ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ: ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΙΣΡΑΗΛ Ή ΚΙΒΩΤΟΣ ΑΛΗΘΕΙΩΝ ΤΗΣ ΒΙΒΛΙΚΗΣ ΠΙΣΤΗΣ;

Απαραίτητη προϋπόθεση για τη σωστή κατανόηση των βιβλικών κειμένων είναι η γνώση όλων αυτών των αντιλήψεων και δεδομένων της εποχής του βιβλικού Ισραήλ. Ένα λάθος που γίνεται συχνά και που οφείλεται στο σύγχρονο τρόπο σκέψης είναι να θεωρείται αληθινό μόνον ό,τι μπορεί να αποδειχθεί αληθινό με τις μεθόδους της επιστήμης της Ιστορίας. Έτσι, μπροστά στο φόβο της αμφισβήτησης της αλήθειας της Βίβλου πολλοί ερμηνευτές αγωνίζονται να αποδείξουν την ιστορικότητα όλων των αφηγήσεων...

Το πρόβλημα προέκυψε έντονο κατά το ιθ΄ αιώνα, μετά την ανακάλυψη και ανάγνωση, των κειμένων της σφηνοειδούς γραφής. Ο ενθουσιασμός που επικράτησε στους ερευνητές από την ανακάλυψη αυτή σε συνδυασμό με τις παρατηρούμενες ομοιότητες μεταξύ των μυθολογικών κειμένων της Μεσοποταμίας και της Βίβλου, οδήγησαν ορισμένους από αυτούς κατά τις αρχές του αιώνα στην ακραία άποψη ότι η Παλαιά Διαθήκη δεν αποτελεί παρά την ισραηλιτική έκδοση των μύθων των γύρω λαών, θέση που φυσικά προκάλεσε και σφοδρότατες αντιδράσεις από την πλευρά των θεολόγων.

Παρά τις ακραίες θέσεις που διατυπώθηκαν και από τις δύο πλευρές, μια νηφάλια θεώρηση των πραγμάτων οδηγεί στη διαπίστωση ότι υπάρχουν πράγματι κάποιες ομοιότητες ανάμεσα στα μυθολογικά κείμενα και στη Βίβλο. Ο κήπος της Εδέμ, για παράδειγμα, είναι αναμφίβολα μια εικόνα που απαντάται και στους μύθους της Μεσοποταμίας για τον κήπο των θεών. Τα δένδρα που χαρίζουν ζωή και γνώση που βρίσκονται στο κέντρο του παραδείσου αναφέρονται επίσης σε ανάλογες μυθικές παραστάσεις της εποχής.

Οι διαπιστώσεις αυτές όμως σε καμιά περίπτωση δεν είναι δυνατό να δικαιώσουν ή να στηρίξουν μια άρνηση της βιβλικής αλήθειας. Αναζητώντας οι ιερείς συγγραφείς τρόπους για να κάνουν προσιτή στους αναγνώστες τους την αλήθεια, δεν θα ήταν δυνατό να αγνοήσουν τις ευρύτατα διαδεδομένες στην περιοχή μυθολογικές αφηγήσεις. Είναι άλλωστε, προφανές ότι η αλήθεια ενός πράγματος δεν εξαρτάται από το λογοτεχνικό είδος με το οποίο εκφέρεται.

Πρόβλημα θα προέκυπτε στην περίπτωση που κάποια μυθολογικά στοιχεία προσλαμβάνονταν αυτούσια. Αλλά κάτι τέτοιο δεν παρατηρείται σε κανένα βιβλικό κείμενο, εφόσον σε καμιά περίπτωση ο μύθος δε διατηρεί την αυτοτέλειά του και δε γίνεται σκοπός της αφήγησης.

Η αναφορά στον απογευματινό περίπατο του Θεού στον κήπο της Εδέμ (Γεν. γ΄ 8 εξ.), για παράδειγμα είναι μια εικόνα που θυμίζει μυθικές παραστάσεις.  Στόχος της αφήγησης όμως δεν είναι να κάνει λόγο για τον περίπατο του Θεού, αλλά για τη διάσπαση των σχέσεων του ανθρώπου με το Θεό. Η εικόνα εδώ εξυπηρετεί μόνον το σκηνικό και δεν αποτελεί την ουσία της αφήγησης.

Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση του κατακλυσμού. Τόσο στη Βίβλο όσο και στο βαβυλωνιακό «Έπος Γκιλγκαμές» γίνεται λόγος για μια κιβωτό, η οποία κατασκευάστηκε ύστερα από θεία εντολή, προκειμένου να σωθούν ορισμένοι άνθρωποι και κάποια είδη ζώων από την καταστροφή. Ολόκληρη όμως η ιστορία του Νώε έχει ως θέμα την κακία των ανθρώπων και τη δικαιοσύνη του Θεού. Το αποκορύφωμα της αφήγησης βρίσκεται στον τονισμό της αγάπης του Θεού, ο οποίος, παρά την κακία του ανθρώπου, συνάπτει διαθήκη μαζί του.

Έτσι, τα σχετικά με τον κατακλυσμό αποτελούν μόνον το πλαίσιο για τη διακήρυξη αυτών των βασικών αληθειών της βιβλικής πίστης. Αντίθετα, θέμα του έπους του Γκιλγκαμές αποτελεί η διαμάχη και η αυθαιρεσία των θεών και απουσιάζει από αυτό οποιαδήποτε ηθική εκτίμηση του κατακλυσμού. Προσλαμβάνοντας, λοιπόν, οι βιβλικοί συγγραφείς ένα γνωστό θέμα, το μετασχηματίζουν τελικά κατά τέτοιο τρόπο, ώστε αυτό να χάνει τελείως τα μυθολογικά του χαρακτηριστικά.    

ΤΟ ΠΑΡΟΝ ΑΡΘΡΟ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΜΙΛΤΙΑΔΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ «ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΕΒΡΑΙΩΝ Ή ΒΙΒΛΟΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ;», ΕΚΔΟΣΗ  ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗΣ ΔΙΑΚΟΝΙΑΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ, Β΄ ΕΚΔΟΣΗ 2007