ΤΑΥΤΟΤΙΚΑ ΚΑΙ ΦΟΒΙΚΑ ΣΥΝΔΡΟΜΑ ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΜΕΤΑΜΦΙΕΣΜΕΝΑ ΣΕ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

Η σύγχυση που εξετάζουμε τώρα δίνει λαβή στα εξής ενδεικτικά ερωτήματα;

- Η αυτονομία των αποφάσεων του ζευγαριού και ο σεβασμός της ελευθερίας τους από τους γονείς τους αποτελούν νεωτερικό υποπροϊόν ή συνιστούν αίτημα της ορθόδοξης ανθρωπολογίας; Αν ισχύει το δεύτερο (όπως υποστηρίζω), πως θα μπορούσαν αυτά τα ζητούμενα να ενταχθούν στην εν γένει ποιμαντική της ελευθερίας και να την επηρεάσουν μάλιστα περαιτέρω προς αυτή την κατεύθυνση;

- Πως θα επιτευχθεί ο στόχος να μην μεταμφιέζεται πλέον η παιδοκεντρικότητα σε ευλάβεια προς τις ‘παραδόσεις’ και σε καθαγιασμό της ‘καθ’ ημάς Ανατολής’; Με ποιους τρόπους θα μπορούσε και ο εκκλησιαστικός χώρος να συμβάλλει σε αυτή την επανορθωτική και ιαματική πρωτοβουλία;...

- Υπάρχει σοβαρή και επείγουσα ανάγκη να αποκατασταθεί η ισορροπία υπέρ του γάμου στην ελληνική οικογένεια, έτσι ώστε και η αγωγή των παιδιών να γίνει υγιέστερη. Πως θα αξιοποιηθεί εδώ το κείμενο της ακολουθίας του γάμου το οποίο περιέχει πάμπολλες αναφορές στην αγάπη του ζευγαριού και ελάχιστες στην τεκνογονία (με τη μορφή της ευτεκνίας/καλλιτεκνίας);

Αν οι ρίζες της πρώτης σύγχυσης χάνονται στα βάθη της ιστορίας, η δεύτερη είναι πολύ πιο πρόσφατη και ευδιάκριτη. Προέκυψε κατά τις τελευταίες δεκαετίες, υπό την επίδραση μοναστικών κύκλων, αποτελώντας εξέλιξη του γνωστού ‘οργανωσιακού’ τύπου ο οποίος όριζε (για πρώτη φορά) τι είναι χριστιανική οικογένεια. Τόσο η παλαιά όσο και η διάδοχος μορφή αποτελούν καθαρά αστικά προϊόντα μιας  ‘λόγιας’ παρέμβασης στην ιστορία.

Εάν η πρώτη σύγχυση εκφράζει την λαϊκή προνεωτερικότητα, η οποία συνήθως δεν διερωτάται και δεν θεωρητικοποιεί, η δεύτερη εμφανίζεται ως η έλλογη αντιπρόταση στο ‘λάθος’ των καιρών. Η ιστορική εξέλιξη φαίνεται ότι πάει κατά διαβόλου, οι χριστιανοί ζουν σε μια εποχή που δεν τους αξίζει, οπότε και ο αντίλογος της Εκκλησίας πρέπει να είναι συνειδητός και ευδιάκριτος. Εδώ υπάρχει θεωρητική πρόταση η οποία, ως εξελιγμένη μορφή ευσεβιστικών μορφωμάτων του εικοστού αιώνα (τα οποία – τι ειρωνεία! – κρίνει και απορρίπτει), λαμβάνει εξ ίσου σεκταριστικό περιεχόμενο υπό το ένδυμα της ‘Ορθοδοξίας’.

Τι πιο λογικό ο ορισμός της χριστιανικής οικογένειας να ακολουθήσει τη μοίρα του ορισμού του χριστιανού; Τι είναι ένας χριστιανός στη σημερινή ελληνική κοινωνία; Ο κανόνας είναι η ιδιότητα αυτή να γίνεται αντιληπτή ως ταυτότητα σε αντιπαράθεση με άλλες ταυτότητες. Για μεν την ‘πολιτισμική Ορθοδοξία’ πρόκειται για μια ταυτότητα που αποκτάται μέσα από επαναλαμβανόμενα έθιμα, για δε την ‘λογία’ εκδοχή (που μελετούμε εδώ) η ταυτότητα γίνεται αντιληπτή ως ‘ιδιοπροσωπία’, ως το ιδεολογικοποιημένο άλλο της ‘καθ’ ημάς Ανατολής’. Η σύγκρουση παράδοσης και νεωτερικότητας έχει λάβει σε κάποιες Ορθόδοξες Εκκλησίες (όπως της Ρωσίας) εμβληματικό και συνθηματικό χαρακτήρα, όπου η ‘κακή’ Δύση τίθεται σε οξεία αντιπαράθεση με την ‘αγία’ Ανατολή – αλλά και ο τόπος μας δεν πάει πολύ πίσω. Ως εκ τούτου η ταυτότητα καταλήγει να είναι αμυντική και αρνητική.[1]

