ΑΛΛΑΖΟΥΝ ΟΙ ΚΡΙΣΕΙΣ ΤΙΣ ΚΟΙΝΩΝΙΕΣ; Η ΛΑΤΡΕΙΑ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ

Από την εμφάνιση της οικονομικής κρίσης και ύστερα πολλές φορές, σε συζητήσεις διαφορετικών κοινωνικών ομάδων, ακούγεται η φράση ότι ακόμη και αν δεν είχε υπάρξει η κρίση θα έπρεπε να την εφεύρουμε. Πολλές φορές ακούμε ότι η κρίση είναι μια μορφή για να αλλάξουμε προς το καλύτερο ως λαός, ως άνθρωποι, ως άτομα. Το να χαρακτηρίσει κανείς, μόνο, ως κοινοτοπία μια τέτοια άποψη, δεν είναι τίποτα άλλο από το να προσθέσει άλλη μία.

Οι κρίσεις αλλάζουν τις κοινωνίες, δεν θα μπορούσε εξάλλου να γίνει και διαφορετικά. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε την κλασσική ρήση του Μάο Τσε Τουνγκ «μεγάλη αναταραχή, υπέροχη κατάσταση». Μόνο που το «υπέροχο» αφορούσε τη θυσία εκατομμυρίων ανθρώπων στον βωμό μιας τρέλας ολοκληρωτισμού. Αν όμως δεν υπάρχει οργανωμένη πολιτική και πνευματική απάντηση σ’ αυτές τις κρίσεις, τότε, αντιθέτως απ’ ότι νομίζουν μερικοί δικοί μας αριστεροί ριζοσπάστες, οι κοινωνίες αλλάζουν στρεφόμενες προς τα πίσω, είτε προς τη συντήρηση είτε προς ιδεολογίες που εκφράζουν τον φόβο προς την ελευθερία. Οι κρίσεις κάνουν τις κοινωνίες να κλείνονται περισσότερο στον εαυτό τους. Αυτές μετατρέπουν τον ριζοσπαστισμό σε συντήρηση και τον φόβο σε εθνικισμό και ενίοτε τη συντήρηση και τον εθνικισμό σε φασισμό.

Η ελληνική οικονομική κρίση συνάντησε μια κλειστή πνευματικά κοινωνία και την κλείδωσε, κυριολεκτικά, ακόμη περισσότερο στα κελιά του ανορθολογισμού της. Είναι αλήθεια ότι δεν περιμέναμε την κρίση για να διακρίνουμε την κυριαρχία των θεωριών του ανορθολογισμού και της συνομωσιολαγνείας. Δεν περιμέναμε την κρίση για να μάθουμε τη δήλωση Κίσινγκερ κατά των Ελλήνων, να μάθουμε ότι η γλώσσα των υπολογιστών στηρίζεται στα αρχαία ελληνικά, πως η ελληνική γλώσσα έχει 60 εκατομμύρια λέξεις, ενώ η αγγλική 60 χιλιάδες εκ των οποίων 40 χιλιάδες είναι ελληνικές, πως ο Μπιν Λάντεν σε συνεργασία με τους Εβραίους και τη CIA οργάνωσε την επίθεση στους δίδυμους πύργους, ότι ο Σημίτης είναι σημίτης, ότι η οικονομική κρίση είναι στημένη υπόθεση, ότι οι φονιάδες σαν τους Σαντάμ, Καντάφι, Μιλόσεβιτς – και εσχάτως ο σύντροφος Πούτιν – είναι αγωνιστές κατά του ιμπεριαλισμού ή προασπίζονται ακόμα τα Στάλιγκραντ κατά του επελαύνοντος κροατικού παλαιότερα και ευρωπαϊκού φασισμού σήμερα. Όχι, όλα αυτά και άλλα πολλά, που δεν φτάνει ο χώρος για να τα εκθέσω όλα, υπήρχαν εδώ σ’ αυτή τη γη πιο παλιά κι από τις ελιές και τα αμπέλια της. Απλώς η κρίση συγκέντρωσε αυτά τα στοιχεία και από ιδέες καφενείου που ήταν, συνοδευόμενες από τάβλι μετά ουζοποσίας, τα μετέτρεψε σε πολιτικά σχέδια. Τα μετέτρεψε σε στοιχεία του συνολικού πολιτικού μας συστήματος. Αυτό, όμως, που περισσότερο ανέδειξε η κρίση δεν ήταν απλώς ο εθνικισμός της ελληνικής κοινωνίας, αλλά ό,τι αυτός προβάλλει πλέον ως εργαλείο ερμηνείας της ίδιας της κρίσης, αλλά και ως πυξίδα για την έξοδο απ’ αυτή.

