Αλή πασάς τύραννος ή αναμορφωτής; Τι είπαν για αυτόν Έλληνες και ξένοι ιστορικοί;

Παραθέτουμε για να γίνει πιο φανερή η τόσο αμφιλεγόμενη προσωπικότητα του Αλή πασά:

«Η εφημερίδα που έβγαζαν οι αδελφοί Μακρίδη Πούλιου στη Βιέννη έγραφε το 1790: Από πολλά μέρη της Ρούμελης κηρύττουν την ευτυχία των ραγιάδων υπό την ηγεμονία του ηγεμόνος πάσης Ηπείρου του πασά των Ιωαννίνων».

Αντίθετα η Ελληνική Νομαρχία του ανώνυμου Έλληνα στο κορυφαίο έργο του επαναστατικού διαφωτισμού που εκδόθηκε στην Ιταλία το 1806 λέει:

«Έπρεπε βέβαια να έζει ο Θουκυδίδης ή ο Ξενοφών δια να γράψει την ιστορία αυτών των πολέμων (των Σουλιώτικων) και τας κακίας αυτού του αιμοβόρου τέρατος, όπου έως από τους 1787 μέχρι της σήμερον δεν έπαυσεν από του να τυραννεί τους ταλαίπωρους Ηπειρώτας και Θεσσαλούς σκληρώς και ασπλάχνως. Ώ της ταλαιπωρίας της ανθρωπότητος! Ώ ανυπόφορος εντροπή! Ώ θέαμα ελεεινόν.

Αυτός έχει  τα ελαττώματα όλων των τυράννων. Χωρίς θρησκείαν, χωρίς συνείδησιν, άρπαξ, φονεύς, θηλυμανής, αρσενοκοίτης, άσπλαχνος, σκληρός τη καρδία, κλέπτης φοβερός, αιμοβόρος άδικος τέλος πάντων και αναιδέστατος ως ουδείς άλλος. Η πονηρία του και η αδιαντροπία του παρακινούσι τους απανθρωποτάτους κόλακάς του, να τον νομίζωσι πνευματώδη και άξιον».

Ο Φάνης Μιχαλακόπουλος:

«Παρ’ όλα τα λεγόμενα από τους εχθρούς του ο περίεργος εκείνος Αλβανός υπήρξε μια από τις πιο ενδιαφέρουσες τις πιο πρωτότυπες φυσιογνωμίες του δεκάτου ενάτου αιώνα. Η εποχή που γέννησε ένα Βύρωνα κι ένα Ναπολέοντα, η ίδια εξέθρεφε και τον Μεχμέτ της Αιγύπτου και τον Αλή των Ιωαννίνων».

Ο Παν. Αραβαντινός:

«Και ήσαν μεν εν ασφαλεία οι υπήκοοι αυτού εκ των κακοποιών στοιχείων, αλλ’ η κεφαλή και η ελευθερία και η περιουσία αυτών εξηρτώντο εκ του αυθέντου των, όστις μη ανεχόμενος άλλον τινά να κακουργεί, επέτρεπε ουχ ήττον τούτο εις εαυτόν και τους ιδίους υιούς».

Ο Ε. Ζώτος:

Στο βιβλίο του η δικαιοσύνη του Αλή πασά τον ονομάζει «μεγαλοφυή και ριζοσπάστη κυβερνήτη».

Ο Κούμας:

«Αρκεί να είπω, ότι ο Αλή πασάς ζώσας με το σχοινίον, ως λέγει η παροιμία, τους Έλληνες τους ήρπασε παν αίσθημα τιμιότητας και τους αποκατέστησεν αληθινά ανδράποδά του».

Ο Λ. Βρανούσης:

«Όποια κι αν θάναι όμως η γνώμη του ιστορικού κι όποια κι αν πάρει τοποθέτηση για το έργο του Αλή, θα μείνουν ανεξάλειπτες οι παραδόσεις και τα γεγονότα αδιάψευστα, να διηγούνται μέρες τρόμου και σκληρής τυραννίας, φρικιαστικά εγκλήματα, εκδικητική μανία κι αιματόχαρη κτηνωδία».

Οι ξένοι ιστορικοί:

Ο Γερβίνος: «Εν τη δεσποτική και τυραννική αυτού φύσει συνεκεντρούτο η θηριωδεστέρα απληστία και ακολασία, η τρομερωτέρα ραδιουργία και πανουργία και η αιμοχρεστέρα και φρικοτέρα ασυνειδησία περί τους σκοπούς και μέσα».

Ο Μένδελσον Βαρθόλδη:

«Ο Αλής όμως επέφερε πλήρη την από του μεσαίωνος και του τιμαριωτισμού ρήξιν και ήνοιξε την οδόν εις τον πολιτισμόν και την μορφή της νεωτέρας πολιτοκρατίας».

Ο Φίνλευ:

«Ενώ ο Αλής ακολουθούσε τις παρορμήσεις της κακίας του, ενεργούσε σαν όργανο στα χέρια της Θείας Πρόνοιας για να προωθήσει την κοινωνική άνοδο των Ελλήνων.

Πραγματικά η σταδιοδρομία αυτού του φημισμένου ανδρός, με όλη του τη δύναμη και την κακία μόλις θα άξιζε μια θέση στην ιστορία, αν τα περιστατικά δεν τον ανεδείχνανε κήρυκα της Ελληνικής Επαναστάσεως».

