Ο ΘΕΟΣ ΠΡΟΓΙΝΩΣΚΕΙ ΤΑ ΠΑΝΤΑ, ΑΛΛΑ ΔΕΝ ΤΑ ΠΡΟΟΡΙΖΕΙ, ΣΕΒΟΜΕΝΟΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΩΝ ΚΤΙΣΤΩΝ ΟΝΤΩΝ

Πιο δύσκολο είναι το πρόβλημα της πρόγνωσης όσον αφορά εκείνους που θα παραμείνουν οριστικά μακριά από τον Θεό και κατά συνέπεια ο Θεός θα τους λησμονήσει αιώνια. Τέθηκε το ερώτημα: μήπως αυτή η πρόγνωση της μόνιμης μη – επιστροφής τους κάνει αδύνατη την επιστροφή τους; Μήπως η πρόγνωση Του αποκλείει τη δυνατότητα εκδήλωσης της ελευθερίας του Θεού έναντι αυτών των ανθρώπων, ή τη δυνατότητα εκδήλωσης της δικής τους ελευθερίας;

Ο ΕΡΩΤΑΣ ΔΕΝ ΕΧΕΙ ΛΟΓΙΚΗ

Ο έρωτας δεν έχει λογική – με ποια λογική προσεύχεται ο άγιος για τα ερπετά και τους δαίμονες; Λογική έχει η θρησκεία η θωρακισμένη με την πανοπλία του νόμου. Η λογική και ο νόμος είναι τα όπλα της θρησκείας, όπλα θωράκισης του εγώ.

Θρησκεία είναι οι ατομικές μεταφυσικές «πεποιθήσεις», η ατομική ηθική, η ατομική προσπάθεια εξευμενισμού του θείου. Οι πεποιθήσεις πρέπει να είναι λογικά ορθές, για να προσπορίζουν βεβαιότητα. Η ηθική συμπεριφορά να κατοχυρώνεται από τον νόμο, για να εξασφαλίζει αντικειμενική υπόληψη και κύρος. Η λατρεία να προσφέρει το συναισθηματικό αποκούμπι που προϋποτίθεται για την ψυχολογική ευεξία...

ΟΙ ΕΘΝΙΚΟΙ (ΕΙΔΩΛΟΛΑΤΡΕΣ) ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΟΙ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ

Σε όλη τη διάρκεια της Αρχαιότητας, ο «παγανισμός» ήταν ένα μωσαϊκό θρησκειών που συνδέονταν με τη καθεστηκυία τάξη. Ευσέβεια ήταν η «πίστη στους θεούς της πόλης» –  το καθήκον που κατηγορήθηκε ότι παραβίασε ο Σωκράτης – και κυρίως ο σεβασμός προς αυτούς. Οι τύποι ήταν σημαντικότεροι από την πίστη. Ο αντικομφορμισμός και η έλλειψη θρησκευτικότητας πήγαιναν χέρι – χέρι. Ωστόσο, τον 4^ο αιώνα, μετά τη μεταστροφή του Κωνσταντίνου (δηλαδή από το 312), το κράτος απέρριψε τις παλαιές λατρείες, φροντίζοντας όμως να διατηρεί την τάξη, να ενεργεί «χωρίς φασαρία ή οχλαγωγία» (sine turba ac tumultu), όπως αναφέρει ένας νόμος, και να προστατεύει τους απίστους, αν ήταν καλοί φορολογούμενοι (όπως οι κάτοικοι της Γάζας)...

ΜΥΘΟΣ ΚΑΙ ΑΛΗΘΕΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΗΣ ΥΠΑΤΙΑΣ ΤΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΝΗΣ

Έχοντας μελετήσει την ιστορία της Υπατίας όπως έχει διασωθεί από ιστορικά αποσπάσματα μπορούμε να δούμε, πιο καθαρά από πριν, τον κοινό παρονομαστή των λογοτεχνικών δημιουργημάτων και των προσωπογραφιών της φιλοσόφου όπως διαμορφώθηκε τους δύο τελευταίους αιώνες· όλοι έχουν χρησιμοποιήσει την προσωπικότητά της για να καθορίσουν τη στάση τους απέναντι στον χριστιανισμό, στην εκκλησία, στους κληρικούς της, στον Πατριάρχη Κύριλλο, κ.λ.π. Όπως θυμόμαστε, αυτή η στάση δεν είναι καθαρά αρνητική. Για τον Λεκόντ ντε Λιλ, τον Ροέρο ντι Σαλούτσο και τον Μάριο Λούτσι η Υπατία είναι ηρωίδα και μάρτυρας, αλλά ο θάνατός της στα χέρια των χριστιανών (ο Σαλούτσο εκφράζει μια κάπως διαφορετική άποψη) δεν οριοθετεί το τέλος της αρχαιότητας...

ΕΡΑΝΙΣΜΑΤΑ, ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ

1. Γιατί τον έρωτα με είχαν μάθει να τον βλέπω σαν αμαρτία, μολυσμό της ψυχής, ύπουλη απαίτηση της σάρκας. Όλη μου η θρησκευτικότητα ήταν ένας ανέραστος ατομισμός, μια έγνοια να μείνω εγώ «καθαρός», να αποκτήσω εγώ αρετές, να διαπρέψω εγώ σε πνευματικά αθλήματα – εγώ να τα κατορθώσω όλα αυτά, με τη δύναμη βέβαια του Θεού, αλλά με τελικό σκοπό τη δική μου επίγεια αναγνώριση και αιώνια εξασφάλιση. Ούτε υποψιαζόμουν τι θα πει να ξεχνάς τον εαυτό σου παλαβώνοντας από αγάπη, να αδειάζεις από το θέλημά σου, τις φιλοδοξίες σου, να παραιτείσαι από κάθε βολή και εξασφάλιση, να παίζεις ακόμα και την ψυχή σου μόνο επειδή αγαπάς, επειδή ζεις τον έρωτα σαν κάτι υψηλότερο από την όποια αρετή, πολυτιμότερο και από την ίδια την ζωή – και όχι άδικα, αφού ο έρωτας είναι η «όντως ζωή», η εικόνα μέσα μας του Τριαδικού τρόπου ζωής.

