Πως εξηγείται η μεγάλη επιτυχία του Καζαντζάκη έξω από τα ελληνικά σύνορα

Υπάρχει βέβαια ένα αναπάντητο ερώτημα: Και η επιτυχία του Καζαντζάκη έξω απ’ τα ελληνικά σύνορα πως εξηγιέται;

Και είμαστε τάχα εμείς περισσότερο σε θέση να κρίνουμε και να τοποθετήσουμε έναν συγγραφέα, παρά ολόκληρη η Δύση, με την αναμφισβήτητη πνευματική της παράδοση;

Θα πρέπει, για να σταθμίσουμε την επιτυχία του έργου του Καζαντζάκη έξω από τα ελληνικά σύνορα, να λάβουμε σοβαρά υπόψη μας τη μεταβατική περίοδο, που δημιουργήσανε οι αλλεπάλληλοι παγκόσμιοι πόλεμοι και που δεν αξιώθηκε ακόμα να παραχωρήσει τη θέση της σε μιαν αποκρυσταλλωμένη μορφή, ούτε στην πολιτική ούτε κατά συνέπεια και στην τέχνη...

Η αναστάτωση που φέραν οι πόλεμοι πέρασε σαν θύελλα πάνω απ’ όλα τα καθιερωμένα και τα σάρωσε με τέτοια μανία, που ξανάρθανε επί τάπητος σαν ολότελα καινούργια τα βασικά προβλήματα της ζωής, ζητώντας τη λύση τους απ’ αρχής. Η τρομαχτική πρόοδος και οι απίθανοι νέοι προσανατολισμοί των φυσικών επιστημών ανατρέψανε τον κλασικοποιημένο κόσμο μας, καθαιρέσανε τις αξίες του και τα πάντα μείνανε μετέωρα.

Η τέχνη, όπως είναι φυσικό, δέχτηκε τον άμεσο αντίχτυπο του καταδικασμένου σε θάνατο πολιτισμού μας και ζήτησε να πρωτοστατήσει στην αναγέννηση. Κάθε παραδοξολογία και κάθε εξτρεμισμός, που απογυμνώνουν τη ζωή και σπρώχνουν τον άνθρωπο ως τα άκρα, μέχρι τον απόλυτο αμοραλισμό, όχι μόνο δεν ξενίζουν, αλλά και γίνονται δεχτά, φτάνει να μεγαλώσουν και να επισημοποιήσουν το διαχωριστικό σύνορο ανάμεσα σ’ όλες τις καταλυμένες κι απαράδεχτες αξίες και παραδόσεις, προκειμένου να δημιουργηθεί σ’ ολότελα καινούργιες βάσεις η νέα μορφή της ζωής και της τέχνης. Ποια θα ’ναι αυτή; Κανένας δεν ξέρει. Όλοι όμως είναι βέβαιοι πως η απογυμνωμένη μορφή που αναδύεται μέσα από κείνην που ψυχομαχεί δεν μπορεί να χωρέσει στα παλιά ρούχα της ετοιμοθάνατης.

Από φόβο μην ενδώσει στα ξεπερασμένα, η τέχνη της μεταβατικής αυτής περιόδου εκτροχιάζεται ανισόρροπη, ξεπερνά κάθε θεμιτό κι αθέμιτο όριο, καταργώντας τα πάντα και συνεπαίρνοντας στη καταστρεφτική της μανία κι αυτόν τον άνθρωπο. Ποτέ η τέχνη και ο άνθρωπος δεν στειρωθήκανε αμοιβαία και δεν αλληλοκακοποιήθηκανε όπως σήμερα.

Τη στιγμή αυτή ακριβώς εμφανίστηκε το έργο του Καζαντζάκη στην Ευρώπη. Οι μεγάλοι ευρωπαϊκοί εκδοτικοί οίκοι, που είναι και τεράστιες εμπορικές επιχειρήσεις, ψάχνουν κάθε χρόνο για κάτι καινούργιο κι όσο γίνεται πιο εντυπωσιακό. Το έργο του Καζαντζάκη, που απεικόνιζε αυτή την αποσύνθεση της εποχής, είχε επιπλέον και το πλεονέχτημα μιας ατμόσφαιρας ανάμεσα σε πρωτογονισμό και λεβεντιά, που ’ναι, κατά κάποιο τρόπο, το καζαντζακικό μα και το ελληνικό κλίμα δημιουργίας. Είχε την αγριάδα μας περισσότερο από την ανθρωπιά μας. Ό,τι ακριβώς υιοθετούσε από τη μια κι αποκήρυσσε από την άλλη ο παραλοϊσμός της μεταβατικότητας στη Δύση. Έτσι ο Καζαντζάκης, αντί ν’ ανοίξει έναν καινούργιο δρόμο για τα νεοελληνικά γράμματα, έπιασε τελευταίος στο χορό του Δυτικού Ζαλόγγου, που, τραγουδώντας τάχα ηρωικά, πηδούσε στον γκρεμό της παρκμής. 

   

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΛΙΛΗΣ ΖΩΓΡΑΦΟΥ «ΝΙΚΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ ΕΝΑΣ ΤΡΑΓΙΚΟΣ», ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ», 1997, ΕΚΤΗ ΕΚΔΟΣΗ

ΛΙΛΗ ΖΩΓΡΑΦΟΥ

Η Λιλή Ζωγράφου ήταν Ελληνίδα δημοσιογράφος και συγγραφέας. Στα γράμματα εμφανίστηκε το 1950 με τη συλλογή διηγημάτων Αγάπη, για την οποία απέσπασε ενθουσιώδεις κριτικές. 

Γέννηση: 17 Ιουνίου 1922, Ηράκλειο

Απεβίωσε: 2 Οκτωβρίου 1998, Ηράκλειο