Ο ΣΤΑΥΡΟΣ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΑΣ, ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΤΗΤΑΣ

Ο Σωκράτης είχε αρνηθεί να συμβιβάσει την προσωπική του ακεραιότητα. Ο Πλάτων, αντίθετα, απαιτώντας μια χωρίς συμβιβασμούς εκκαθάριση του καμβά οδηγήθηκε σ’ ένα δρόμο όπου κάθε βήμα συνεπαγόταν και συμβιβασμούς της ακεραιότητάς του. Ήταν αναγκασμένος να καταπολεμήσει την ελεύθερη σκέψη και την αναζήτηση της αλήθειας. Και οδηγήθηκε στο να υπερασπιστεί το ψέμα, τα πολιτικά θαύματα, την ταμπουιστική προκατάληψη, την καταστολή της αλήθειας και, τελικά, τη βάρβαρη βία.

Παρά το ότι ο Σωκράτης είχε επισημάνει τους κινδύνους της μισανθρωπίας και της μισολογίας, ο Πλάτων κατέληξε να δυσπιστεί απέναντι στον άνθρωπο και να φοβάται το επιχείρημα. Παρά το μίσος του κατά της τυρρανίας, κατέληξε να προσβλέπει σ’ ένα τύρρανο για βοήθεια και να υπεραμύνεται των πιο τυρρανικών μέσων. Με την εσωτερική λογική του αντιαανθρωπιστικού στόχου του, με την εσωτερική λογική της δύναμης, οδηγήθηκε ανεπίγνωστα στο ίδιο σημείο όπου και οι Τριάντα είχαν οδηγηθεί κάποτε, και όπου αργότερα κατέληξε ο φίλος του ο Δίων, καθώς και άλλοι από τους πολυάριθμους τυρράνους – μαθητές του. Δεν κατάφερε να αναχαιτίσει την κοινωνική αλλαγή. (Αυτό επιτεύχθηκε μόνο πολύ αργότερα, κατά το μεσαίωνα, με τη μαγική γοητεία του πλατωνικοαριστοτελικού ουσιολογισμού.) Αντ’ αυτού, κατάφερε, με την ίδια τη δική του μαγεία, να κάνει τον εαυτό του δέσμιο δυνάμεων τις οποίες κάποτε είχε μισήσει.

Το μάθημα, έτσι, που θα ’πρεπε να διδαχθούμε από τον Πλάτωνα είναι ακριβώς το αντίθετο απ’ αυτό που ο ίδιος προσπαθεί να μας διδάξει. Είναι ένα μάθημα που δεν πρέπει να ξεχασθεί. Όσο σπουδαία κι αν ήταν η κοινωνιολογική του διάγνωση, η ίδια η δική του εξέλιξη αποδείχνει πως η θεραπεία που συνιστούσε ήταν χειρότερη από το κακό που προσπαθούσε να καταπολεμήσει. Η αναχαίτηση της πολιτικής αλλαγής δεν αποτελεί φάρμακο, δεν μπορεί να φέρει την ευτυχία. Δεν μπορούμε να επιστρέψουμε στη λεγόμενη αθωότητα και ομορφιά της κλειστής κοινωνίας. Το ουράνιο όραμά μας δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί πάνω στη γη. Από τη στιγμή που αρχίζουμε να στηριζόμαστε στο λογικό μας και να χρησιμοποιούμε τις κριτικές μας ικανότητες, από τη στιγμή που αισθανόμαστε την κλήση για προσωπικές ευθύνες και, μαζί μ’ αυτήν, την υπευθυνότητα να συμβάλουμε στη προώθηση της γνώσης, από τη στιγμή αυτή δεν μπορούμε να επιστρέψουμε σε μια κατάσταση αυτονόητης υποταγής στη φυλετική μαγεία. Γι’ αυτούς που έχουν γευθεί από το δέντρο της γνώσης, ο παράδεισος έχει χαθεί. Όσο περισσότερο προσπαθούμε να επιστρέψουμε στην ηρωική εποχή του φυλετισμού, τόσο πιο σίγουρα καταλήγουμε στην Ιερή Εξέταση, στη Μυστική Αστυνομία και σ’ ένα εκρομαντισμένο γκανγκστερισμό. Αρχίζοντας με την καταστολή του λόγου και της αλήθειας, θα πρέπει να τελειώσουμε με τη πιο ωμή και βίαιη κατάλυση καθετί ανθρώπινου. Δεν υπάρχει επιστροφή σε μια αρμονική φυσική κατάσταση. Αν γυρίσουμε πίσω, πρέπει να πορευτούμε ως το τέρμα του δρόμου, να επιστρέψουμε στη ζωή των θηρίων.

Πρόκειται για ένα ζήτημα που πρέπει να αντιμετωπίσουμε έντιμα, όσο δύσκολα κι αν μας είναι να το κάνουμε. Αν ονειρευόμαστε μια επιστροφή στη παιδική ηλικία μας, αν δοκιμάζουμε τον πειρασμό να στηριχθούμε στους άλλους για να γίνουμε ευτυχισμένοι, αν δειλιάζουμε μπροστά στο καθήκον να φέρουμε το σταυρό μας – το σταυρό της ανθρωπιάς, του λόγου και της υπευθυνότητας – αν αποθαρρυνόμαστε και υποχωρούμε μπροστά στο βάρος της πίεσης, τότε πρέπει να προσπαθήσουμε να οπλίσουμε τους εαυτούς μας με μια ξεκάθαρη κατανόηση της απλής απόφασης που έχουμε μπροστά μας. Μπορούμε ασφαλώς να επιστρέψουμε στα θηρία. Όμως, αν θέλουμε να παραμείνουμε άνθρωποι, τότε υπάρχει ένας δρόμος: ο δρόμος προς την ανοιχτή κοινωνία. Πρέπει να προχωρήσουμε στο άγνωστο, το αβέβαιο και το επισφαλές, χρησιμοποιώντας ό,τι είναι δυνατό να διαθέτουμε σε λογικό, για να σχεδιάσουμε όσο καλά μπορούμε όχι μόνο την ασφάλεια αλλά και την ελευθερία.

ΤΟ ΠΑΡΟΝ ΑΡΘΡΟ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΚΑΡΛ ΠΟΠΠΕΡ «Η ΑΝΟΙΧΤΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΕΧΘΡΟΙ ΤΗΣ», ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΔΩΔΩΝΗ», 1980

ΚΑΡΛ ΠΟΠΠΕΡ

Ο Καρλ Πόπερ ήταν Αυστριακός φιλόσοφος και καθηγητής, που, μεταξύ των άλλων, άσκησε κριτική στον ιστορικισμό και στις νεομαρξιστικές τοποθετήσεις. 

Γέννηση: 28 Ιουλίου 1902, Βιέννη, Αυστρία

Απεβίωσε: 17 Σεπτεμβρίου 1994, Kenley, Ηνωμένο Βασίλειο

Εκπαίδευση: Πανεπιστήμιο της Βιέννης

Γονείς: Τζέννυ Σκίφ, Simon Siegmund Carl Popper