Η μυθομανία του Νίκου Καζαντζάκη

Το γεγονός αυτό, του προσηλυτισμού που αποπειράθηκαν οι καθολικοί, μας δίνει την ευκαιρία να σταματήσουμε σε μιαν άλλη ιδιότητα του Καζαντζάκη: τη μυθομανιακή του ιδιοσυστασία.

Πολύ λίγα πράγματα θα εμφανίσει ο Καζαντζάκης όπως είναι στη πραγματικότητα και ειδικά όταν πρόκειται για τον εαυτό του. Πολλές φορές, σ’ αυτή τη μελέτη, θα σημειώσουμε τέτοιες αυθαιρεσίες πνευματικού ναρκισσισμού ή υπερφυσικών εμποδίων που μόνος του τα εφευρίσκει για να στολίσει έτσι ασήμαντα γεγονότα και να ερμηνέψει καταστάσεις πολύ απλές ή να καλύψει άλλες τραγικές...

Χαρακτηριστικό είναι το επεισόδιο που διηγήθηκε στον κ. Πρεβελάκη σχετικά με το μοναστήρι. Κατά τους ισχυρισμούς του, πρέπει να πιστέψουμε πως αρχικά δέχτηκε την πρόταση των μοναχών κι αποφάσισε να ασπαστεί τον καθολικισμό. Μα ο πατέρας του, σαν το ’μαθε, πήρε μια νύχτα τρεις – τέσσερις φίλους του, πήγαν στο μοναστήρι και μ’ ένα κινηματογραφικό πραξικόπημα τον απήγαγαν. Αυτό αποκλείεται για πολλούς λόγους. Τα μοναστήρια τα καθολικά ήταν χτισμένα σαν φρούρια, γιατί χρησίμευαν και σαν τέτοια. Ύστερα, γιατί δεν ξέρει κανείς άλλος αυτό το επεισόδιο˙ κι εννοούμε την πρώτη του γυναίκα, την κυρία Γαλάτεια Καζαντζάκη, που τη γνώρισε αμέσως σχεδόν μετά την επιστροφή του στην Κρήτη κι ήταν φυσικό να της το ’χε διηγηθεί. Τον κ. Πρεβελάκη τον γνώρισε πολύ αργότερα. Ήταν ένα νεαρό δεκαεφτάχρονο αγόρι, εκστατικό, κι ο Καζαντζάκης του ’τρεφε τον θαυμασμό και την έκστασή του με πολλή ευχαρίστηση. Είναι σχεδόν γενικό γνώρισμα να επιδιώκει ο θαυμαζόμενος να εντυπωσιάσει τον θαυμαστή, και ο θαυμασμός που προκαλεί να ξυπνά όλο και περισσότερο έναν αφηγηματικό οίστρο, όπου η αλήθεια έχει τόσα δικαιώματα όσα και η φαντασία.

Μα ένας άλλος σοβαρότατος λόγος που κλονίζει τελείως την αλήθεια της απαγωγής είναι πως ο ίδιος αποκλείεται να τόλμησε να ανακοινώσει στον πατέρα του ότι θ’ αλλάξει θρησκεία. Στο μοναστήρι ο Καζαντζάκης έμεινε από τα δεκατέσσερα ως τα δεκάξι του χρόνια.

Όταν, στα δεκαεννιά του, θα ετοιμαστεί για το πανεπιστήμιο, ο πατέρας θ’ αποφασίσει να σπουδάσει νομικά. Ο Καζαντζάκης τα σιχαίνεται. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι θα τολμήσει να ’χει αντίρρηση. Και θα σπουδάσει νομικά. Ας προχωρήσουμε ακόμη μακρύτερα: στα σαράντα του χρόνια, που έχει ταξιδέψει, είναι δημοσιογράφος ολκής και που τέλος πάντων, έστω και τίποτα να μην είχε κάμει στη ζωή του, είναι πια ένας άντρας σαράντα χρόνων. Σαν έβγαινε από το σπίτι του λοιπόν, την εποχή εκείνη, φορούσε πάντα μια τραγιάσκα. Μόλις έστριβε τη γωνιά του δρόμου, την έβγαζε και την κρατούσε κάτω από τη μασχάλη του, ή στο χέρι του, μαζί με το γάντι του. Επιστρέφοντας σπίτι, έξω από την πόρτα τους, την ξαναφορούσε. Γιατί, σύμφωνα με τη νοοτροπία του πατέρα του και με τα ήθη της εποχής, ποτέ ένας κύριος δεν μπορούσε να κυκλοφορεί χωρίς καπέλο. Ύστερ’ απ’ όλα αυτά, πως θα μπορούσαμε να πιστέψουμε πως σε ηλικία δεκαπέντε χρόνων θα συζήτησε με τον πατέρα του για αλλαγή θρησκευτικού δόγματος;

