Η ΕΙΚΟΝΑ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΕΙΝΑΙ ΣΥΜΒΟΛΟ ΤΗΣ ΕΝΑΝΘΡΩΠΗΣΗΣ ΤΟΥ

Η Ενανθρώπηση είναι μια εσωτερική και προσωπική ταύτιση του Θεού με τον άνθρωπο, με τις ανάγκες και την αθλιότητα του ανθρώπου. Ο Υιός του Θεού «έγινε άνθρωπος» («ενανθρωπήσαντα»), όπως δηλώνεται στο Σύμβολο της Πίστεως, «δι’ ημάς τους ανθρώπους και δια την ημετέραν σωτηρίαν». Πήρε επάνω Του τις αμαρτίες του κόσμου, και πέθανε για μας τους αμαρτωλούς πάνω στο ξύλο του Σταυρού, και μ’ αυτό τον τρόπο έκανε τον Σταυρό το νέο «ξύλον» (=δένδρο) της ζωής, για τους πιστούς. Έγινε ο νέος και Έσχατος Αδάμ, η Κεφαλή της καινούργιας και λυτρωμένης Ανθρωπότητας...

Η Ενανθρώπηση σημαίνει μια προσωπική παρέμβαση του Θεού μέσα στη ζωή του ανθρώπου, μια παρέμβαση Αγάπης και Ελέους. Η άγια Εικόνα του Χριστού είναι ένα σύμβολο αυτού, και μάλιστα κάτι πολύ περισσότερο από ένα απλό σύμβολο ή μια ένδειξη. Είναι ακόμα ένα κατάλληλο σημείο ή τεκμήριο της συνεχούς παρουσίας του Χριστού μέσα στην Εκκλησία, που είναι το Σώμα Του. Ακόμα και σ’ ένα συνηθισμένο πορτρέτο υπάρχει πάντα κάτι από το πρόσωπο που παριστάνεται.

Ένα πορτρέτο δεν μας υπενθυμίζει μόνο το πρόσωπο, αλλά κατά κάποιο τρόπο μεταφέρει κάτι από αυτό, δηλαδή, επανα – φέρει το πρόσωπο, δηλαδή το «φέρνει πάλι» μπροστά μας. Αυτό αληθεύει ακόμα περισσότερο με την άγια Εικόνα του Χριστού. Όπως μας δίδαξαν οι διδάσκαλοι της Εκκλησίας – και ιδιαίτερα ο άγ. Θεόδωρος ο Στουδίτης, ένας άλλος μεγάλος ομολογητής και υπερασπιστής των αγίων Εικόνων – μια Εικόνα, κατά μία έννοια, ανήκει σ’ αυτήν την προσωπικότητα του Χριστού. Ο Κύριος είναι εκεί, στις «άγιες Εικόνες» Του.

Γι’ αυτό δεν επιτρέπεται στον καθένα να φτιάχνει ή να ζωγραφίζει Εικόνες, αν θέλουμε οι Εικόνες αυτές να είναι αληθινές. Ο εικονογράφος πρέπει να είναι πιστό μέλος της Εκκλησίας και πρέπει να προετοιμάσει τον εαυτό του για το ιερό έργο του με νηστεία και προσευχή. Δεν είναι απλώς θέμα τέχνης, καλλιτεχνικής ή τεχνικής επιδεξιότητας. Είναι ένα είδος μαρτυρίας, μια ομολογία πίστεως. Για τον ίδιο λόγο, η ίδια η τέχνη πρέπει να υποταχθεί ολόψυχα στον κανόνα της πίστεως.

Υπάρχουν όρια της καλλιτεχνικής φαντασίας. Υπάρχουν ορισμένα καθιερωμένα πρότυπα που πρέπει να ακολουθηθούν. Οπωσδήποτε, η Εικόνα του Χριστού πρέπει να απεικονιστεί έτσι ώστε να αποδίδει τη σωστή αντίληψη για το πρόσωπό Του, δηλαδή να μαρτυρεί τη θεότητά Του, όμως Ενσαρκωμένη. Όλοι αυτοί οι κανόνες τηρήθηκαν με αυστηρότητα επί αιώνες στην Εκκλησία, κι ύστερα ξεχάστηκαν.