Με τον προσδιορισμό ‘αρνητική’ εννοούμε ότι ο χριστιανός ορίζεται σε αντίθεση με κάποιους άλλους. Το βλέπουμε στη λειτουργική πράξη: η όποια μεταβολή, π.χ. σε λατρευτικές συνήθειες απαγορεύονται με το επιχείρημα ότι ‘έτσι το κάνουν οι Καθολικοί (ή οι Προτεστάντες)’. Εμείς διαφοροποιούμαστε και αυτή η διαφορά (κυρίως αισθητικής φύσεως) μας καθιστά Ορθόδοξους…

Τι σημαίνει λοιπόν αμυντική ταυτότητα της χριστιανικής οικογένειας; Σημαίνει αίσθημα εμπόλεμου όταν η τηλεόραση δείχνει ξενόφερτα πρότυπα, σημαίνει να βιώνεται το κράτος ως εχθρικό αφού δεν στηρίζει τον οικογενειακό θεσμό, σημαίνει ότι τα παιδιά από μικρά πρέπει να μάθουν μόνο εθνικούς χορούς και δημοτικά τραγούδια, ενώ σε κάποιες ακραίες περιπτώσεις οικογενειών που ανήκουν σε ενοριακές ‘σέκτες’ σημαίνει και ειδικό προφίλ ζωής (υποχρεωτική πολυτεκνία, μακριά φούστα και μακρύ μανίκι, κοτσίδα, ονόματα παιδιών προερχόμενα από τον μοναχισμό κ.ά.). Στην αμυντική της στάση η χριστιανική οικογένεια αγωνίζεται απλώς να διαφυλάξει τα κεκτημένα, όχι για να εξαπλώσει την Βασιλεία του Θεού. Νοσταλγεί ειδικά χριστιανικά σχολεία για τα παιδιά της και αναζητά αποκλειστικά παιδιά χριστιανικών οικογενειών για φίλους τους.[2] Ανάλογα με το θεολογικό κλίμα από το οποίο τροφοδοτούνται, οι γονείς καθοδηγούν τα παιδιά τους με χωρία από την Αγία Γραφή ή με κομποσχοίνια και συνεχείς επισκέψεις σε μοναστήρια.

Είναι εντελώς ανυπόστατοι οι φόβοι των γονέων για αλλοίωση του φρονήματος και του ήθους της οικογένειας από την κοσμική ατμόσφαιρα; Μα φυσικά όχι. Ο κόσμος συνεχίζει στο μεγαλύτερο μέρος του να «κείται εν τω πονηρώ» (Α΄ Ιω. 5:19), αλλά προσοχή: η φράση αυτή γράφτηκε όχι για την σημερινή μεταμοντέρνα εποχή ‘της αμφισβητήσεως των πάντων’ (κατά το δημοφιλές κλισέ) αλλά για τον 1^ο αιώνα! Αλλαγές πάντοτε υπάρχουν και θα υπάρχουν, προς το καλύτερο ή προς το χειρότερο, οι δε χριστιανοί καλούνται σταθερά να γίνουν ‘άλας’ και ‘φως’. Προφανώς αυτή η εντολή δεν είναι κατορθωτή, όταν επιλέγεται ο απομονωτισμός και κυριαρχεί ο φόβος. Τελικά δεν πρέπει να υποτιμούμε τη σημασία αυτού του συναισθήματος στην ζωή μας.

Θα πρέπει επίσης να θεωρήσουμε ως αταίριαστα με τη ζωή των εγγάμων τον συγχρωτισμό τους με τον μοναχισμό και τη χρήση συμβόλων του; Θα ήταν αδιανόητο και αντιχριστιανικό να υποστηρίξουμε κάτι τέτοιο. Η κριτική εδώ ασκείται προς την αδιάκριτη μίμηση μοναχικών συνηθειών και τύπων, όχι μόνο επειδή είναι ατελέσφορη και συχνά ζημιογόνα για την οικογένεια, αλλά και εξαιτίας του κινήτρου: ότι γίνεται ακριβώς επειδή ο μοναχισμός εκπροσωπεί για τους γονείς αυτούς την ακρόπολη της κοσμοφοβίας τους και τον μπροστάρη του απομονωτισμού τους. Και το χειρότερο; Πολλές μοναστικές αδελφότητες θα συμφωνούσαν σ’ αυτό!

Η εν λόγω σύγχυση λοιπόν δίνει λαβή σε αντίστοιχα ερωτήματα:

- Σε ποια προγενέστερα στάδια έχασαν αυτές οι οικογένειες τη μάχη; Ποιες εκκλησιαστικές δράσεις (κήρυγμα, κατήχηση, εξομολόγηση, τύπος) τις γαλούχησαν με την ιδέα ότι ο στόχος του χριστιανού σε αυτό τον κόσμο είναι να επιβιώσει από τους εχθρούς και παρέλειψαν να τους εμπνεύσουν ότι έχουν κληθεί να γίνονται μάρτυρες της ελθούσης και ερχόμενης Βασιλείας; Η αποστολικότητα της οικογένειας απαιτεί το εν Χριστώ θάρρος και την υγιά αυτοπεποίθηση εκείνου ο οποίος αγαπά τον κόσμο στα ίχνη της αγάπης του Χριστού. Χρειάζεται να αγαπάς κάτι για να το διορθώσεις.