Αξίζει τον κόπο, κλείνοντας το κεφάλαιο της ζωής στη Νάξο, ν’ αναφέρουμε κι ένα άλλο ανέκδοτο απ’ τη ζωή του ποιητή, που εκείνος πάλι διηγήθηκε στο συνεργάτη του καθηγητή κ. Κακριδή. Στην περίπτωση αυτή ο Καζαντζάκης ξεπερνά κάθε φαντασία.

(…) Εκεί την ώρα που τα άλλα παιδιά χοροπηδούν και παλεύουν στην αυλή, ο Καζαντζάκης μεταφράζει στα νεοελληνικά ολόκληρο το εγκυκλοπαιδικό λεξικό του Larousse και παραδίδει τα χειρόγραφα στους γάλλους δασκάλους του!

Δεν συζητείται καν πως πρόκειται για μια φανταστική ιστορία. Δεν είναι ίσως περιττό να σημειώσουμε πως, στα 1897 που ’φυγε από την Κρήτη το δεκατετράχρονο αγόρι, δεν είχε ιδέα από γαλλικά, όταν, και σήμερα ακόμη, δεν υπάρχουν παιδιά που να ξέρουν γαλλικά βγαίνοντας από τα γυμνάσια, παρ’ όλο που τα διδάσκονται. Χωρίς ν’ αμφισβητούμε λοιπόν την ιδιοφυία του, θα χρειάστηκε κάμποσο καιρό για να μάθει. Μα πόσο τέλεια τα ’μαθε για να καταφέρει σ’ αυτό το ελάχιστο διάστημα τον άθλο της μετάφρασης των 1.769 πυκνοτυπωμένων με στοιχεία των 8 σελίδων του Larousse; Δεν θα ’πρεπε να ’κανε τίποτ’ άλλο στα δύο αυτά χρόνια. Μα εμείς ξέρουμε πως ήταν επιμελής και άριστος σ’ όλα τα μαθήματα. Να ξενυχτούσε; Αποκλείεται. Και σήμερα ακόμα που γίνεται μια προσπάθεια αναπροσαρμογής στα νέα παιδαγωγικά συστήματα, η ώρα του ύπνου δεν έχει μετακινηθεί από τις 9 στα γαλλικά μοναστήρια. Δεν θα ’τανε ακόμα άσκοπο ν’ αναφέρουμε πως τρεις επαγγελματίες μεταφραστές δεν δεχτήκανε την πρόταση γνωστού εκδότη ν’ αναλάβουνε και οι τρεις μαζί, με προθεσμία ενός χρόνου, την ίδια αυτή μετάφραση, γιατί τη βρίσκανε πολύ κουραστική.

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΛΙΛΗΣ ΖΩΓΡΑΦΟΥ «ΝΙΚΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ ΕΝΑΣ ΤΡΑΓΙΚΟΣ», ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ», 1997, ΕΚΤΗ ΕΚΔΟΣΗ

ΛΙΛΗ ΖΩΓΡΑΦΟΥ

Η Λιλή Ζωγράφου ήταν Ελληνίδα δημοσιογράφος και συγγραφέας. Στα γράμματα εμφανίστηκε το 1950 με τη συλλογή διηγημάτων Αγάπη, για την οποία απέσπασε ενθουσιώδεις κριτικές. 

Γέννηση: 17 Ιουνίου 1922, Ηράκλειο

Απεβίωσε: 2 Οκτωβρίου 1998, Ηράκλειο