Ακόμα και άπιστοι επιτράπηκε να ζωγραφίζουν εικόνες του Χριστού μέσα στους ναούς, και γι’ αυτό ορισμένες σύγχρονες «εικόνες» δεν είναι τίποτα περισσότερο από ζωγραφιές, που μας δείχνουν απλώς έναν άνθρωπο. Αυτές οι ζωγραφιές δεν τα καταφέρνουν να είναι «εικόνες» με τη σωστή και αληθινή έννοια, και παύουν να είναι μαρτυρίες της Ενσαρκώσεως. Σε τέτοιες περιπτώσεις, απλώς «διακοσμούμε» τις εκκλησίες μας.

Η χρήση των Αγίων Εικόνων υπήρξε πάντα ένα από τα κυριότερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της Ορθόδοξης Ανατολικής Εκκλησίας. Η Χριστιανική Δύση, ακόμα και πριν από το Σχίσμα, λίγο καταλάβαινε αυτή τη δογματική και λατρευτική σημασία της εικονογραφίας. Στη Δύση σήμαινε απλώς διακόσμηση. Και ήταν κάτω από τη Δυτική επίδραση που η εικονογραφία παρήκμασε και στην Ορθόδοξη Ανατολή στα νεότερα χρόνια. Η παρακμή της εικονογραφίας ήταν ένα σύμπτωμα της εξασθενήσεως της πίστεως. Η τέχνη των Αγίων Εικόνων δεν είναι ένα ουδέτερο ζήτημα. Σχετίζεται με την Πίστη.

Δε θα πρέπει να υπάρξει καμιά προχειρότητα και κανένας «αυτοσχεδιασμός» στην εικονογράφηση των Εκκλησιών μας. Ο Χριστός δεν είναι ποτέ μόνος, έγραψε ο άγ. Ιωάννης ο Δαμασκηνός. Είναι πάντα μαζί με τους Αγίους Του, που είναι φίλοι Του για πάντα. Ο Χριστός είναι η Κεφαλή, και οι αληθινοί πιστοί είναι το Σώμα. Στις αρχαίες Εκκλησίες η όλη πομπή της θριαμβεύουσας Εκκλησίας εικονιζόταν πάνω στους τοίχους. Κι αυτό, επίσης, δεν ήταν μια απλή διακόσμηση ούτε απλώς μια εξιστόρηση δοσμένη σε γραμμές και χρώματα για τους αμόρφωτους και τους αγράμματους. Ήταν μάλλον μια ενόραση μέσα στην αόρατη πραγματικότητα της Εκκλησίας.

Ολόκληρος ο ουράνιος όμιλος παριστάνεται πάνω στους τοίχους γιατί ήταν παρών εκεί, αν και αοράτως. Παρακαλούμε πάντα στη θεία Λειτουργία, κατά τη Μικρή Είσοδο, «οι Άγιοι Άγγελοι να μπουν μαζί μας και να συλλειτουργήσουν μαζί μας»*. Και η παράκλησή μας, χωρίς αμφιβολία, ικανοποιείται. Δε βλέπουμε, ασφαλώς, αγγέλους. Η όρασή μας είναι αδύνατη. Αλλά αναφέρθηκε για τον άγ. Σεραφείμ ότι συχνά τους έβλεπε, γιατί αυτοί ήταν όντως εκεί. Οι εκλεκτοί του Κυρίου πραγματικά βλέπουν τους αγγέλους και τη θριαμβεύουσα Εκκλησία. Οι Εικόνες είναι σημεία αυτής της παρουσίας. «Όταν βρισκόμαστε στο ναό της δόξας Σου, φαινόμαστε πως βρισκόμαστε στους Ουρανούς».

* «Ποίησον συν τη εισόδω ημών είσοδον αγίων αγγέλλων γενέσθαι, συλλειτουργούντων ημίν»… (Σ.τ.Μ)  

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ π. ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΦΛΟΡΟΦΣΚΥ «ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ΑΠΟΛΥΤΡΩΣΗ», ΕΚΔΟΣΕΙΣ Π. ΠΟΥΡΝΑΡΑ, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 1983.