Ο Λόρδος Μπάϋρον:

«Αν και είναι σκληρόκαρδος έχει τέτοια πραότη και τέτοιο σέβας στη μορφή που δεν μαντεύεις εύκολα τα αιμοχαρή του σχέδια».

Ο Περαιβός, που έζησε χρόνια ανάμεσα στην Κέρκυρα, στην Πάργα και στην Ζάκυνθο, στην τρίτη έκδοση της ιστορίας του Σουλίου και Πάργας, που έβγαλε στην Αθήνα το 1857, πρόσθεσε ένα κεφάλαιο με τον τίτλο «Περί φυσιογνωμίας, φυσικών χαρισμάτων και ελαττώματα του Αλή πασά».

Πρόκειται ίσως για την πιο αντικειμενική κρίση που έχουμε γι’ αυτόν όπως μας παρουσιάζει και τα προτερήματά του και τα ελαττώματα του. Νομίζουμε λοιπόν απαραίτητο να την παραθέσουμε.
Περί φυσιογνωμίας:

«Ο Αλή πασάς, ην μικρός μεν κατά το ανάστημα του σώματος, αλλά παχύς και ωραίος κεφαλήν έχων μεγάλην και στρογγύλην. Πλατυπρόσωπος ξανθότριξ πλατυμέτωπος, γλαυκόφθαλμος, μεγαλόματος δασόφρυς, είχε ρίνα μετρίαν και παχείαν, στόμα μεγάλον, ώτα πλατέα και μεγάλα».

Περί φυσικών χαρισμάτων:

«Ήν ανδρείος εν τοις πολέμοις, δραστήριος, δια τούτο και επιτυχικός, οξύνους ακούραστος, ολιγόϋπνος, ευπροσήγορος, φιλήκοος και επιχειρηματίας, διότι εις όσα σχέδιά του και μάλιστα στρατιωτικά απετύγχανεν, ωργίζετο μεν, αλλά δεν απηύδα, ούτε παραιτείτο διά την αποτυχίαν ηκολούθη μάλιστα τον σκοπόν του με την αυτήν δραστηριότητα και ζωηρότητα του πνεύματος. Το παρά τοις Οθωμανοίς, φυσικόν ελάττωμα η αισχροβαρβαρολογία, εις αυτόν υπήρχε σπάνιον, αδιάφορος εις τας θρησκείας, υπερασπιστής μάλιστα της χριστιανικής και των σχολείων, μονοδίαιτος σχεδόν, επειδή το κυριώτερον φαγητόν του ήταν οπτόν αρνήσιον κρέας, από του οποίου έτρωγεν εις την τράπεζαν κατά κόρον, των δ’ άλλων φαγητών, πνευμάτων και γλυκισμάτων ολίγιστη ήν αυτώ η χρήσις, τον μνημονικόν του υπήρχε σπανιώτατον, διότι πολλών μετά ικανών ετών παρέλευσιν ενεθυμείτο και τα κύρια ονόματα και τας υποθέσεις, τας οποίας τότε μετ’ αυτών επραγματεύθη τους πλειστέρους στρατιώτας εφώναζε κατ’ όνομα πολλάκις ηστειεύετο μετ’ αυτών διό εφιλοτιμούντο δια τας κλείσεις των ονομάτων και αστεϊσμούς να υποφέρουσι γενναίως πάσαν κακοπάθειαν και κίνδυνον υπέρ αυτού. Ήτο προς τούτοις ευγνώμων προς τους ευεργέτας του διότι όσοι εκ των Οθωμανών και Ελλήνων τον συνέδραμον και υπεράσπισαν δια να γίνει πασάς όλους γενόμενος αντευηργέτησε και ευτύχησεν, ομοίως και τους απογόνους αυτών τας σημαντικωτέρας και μυστικωτέρας υποθέσεις του τοις Έλλησι μάλλον ή Οθωμανοίς ενεπιστεύετο».

Περί των ελαττωμάτων:

«Δοξομανής, άρπαξ, ακόρεστος, φιλέκδικος, ύποπτος, άπιστος, αλλοπρόσαλλος, μνησίκακος, αιμοχαρής, φιλοπόλεμος, υποκριτής εις τους αλλοεθνείς, κρυψίνους πολλάκις και εις τους ευνοϊκούς του φιλάργυρος, αλλά δια να κερδίσει τον σκοπόν του εσκόρπιζε αφειδώς τα χρήματα, όταν εφόνευε τινά εχθρόν του εφαίνετα περιχαρής και γαυριών διά την εκδίκησιν».

Το μόνο που απομένει, έπειτα από την σταχυολόγηση των αντικρουομένων κρίσεων που κάναμε είναι να πούμε, ωσάν κατακλείδα τούτο εδώ:

Διαβάζοντας την ιστορία αυτού του τυρράνου θαρρεί πως βγαίνει μέσα από τις σελίδες ενός μυθιστορήματος, γράφοντάς την νομίζει πως

μπαίνει μέσα σ’ αυτές. 

ΤΟ ΠΑΡΟΝ ΑΡΘΡΟ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΔΗΜ. Θ. ΓΚΕΚΑ «ΑΛΗ ΠΑΣΑΣ, ΤΥΡΑΝΝΟΣ Ή ΑΝΑΜΟΡΦΩΤΗΣ», ΕΒΔΟΜΗ ΕΚΔΟΣΗ, ΓΙΑΝΝΙΝΑ.