Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΚΑΙΣΑΡΟΠΑΠΙΣΜΟΥ ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΥΣΕΒΙΟ ΚΑΙΣΑΡΕΙΑΣ

Ο Ευσέβιος υπήρξε ο πρώτος χριστιανός συγγραφέας, ο οποίος αποτίμησε το μέγα γεγονός, ότι ο πανίσχυρος ρωμαίος αυτοκράτορας από διώκτης γίνεται προστάτης των χριστιανών. Η ευφορία και ο ενθουσιασμός για το φαινόμενο αυτό τον οδήγησαν σε μια υπεραισιόδοξη και αφελή θεώρηση της αποστολής του Μ. Κωνσταντίνου και της σημασίας της μονοκρατορίας του, την οποία έβλεπε σχεδόν ως πραγμάτωση της βασιλείας του Θεού στον κόσμο...

Ξεκινώντας από την γνώριμη στους προγενέστερους απολογητές αισιοδοξία και από το γεγονός ότι ο ρωμαίος μονοκράτορας είναι χριστιανός, πίστευε ότι μπορούσε να γίνει απόλυτα χριστιανική πολιτεία το ίδιο ρωμαϊκό κράτος. Οι δυο άντρες είχαν την πρώτη επαφή τους στη Σύνοδο της Νίκαιας (325), όπου ο Ευσέβιος, μολονότι εμφανίστηκε υπόδικος, κέρδισε με την παιδεία και την ευελιξία του την εύνοια του Κωνσταντίνου. Και οι δυο έδιναν μικρή σημασία στις θεολογικές διαφορές και απόλυτη σημασία γενικά στην ενότητα και ειδικά στην ενότητα της Εκκλησίας μέσα στην ενότητα του κράτους. Ας σημειωθεί εδώ η γνωστή από τον Ποσειδώνιο άποψη, ότι με την θέληση του Θεού η Ρώμη αποτελεί το κέντρο ενότητας του κόσμου.

Ο Ευσέβιος θεμελίωσε θεολογικά την ευεξήγητη διάθεση του Κωνσταντίνου να κυριαρχεί και στην Εκκλησία: παρουσίασε τον αυτοκράτορα όργανο της θείας πρόνοιας, απεσταλμένο να πραγματώσει την ενότητα του κόσμου, δέκτη προσωπικής αποκάλυψης και πρότυπο ανθρώπου στη γη. Την βασιλεία του την θεώρησε εικόνα της παντοκρατορίας τού Θεού· επομένως η εξουσία του καλύπτει και την Εκκλησία, την οποία όφειλε και δικαιούται να εποπτεύει, να επισκοπεί.

Όλα αυτά είχαν ένα πολύ πρακτικό κίνητρο και υπηρετούσαν όχι μόνο τον Κωνσταντίνο αλλά και τις θεολογικές επιδιώξεις των αρειανοφρόνων. Αφού δηλαδή ο αυτοκράτορας ήταν αρχηγός και της Εκκλησίας, ήταν και υπεράνω των συνόδων της. Μπορούσε, λοιπόν, αυτός μόνος, να καλέσει νέα μεγάλη σύνοδο, που θ’ ακύρωνε τις αποφάσεις της Νίκαιας και θα επικύρωνε σύμβολο αρειανικό. Ο Ευσέβιος δρούσε τώρα ως εκπρόσωπος του αρειανισμού, του οποίου η τακτική, τότε και μετά, οδηγούσε στον καισαροπαπισμό, που αναμφίβολα δημιούργησε ο Ευσέβιος. Εάν παράλληλα δεν αντιδρούσε ο Μ. Αθανάσιος και μετά δεν αγωνίζονταν οι καππαδόκες Πατέρες, η Εκκλησία θα είχε μετατραπεί, με την βοήθεια του Ευσεβίου και των αρειανοφρόνων, σε υπηρετικό όργανο του χριστιανού αυτοκράτορα και σε ηθικοϊδεολογικό θρήσκευμα.

Η παρουσία του Ευσεβίου στους κόλπους της Εκκλησίας υπήρξε θετική και αρνητική. Προσέφερε ανεκτίμητες υπηρεσίες για την γνώση της ιστορίας της και την διαφύλαξη της Γραφής της, αλλά της δημιούργησε τεράστια προβλήματα με την κακοδοξία του και την διαμόρφωση του καισαροπαπισμού. Πάντως η Εκκλησία λησμόνησε τις αρνητικές του πλευρές, διατήρησε στην μνήμη της με ευγνωμοσύνη τον πληθωρικό χρονογράφο ως πρώτον ιστορικό της, αλλά δεν τον τίμησε ως άγιο.

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ «ΠΑΤΡΟΛΟΓΙΑ Β΄», ΕΚΔΟΣΗ Β΄,  ΑΘΗΝΑ 1999