόσο από τους ομοθρήσκους του όσο και από τους χριστιανούς, καθώς οι αφηγήσεις του αποτέλεσαν έναν ασφαλή ταξιδιωτικό οδηγό.
Γενικότερα έχει χαρακτηριστεί ο πρώτος Ευρωπαίος περιηγητής που παρουσίασε ένα ταξιδιωτικό χρονικό με τρόπο συστηματικό και μάλιστα σε παγκόσμιο επίπεδο.
ΟΙ ΠΗΓΕΣ ΜΑΣ
ΒΙΒΛΙΑ:
Ν.Τ. Δαβανέλλος - Γ.Π. Σταυρόπουλος: «Λαµία – Με τη γραφίδα των περιηγητών (1159-1940)
SKENE, James. Μνημεία και τοπία της Ελλάδος, 1838 – 1845, Αθήνα, Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, 1985.
SCHWEIGER LERCHENFELD, Amand, (Freiherr von). Griechenland in Wort und Bild, Eine Schilderung des hellenischen Konigreiches, Λειψία, Heinrich Schmidt & Carl Günther, 1887 / Kettwig, Phaidon, 1992.
HAYGARTH, William. Greece, a Poem, in three parts; with notes, classical illustrations, and sketches of the scenery, Λονδίνο, W. Bulmer for G. and W. Nicol, 1814.
SCHWEIGER LERCHENFELD, Amand, (Freiherr von). Griechenland in Wort und Bild, Eine Schilderung des hellenischen Konigreiches, Λειψία, Heinrich Schmidt & Carl Günther, 1887 / Kettwig, Phaidon, 1992.
POUQUEVILLE, François Charles Hugues Laurent. Voyage de la Grèce…, τομ. I-VI, Deuxième édition..., Παρίσι, Firmin Didot, Père et Fils, 1826 – 27.
REY, Etienne. Voyage pittoresque en Grèce et dans le Levant fait en 1843 – 1844.
POMARDI, Simone. Viaggio nella Grecia fatto da Simone Pomardi negli anni 1804, 1805, e 1806. Arrichito di tavole in rame, τ. II, Ρώμη, Vincenzo Poggioli, 1820.
1842 – 1885. Ελλάδα, ιστορική, εικονογραφημένη. Μια πλήρης συλλογή ιστορικών, τοπογραφικών και καλλιτεχνικών ντοκουμέντων. Με 280 γκραβούρες εποχής, Αθήνα, Nikolas Books, 1984.
«Τρεις Γάλλοι ρομαντικοί στην Ελλάδα – Λαμαρτίνος, Νερβάλ, Γκωτιέ»
«Ο πυρετός των Μαρμάρων», Συλλογικό
«Ταξίδι στην Ελλάδα» – Γουσταύος Φλομπέρ
Δημήτρη Δημητρόπουλου: «Ο Αργύρης Φιλιππίδης και η Μερική Γεωγραφία του. Ένα σχόλιο»
PAPYROS-LAROUS-BRITANNICA, 2000
Γ. Πλατή: "Λαμία - Ιστορική και Κοινωνική Έρευνα"
Η ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΗΓΗΤΩΝ 1430-1930- ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ
Stephen A. Larrabee «ΕΛΛΑΣ 1775-1865. ΠΩΣ ΤΗΝ ΕΙΔΑΝ ΟΙ ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΙ» (εκδόσεις New York University Press 1957)
ΙΝΤΕΡΝΕΤ
Wikipedia.gr
neoskosmos.com
boeotia.ehw.gr
el.travelogues.gr
paramilita.blogspot.com
vlachs.gr
square.gr
in.gr
eyploia.epyna.eu
arvanitika.blogspot.com
larissanet.gr
https://sotosalexopoulos.blogspot.com/
ΕΝΤΥΠΑ
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ Ένθετο περιοδικό «Ιστορικά»2005
ΕΡΓΑΣΙΕΣ
ΜΙΑ ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΤΑΞΙΔΙΩΤΙΚΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ 18ου ΑΙΩΝΑ της Ιλιας Χατζηπαναγιώτη
Περιήγηση στην πόλη με τα μνημεία του χθες της ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΑΣ
ΑΛΛΕΣ ΠΗΓΕΣ
ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΣΙΑΤΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ
ΕΘΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΡΕΥΝΩΝ
ΕΚΠΑ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου