ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΓΓΑΜΩΝ ΑΝΔΡΩΝ ΚΑΙ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

Από μια παράξενη αντίφαση, αυτοί οι γάμοι οι οργανωμένοι προπαντός με σκοπό την αναπαραγωγή, σπάνια ήταν γόνιμοι, για τους εξής λόγους: ο σύζυγος εύκολα έβρισκε έξω από το γάμο την ικανοποίηση του σεξουαλικού ενστίκτου, κι έπειτα φοβόταν, είτε από φτώχεια είτε από εγωισμό, μήπως θα’ χει να τρέφει μπόλικα στόματα. Η συμβουλή του Ησίοδου η σχετική με τον ένα και μόνο γιο συνήθως εφαρμοζόταν...

Μονάχα στην πολύ σπάνια περίπτωση της «επίκληρης» κόρης (αυτής που ο πατέρας της είχε πεθάνει χωρίς αρσενικό κληρονόμο) ο Σόλων είχε προστάξει σ’ εκείνον που την είχε παντρευτεί «να έχει επαφή μαζί της τουλάχιστον τρεις φορές το μήνα», γιατί επρόκειτο να προκαλέσουν το πιο σύντομα τη γέννηση κληρονόμου αρσενικού. Ο Πλούταρχος, όταν γράφει στον «Ερωτικό» (769Α) «ο Σόλων, θεσπίζοντας αυτό το νόμο, απέβλεπε στην κατά κάποιο τρόπο ανανέωση του γάμου με μια αναβάπτισή του στην τρυφερότητα», ασφαλώς βέβαια γελιέται αποδίδοντας στο νομοθέτη τη δική του αντίληψη για τον συζυγικό έρωτα.

Ο Μένανδρος θα εκφράσει το κοινό αίσθημα γράφοντας: «Δεν υπάρχει μεγαλύτερη δυστυχία παρά ένας πατέρας, εκτός από έναν άλλο πατέρα που να έχει πιο πολλά παιδιά από αυτόν». Μα συνήθως υποδέχονταν πιο ευχάριστα τα αγόρια παρά τα κορίτσια. Ένας κωμικός ποιητής λέει πως «ένα γιο πάντα κανείς τον ανατρέφει, ακόμα κι αν είναι φτωχός, μια κόρη την “εκθέτει”, ακόμα κι αν είναι πλούσιος». Η «έκθεση», δηλαδή η εγκατάλειψη των νιογέννητων μέσα σ’ ένα δοχείο ή σ’ ένα πήλινο τσουκάλι και παρατημένων σ’ έναν έρημο τόπο, και η έκτρωση επίσης, ήταν, αλίμονο, συνήθειες τρέχουσες, επιτρεπόμενες και από το νόμο και από τα ήθη, με την προϋπόθεση πως μια τέτοια απόφαση θα είχε παρθεί ή εγκριθεί από τον πατέρα.

Ένας σύζυγος έχει πάντα το δικαίωμα να διώξει τη γυναίκα του, ακόμα κι αν δεν έχει καμιά αξιόλογη αφορμή ή αιτία, μα η σύζυγος δεν μπορεί να επιτύχει το διαζύγιο παρά μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις. Την πιστοποιημένη απιστία του συζύγου δεν μπορούσε να την επικαλεστεί η σύζυγος σαν αιτία χωρισμού. Αντίθετα, η μοιχεία της γυναίκας κάνει υποχρεωτικό το διώξιμό της, – διαφορετικά ο άντρας της θα μπορούσε να χάσει τα πολιτικά του δικαιώματα.

Και με όλη την αυστηρότητα των νόμων, κάποιες Αθηναίες και Σπαρτιάτισσες δεν δίσταζαν να απατήσουν τους άντρες τους. Στην Αθήνα η συνηγορία που έγραψε ο Λυσίας «Για τον φόνο του Ερατοσθένη» είναι γεμάτη από προκλητικά χαρακτηριστικά για το ιστορικό των ηθών. Ο Αθηναίος Ευφύλετος είχε παντρευτεί μια γυναίκα πρότυπο, «επιδέξια νοικοκυρά και οικονόμα, τέλεια αφέντρα του σπιτιού», και κάθε μέρα μακάριζε τον εαυτό του για την εκλογή του. Μα έχασε τη μητέρα του και στην κηδεία της (σπάνια ευκαιρία για να βγαίνουν οι Αθηναίες από το σπίτι τους) ο Ερατοσθένης είδε τη γυναίκα του Ευφύλετου και την ερωτεύθηκε. Σε λίγο, με τη μεσολάβηση μιας υπηρέτριας, μπήκε νύχτα μέσα στο σπίτι του και όπως ο Ευφύλετος κοιμόταν στο πρώτο πάτωμα, έχοντας αφήσει το ισόγειο στη γυναίκα του για να μπορεί να βυζαίνει πιο άνετα το μικρό της, ο Ερατοσθένης συναντούσε την ερωμένη του χωρίς να το ξέρει ο άντρας της. Αλλά μια άλλη παντρεμένη, που ο Ερατοσθένης ήταν επίσης εραστής της, πληροφορεί τον Ευφύλετο για τη συμπεριφορά του. Ύστερ’ από μια εξέταση του υπηρετικού του προσωπικού, που τον έκαμε να βεβαιωθεί πως ήταν απατημένος σύζυγος, ο Ευφύλετος κινητοποιεί κάποιους φίλους του, οι φίλοι του τον προειδοποιούν για τον ερχομό του Ερατοσθένη στο σπίτι του και τον σκοτώνει, όπως ο νόμος του έδινε το δικαίωμα.

