Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΓΟΥΝΤΥ ΑΛΛΕΝ (WOODY ALLEN)

Η διαμόρφωση της φιλοσοφίας μου είχε την ακόλουθη πορεία: Η γυναίκα μου, φωνάζοντάς με να δοκιμάσω το πρώτο σουφλέ της ζωής της, έριξε κατά λάθος μια κουταλιά του πάνω στο πόδι μου, σπάζοντάς μου μερικά μικρά κόκαλα. Με είδανε γιατροί, έβγαλα ακτινογραφίες, τις εξέτασαν, και διετάχθην να οικουρήσω ένα μήνα. Στη διάρκεια της ανάρρωσης αυτής, μελέτησα τα έργα μερικών απ’ τους πιο θαυμάσιους διανοητές της Δυτικής κοινωνίας – μια στοίβα βιβλία που ’χα βάλει στην πάντα για ένα τέτοιο ακριβώς ενδεχόμενο. Αδιαφορώντας για τη χρονολογική σειρά, άρχισα με Κίρκεγκωρ και Σαρτρ, μετά στράφηκα γρήγορα στο Σπινόζα, στο Χιουμ, στον Κάφκα, και στον Καμύ...

Δεν βαριόμουνα, όπως είχα στην αρχή φοβηθεί ότι θα συνέβαινε. Αντίθετα, με συνάρπασε η ζωντάνια με την οποία αυτά τα μεγάλα πνεύματα καταπιανόταν απτόητα με την ηθική, την τέχνη, την ηθικότητα, τη ζωή, και το θάνατο. Θυμάμαι την αντίδραση μου σε μια συνηθισμένη για τον Κίρκεγκωρ λαμπρή του παρατήρηση: Τέτοιου είδους σχέση η οποία σχετίζει τον εαυτό της με τον ίδιο της τον εαυτό (τουτέστιν, ο εαυτός) πρέπει είτε να έχει συστήσει τον εαυτό της ή να έχει συστηθεί από άλλον. Η σύλληψη μού ’φερε δάκρυα στα μάτια. Μάνα μου, σκέφτηκα νά ’σαι τόσο έξυπνος! (Εγώ είμαι ο τύπος που τα βρίσκει σκούρα να γράψει δύο προτάσεις που να βγάζουν νόημα πάνω στο θέμα Μια Μέρα στο Ζωολογικό Κήπο). Εντάξει, το χωρίο ήταν τελείως ακατανόητο για μένα, αλλά τι σημασία έχει αυτό αφού ο Κίρκεγκωρ το γλένταγε το πράγμα;

Πεπεισμένος απότομα ότι η μεταφυσική ήταν ο τομέας για τον οποίο προοριζόμουνα πάντα, πήρα την πέννα μου κι άρχισα αμέσως να σημειώνω τις πρώτες δικές μου εμπνεύσεις. Η εργασία προχωρούσε γρήγορα, και μέσα σε δύο μόνο απογεύματα – με διαλείμματα για κάναν υπνάκο και για να προσπαθήσω να βάλω τις μπίλιες στις τρύπες των ματιών της αρκουδίτσας μου – είχα ολοκληρώσει το φιλοσοφικό έργο που ελπίζω ότι δε θα παραμείνει καταχωνιασμένο μέχρι το θάνατό μου, ή μέχρι το έτος 3.000 (όποιο εκ των δύο έρθει πρώτο), και το οποίο μετριοφρόνως πιστεύω ότι θα μου εξασφαλίσει τιμητική θέση ανάμεσα στους πλέον βαρυσήμαντους διανοητές της ιστορίας. Εδώ παρατίθεται ένα μικρό δείγμα μόνο του κυρίου όγκου του πνευματικού θησαυρού που εγκαταλείπω στους μεταγενέστερους, ή ώσπου να έρθει η παραδουλεύτρα.

Κριτική Του Καθαρού Τρόμου

Για τη διατύπωση οποιασδήποτε φιλοσοφίας, το πρώτο που πρέπει να εξετάζεται είναι: Τι μπορούμε να αναγνωρίσουμε; Δηλαδή, για τι μπορούμε να είμαστε βέβαιοι ότι το αναγνωρίζουμε, ή βέβαιοι ότι γνωρίζουμε ότι τ’ αναγνωρίζαμε, αν όντως είναι καθόλου αναγνωρίσιμο. Ή, απλούστατα, το ’χουμε λησμονήσει και ντρεπόμαστε να το πούμε; Ο Ντεκάρτ αυτό το πρόβλημα υπαινίσσετο όταν έγραφε: Ο νους μου αδυνατεί τελείως ν’ αναγνωρίσει το σώμα μου, παρ’ όλο που ’χει πιάσει φιλίες με τα πόδια μου. Με το αναγνωρίσιμον παρεμπιπτόντως, δεν εννοώ εκείνο το οποίο δύναται να αναγνωρισθεί από την αντιληπτικότητα των αισθήσεων, ή εκείνο το οποίο δύναται να συλληφθεί από το νου, αλλά μάλλον εκείνο το οποίο δύναται να θεωρηθεί ότι είναι Γνωστόν ή ότι έχει Αναγνωριστότητα, ή Αναγνωρισιμότητα ή τουλάχιστο κάτι το οποίο μπορείς να μιλήσεις γι’ αυτό σε κάνα φίλο.

Μπορούμε να γνωρίσουμε πραγματικά το σύμπαν; Εδώ πέρα καλά – καλά δε βρίσκεις το δρόμο να βγείς απ’ την Τσάιναταουν. Το θέμα πάντως είναι ένα: Υπάρχει τίποτα εκεί πάνω; Και γιατί; Και δεν μπορούν να κάνουν λιγότερη φασαρία; Τελικά, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το μόνο χαρακτηριστικό της πραγματικότητας είναι ότι στερείται ουσίας. Αυτό δε σημαίνει ότι δεν έχει ουσία, αλλά απλώς, ότι τη στερείται. (Η πραγματικότητα περί της οποίας ομιλώ εδώ είναι η ίδια, εκείνη που περιέγραψε ο Χομπς, αλλά λίγο μικρότερη). Άρα η Καρτεσιανή ρήσις: Σκέπτομαι, άρα υπάρχω, ίσως να διατυπώνεται καλύτερα έτσι: Κοίτα ρε, περνάει η Έντνα μ’ ένα σαξόφωνο!

Επομένως για να γνωρίσουμε μια ουσία ή μια έννοια πρέπει να την αμφισβητήσουμε, και τοιουτοτρόπως, αμφισβητώντας τη, να φθάσουμε να διακρίνουμε τις ποιότητες που διατηρεί εις την πεπερασμένη κατάσταση της, οι οποίες είναι πράγματι είναι μέσα στο ίδιο πράγμα, ή απ’ το ίδιο το πράγμα, ή από κάτι ή από τίποτα.

Αν αυτό είναι ξεκάθαρο, μπορούμε ν’ αφήσουμε την επιστημολογία προς το παρόν.

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΓΟΥΝΤΥ ΑΛΛΕΝ «ΠΑΤΣΙ», ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΟΔΥΣΣΕΑΣ», 1982