- Σε ποιο βαθμό οι οικογένειες αυτές είναι υπαίτιες για τη διαιώνιση φοβικών και διχαστικών προτύπων σκέψης και συμπεριφοράς, τα οποία από δεκαετιών ευδοκιμούν στην ελληνική κοινωνία; Ποιο είδος εκκλησιαστικής αγωγής θα μπορέσει να σπάσει τον φαύλο κύκλο και να αποσπάσει τη θρησκεύουσα νέα γενιά από τον στείρο αντιδυτικισμό, οδηγώντάς την στο μεγαλειώδες θεολογικό όραμα του Παναγιώτη Νέλλα περί της αγαπητικής πρόσληψης και του Δυτικού πολιτισμού από την Ορθόδοξη παράδοση; [3]

Σημειώσεις

[1]. Είναι περιττό να προσθέσουμε ότι μια αμυντική ταυτότητα θα περιέχει κατ’ ανάγκην πλήθος αντιφάσεων. Στο ζήτημα που μας αποσχολεί οι αντιφάσεις γίνονται έκδηλες μέσα από τα ευρήματα ερευνών σύμφωνα με τα οποία ο ελληνικός πληθυσμός σε μεγάλο ποσοστό πρεσβεύει αντορθόδοξες θρησκευτικές αντιλήψεις και δοξασίες, που φυσικά αλληλοαντικρούονται  και μεταξύ τους (και οι οποίες χάνονται στα βάθη των αιώνων, αν π.χ. λάβει κανείς υπόψη τι πρεσβεύει το δημοτικό τραγούδι για την μετά θάνατον ζωή). Επίσης γίνεται φανερή η αντίθεση στο ηθικό επίπεδο, για παράδειγμα όταν ο λαός ο θεωρούμενος ως θρησκεύων περισσότερο από όλους τους λαούς της Ευρώπης παρουσιάζει κορυφαία ποσοστά εκτρώσεων …

[2]. Χρήσιμος εδώ μου φαίνεται ο παραλληλισμός με την αμερικανική διδασκαλία κατ’ οίκον (homeschooling) που παρατηρείται σε ορθόδοξες οικογένειες των ΗΠΑ, κυρίως μεταστραφέντων (converts) γονέων, κατά την οποία οι ίδιοι, κάνοντας χρήση σχετικής πρόβλεψης του νόμου, διδάσκουν τα παιδιά τους όλα τα μαθήματα, τουλάχιστον της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, ώστε αυτά να μην επηρεασθούν δυσμενώς από το άθεο και ανήθικο κλίμα των δημοσίων σχολείων. Αν και θα ήταν άδικο να υποτιμήσουμε τις ιδιαιτερότητες της αμερικανικής κοινωνίας, προφανώς δεν είναι τυχαίο ότι θεολογικά οι γονείς αυτοί ανήκουν στην ριζοσπαστική συντηρητική εκκλησιαστική τάση, η οποία συμπλέει ιδεολογικά (αλλά και ως προς την πρακτική του homeschooling) με την ρεπουμπλικανική (δεξιά) πτέρυγα των ευλαβών προτεσταντών (κυρίως ευαγγελικών, οι οποίοι έχουν αναγορεύσει την οικογένεια σε υπέρτατη αξία κατά τελευταία χρόνια) και οι οποίοι διάκεινται εχθρικά προς κάθε παρέμβαση του κράτους στην οικογένεια και στην ατομικότητα. Ενδιαφέρουσα εδώ φαίνεται η κριτική που έχει ασκηθεί στην στάση αυτή, η οποία τελικά (ανεξάρτητα από τις προθέσεις της) καταλήγει να αρνείται την κοινωνία και να αγκαλιάζει τον ατομικισμό. Ενδεικτικά βλ. Ken Evert, The Family Idol. http://www.u-turn.net/9-2/ familyidol.shtml, όπου επαινείται μεν η έμφαση στις ‘οικογενειακές αξίες’, αλλά ταυτόχρονα επισημαίνεται ο κίνδυνος αυτές να αναγορευθούν ανώτερες από την ίδια την Εκκλησία, ως ένα συλλογικός οικογενειακός εγωισμός.

[3]. «Η παιδεία και οι Έλληνες», Σύναξη, τ.22, σ.7-17.

ΤΟ ΠΑΡΟΝ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΘΡΟ ΤΟΥ π. ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΘΕΡΜΟΥ «Η ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΗΜΕΡΑ: ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΟΡΙΣΜΟΥ», ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ «ΣΥΝΑΞΗ», ΤΕΥΧΟΣ 135