Στη Σπάρτη, το χειμώνα του 414 – 413, τότε που ο Αλκιβιάδης, εξοστρακισμένος από την Αθήνα, ζούσε στη μεγάλη δωρική πολιτεία και ο βασιλιάς των Λακεδαιμονίων Άγις διοικούσε τη στρατιά του εγκατεστημένη στην Αττική, στη Δεκέλεια, «ενώ γινόταν ένας σεισμός, είδανε τον Αλκιβιάδη να βγαίνει από το δωμάτιο της Τιμαίας, γυναίκας του βασιλιά Άγι: μοιχεία πιστοποιμένη, που έγινε γρήγορα γνωστή στη Σπάρτη και την Αθήνα – όπου οι σατιρικοί ποιητές κάνανε εμφανείς υπαινιγμούς – και κατά πάσα πιθανότητα στη Δεκέλεια, όπου βέβαια δεν ήταν δυνατόν να αφήσουν στην άγνοια τον δύστυχο σύζυγο». Το φθινόπωρο του 412, εννιά μήνες μετά το σεισμό, η Τιμαία γέννησε ένα γιο, τον Λεοτυχίδα, που κρυφά, χαϊδεύοντάς τον, τον έλεγε Αλκιβιάδη, δηλαδή τον φώναζε με το όνομα του αληθινού του πατέρα.

Όμως στη Σπάρτη, οι παντρεμένες είχαν ευκαιρίες να αποκτούν πολλές ερωτικές εμπειρίες με τη συγκατάθεση του συζύγου τους, και αν πιστέψουμε τον Πλούταρχο, («Λυκούργος»,15, 11 – 15 ):

«Ο Λυκούργος θέλησε επίσης να καταδιώξει τη ζήλεια … επέτρεψε στον ηλικιωμένο σύζυγο μιας νέας γυναίκας να φέρνει στη γυναίκα του έναν νέο άντρα από καλό σόι για να έχει γιο με καλό αίμα, που θα τον θεωρούσε σα δικό του γιο. Επέτρεψε επίσης σ’ έναν άντρα αξίας, αν θαύμαζε μια γυναίκα γόνιμη και συνετή, παντρεμένη με άλλον, να του τη ζητήσει, για να σπείρει μέσα της σαν σε ένα γόνιμο χωράφι και να αποκτήσει απ’ αυτήν καλά παιδιά, γεννημένα από καλό αίμα και ανήκοντα σε καλή γενιά. Οι άλλοι νομοθέτες, έλεγε ο Λυκούργος, βάζουν να πηδάν τις σκύλες και τις φοράδες τα καλύτερα αρσενικά, που τα ζητάν από τους ιδιοκτήτες τους να τους τα δανείσουν είτε φιλικά, είτε με πληρωμή. Τις γυναίκες, αντίθετα, τις κρατάνε κλειδωμένες και τις φυλάνε. Οι άντρες τους θέλουν να κάνουν παιδιά μόνο απ’ αυτούς, ακόμα και αν είναι ηλίθιοι, γέροι ή άρρωστοι!»

Πρόθεση φανερά αδικαίωτη, αν η αρχή της ευγονίας πρέπει μόνο αυτή να ρυθμίζει τις σχέσεις μεταξύ αντρών και γυναικών. Στη χιτλερική Γερμανία, που επικαλείτο συχνά το παράδειγμα της Σπάρτης, οι νέες που ανήκαν στην καθάρια γερμανική φυλή προτρέπονταν να δώσουν, ακόμα και εξώγαμα, έναν γιο στη πατρίδα. Χωρίς να ψάχνει κανείς πολύ πίσω, καταλαβαίνει πως ο Πλάτων, έκθαμβος από τη «σπαρτιατική πλάνη», προεικόνισε στην «Πολιτεία», τουλάχιστον για την τάξη των πολεμιστών, στην ιδανική Πολιτεία του, την κοινοκτημοσύνη των γυναικών.  

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ROBERT FLACELIERE «Ο ΕΡΩΤΑΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ», ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΔΗΜΑΣ,  ΑΘΗΝΑ 1986