Οι εθνικιστικοί μύθοι στήνονται σ’ έναν διπλό άξονα. Ο πρώτος εκφράζει την ανωτερότητα ενός έθνους και ο δεύτερος αφορά την «ανάδειξη» των απειλών εναντίον του. Η μεγάλη ειδοποιός διαφορά των ελληνικών εθνικιστικών μύθων έγκειται στο γεγονός πως δίνουν προτεραιότητα στις απειλές έναντι της ανωτερότητας. Μάλλον πιο σωστά θα έλεγα ότι στους ελληνικούς εθνικιστικούς μύθους η ιδέα του απειλούμενου ανώτερου έθνους προηγείται της ιδέας του ανώτερου έθνους που απειλείται. Τα άλλα έθνη δεν κάνουν τίποτε άλλο από το να εποφθαλμιούν πότε την ψυχή του ελληνικού έθνους και πότε τα φωνήεντά του, από τη μία να το ψεκάζουν κι από την άλλη να του πουλούν κινητά και αποκωδικοποιητές για να το παρακολουθούν.

Αλλά κι αυτό θα ήταν αντιμετωπίσιμο, αν στην χώρα μας δεν υπήρχαν μερικές μεγάλες απουσίες. Λαοί και έθνη με αστική τάξη και αριστοκρατία, που έχουν βιώσει εσωτερικά τον Διαφωτισμό, εξακολουθούν να έχουν μύθους, να καλλιεργούν τις δικές τους ψευδείς συνειδήσεις για τις ιστορικές τους διαδρομές, αλλά έχουν και τις δικές τους αυτόνομες και ισχυρές αντίρροπες δυνάμεις – αφενός μεταξύ των διανοουμένων και αφετέρου μέσα στην κοινωνία των πολιτών – οι οποίες αντιτίθενται στην ψευδή συνείδηση που καλλιεργούν οι εθνικιστικοί μύθοι. Στην Ελλάδα, δυστυχώς, δεν είναι ακριβώς έτσι.

Το αρνητικότερο αποτέλεσμα των οικονομικών κρίσεων είναι ότι πάντα αυτές συνοδεύονται από εκτεταμένη συντηρητικοποίηση όχι μόνο των λεγόμενων λαϊκών μαζών, αλλά και των διανοουμένων. Γιατί αυτό που αναδεικνύεται μετά από κάθε κρίση είναι η απαξίωση της έννοιας της προόδου και πίσω από αυτήν την απαξίωση εμφιλοχωρεί η απαξία του ορθού λόγου και του διαφωτισμού.

Δεν θα ασχοληθώ εδώ με το αν υπήρξαν φωνές, οι οποίες πριν από την κρίση έβλεπαν αυτά που σήμερα όλοι (;)  βλέπουν. Αν διαβάζαμε περισσότερο και δεν ξοδεύαμε τον χρόνο μας στον αυτοθαυμασμό των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, θα ξέραμε ότι υπήρξαν πολλές φωνές που μιλούσαν αρκετά γι’ αυτό που ερχόταν. Όπως και τώρα υπάρχουν φωνές οι οποίες μιλούν γι’ αυτό που έρχεται. Η θεωρία των σιωπούντων διανοουμένων είναι η θεωρία όσων θέλουν οι διανοούμενοι να σιωπούν. Το ερώτημα που θα έπρεπε να μας απασχολεί είναι γιατί σε περιόδους κρίσης δεν ακούγεται η φωνή των διανοουμένων. Όσο πιο ανορθολογική, όσο πιο φοβική, όσο πιο κλειστή γίνεται μια κοινωνία – και αυτό γίνεται σε περιόδους κρίσης –, τόσο μεγαλύτερη απήχηση έχει ο λόγος αμφισβήτησης των διανοουμένων. Ένας λόγος, ο οποίος στην ουσία αμφισβητεί την ίδια την ανάγκη ύπαρξης του κριτικού λόγου και της ανοικτής κοινωνίας.

Μα και τι να κάνουμε τότε, να απαγορεύσουμε τις κρίσεις ή να διατάξουμε να έρθει η πρόοδος και η κοινωνική ισότητα; Όχι, φυσικά. Αλλά να ξέρουμε ότι κάθε κρίση, όσο αναπόφευκτη κι αν είναι, οδηγεί στη συντήρηση. Και τότε να είμαστε έτοιμοι να πολεμήσουμε την ιδεολογία της θεοποιημένης κρίσης. Γιατί το τελευταίο επίπεδο αυτής της ιδεολογίας είναι το φρανκικό σύνθημα «Ζήτω ο Θάνατος».          

ΤΟ ΠΑΡΟΝ ΑΡΘΡΟ ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΣΙΑΚΑΝΤΑΡΗ, ΕΙΝΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ «ΤΟ ΔΕΝΤΡΟ», ΤΕΥΧΟΣ 201 – 202

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΑΡΘΡΟΥ: ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΚΑΡΑΣΑΝΤΕΣ