(Χρήστος Γιανναράς: Καταφύγιο ιδεών)...

Η ΠΑΛΑΤΙΝΗ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟ ΜΑΣ ΗΘΟΣ

Η Παλατινή Ανθολογία είναι μια ανεκτίμητης αξίας συλλογή αρχαίων ελληνικών, ελληνιστικών και βυζαντινών επιγραμμάτων, που έχει μεγάλο φιλολογικό, λογοτεχνικό και ιστορικό ενδιαφέρον, αλλά εκ πρώτης όψεως δεν φαίνεται να έχει ιδιαίτερη σημασία για τη ζωή της εκκλησίας.

Την Παλατινή Ανθολογία τη συνέταξαν ένας κληρικός και ένας μοναχός, ο Κωνσταντίνος Κεφαλάς, πρωτοπρεσβύτερος των Ανακτόρων επί Λέοντος του Σοφού, και ο Μάξιμος Πλανούδης.

Η Παλατινή Ανθολογία αποτελείται από δέκα έξι βιβλία, που περιέχουν πολλά επιγράμματα αλλά και ποιήματα, ανάμεσα στα οποία και πολλά ερωτικά, μερικά μάλιστα ιδιαίτερα τολμηρά...

ΓΑΜΟΣ, ΑΓΑΜΙΑ ΚΑΙ ΜΟΝΑΣΤΙΚΗ ΖΩΗ

Αναφορές στην άγαμη ζωή είναι πολυάριθμες στα συγγράμματα των Πατέρων της Εκκλησίας, προφανώς σαν μια αντίδραση στη σεξουαλική χαλαρότητα που επικρατούσε στον ειδωλολατρικό κόσμο και ακόμη σαν μια έκφραση της πρωτοχριστιανικής αίσθησης της πέρα από τα όρια του κόσμου τούτου θέσης του Χριστιανισμού. Φαίνεται επί πλέον ότι ο μοναχισμός φάνηκε σε πολλούς σαν η ασφαλής και υψηλότερη λύση των ηθικών προβλημάτων. Παρά την υπεροχή αυτή του μοναστικού πνεύματος – έκφραση του οποίου είναι και η καθιέρωση της αγαμίας των επισκόπων – η Εκκλησία ανένδοτα διατήρησε τη θετική αξία του γάμου. Αναγνωρίζεται επίσης παγκόσμια στο γάμο ο μυστηριακός του χαρακτήρας, ενώ λίγοι μόνο εκκλησιαστικοί συγγραφείς αποδίδουν έναν επίσης μυστηριακό χαρακτήρα στη τελετή της μοναχικής κουράς...

ΚΟΙΤΩΝΤΑΣ ΠΙΣΩ ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΥ ΠΕΡΑΣΑΝ

Δεν ξέχασα ποτέ τη συζήτηση που είχα χρόνια πριν με μια εξαιρετικά ελκυστική γυναίκα γύρω στα τριάντα, η οποία, αφού ολοκλήρωσε τη συνέντευξη που μου είχε πάρει για το απογευματινό δελτίο ειδήσεων σε μια, όχι μεγάλη, νοτιαμερικανική πόλη, με ρώτησε αν θα μπορούσε να με δει προσωπικά μετά την εκπομπή. Μου είπε ότι πρόσφατα της είχε προσφερθεί η θέση της εκφωνήτριας σε μια περιοχή της πρωτεύουσας, μια δουλειά που την ποθούσε πολύ, όπως και οι περισσότεροι συνάδελφοί της. Το μόνο της πρόβλημα ήταν ότι είχε σοβαρή σχέση με έναν άντρα στην πόλη που ζούσε, και εκείνος, όντας απαραίτητος στην κερδοφόρα επιχείρηση που διατηρούσε η οικογένειά του στην ίδια πόλη, δεν μπορούσε να μετακινηθεί.

ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΕΡΩΤΕΥΤΗΚΕ Ο ΧΡΙΣΤΟΣ

Είναι αλήθεια ότι οι συζητήσεις για το πρόσωπο του Χριστού και τη μοναδικότητα που εμφανίζει ήταν της «μόδας» κυρίως στα τέλη του περασμένου αιώνα και τις αρχές του 20^ου στην Ευρώπη, με αρκετή δε καθυστέρηση (όπως πάντα) κάλυψαν και τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια στην Ελλάδα. Αφετηρία αυτών των συζητήσεων υπήρξαν οι αμφισβητήσεις της Θεότητάς του από τον ευρωπαϊκό ορθολογισμό, μέσα στην ατμόσφαιρα της έπαρσης που οι επιστημονικές επιτυχίες του είχαν προσπορίσει. Σ’ αυτό το κλίμα θα πρέπει να ενταχθεί και ο προβληματισμός του Καζαντζάκη, αν και ποτέ ευτυχώς δεν άφησε τον ορθολογισμό να χρωματίσει εντελώς την αναζήτησή του.