Ξόρκια, Βασκανίες και κακά Πνεύματα

«Ο ελληνικός λαός διέσωσε ου μόνον την πίστην εις διαφόρους αρχαίους δαίμονες αλλά και πολυάριθμα εθνικά λατρευτικά στοιχεία. Είναι δε αξιοσημείωτο το γεγονός, ότι εν πολλοίς αι δυο πίστεις υφίστανται εν τη ψυχή του λαού εκ παραλλήλου, χωρίς ούτως να αισθάνεται την αντίφασιν και να πολυπραγμονεί δια αυτήν.»

Στίλπων Κυριακίδης

Από πάντοτε, ξεκινώντας από τους πρωτόγονους λαούς, οι άνθρωποι παραδέχονταν πως υπάρχουν πνευματικές δυνάμεις που κυριαρχούν στη φύση. Οι αρχαίοι Έλληνες απέδιδαν φοβερές μαγικές δυνάμεις σε μερικά πρόσωπα της ιστορίας και της μυθολογίας τους, όπως η Κίρκη, η Μήδεια, οι Τελχίνες και άλλα.

Στα ελληνορωμαϊκά χρόνια, απέδιδαν αυτές τις διάφορες δυνάμεις, που τις ονόμαζαν «δαίμονες», σε διάφορους ανατολικούς λαούς, όπως οι Χαλδαίοι, που θεωρούνταν μάγοι και εξουσιαστές πάντων των φυσικών δυνάμεων. Οι μάγοι αυτοί πίστευαν πως κατείχαν μυστικούς τρόπους, όπως περίεργα λόγια και κρυφές τελετουργικές πράξεις, για να πετύχουν τον σκοπό τους. Τους δαίμονες τους χώριζαν σε αγαθούς και σε κακούς...

Η χριστιανική εκκλησία παραδέχεται πως υπάρχουν μόνον οι κακοί δαίμονες, ως κακά πνεύματα, που έχουν αρχηγό τον διάβολο. Ο διάβολος, που διώχτηκε από τον παράδεισο, έχει από τότε σκοπό να προκαλεί και να ταλαιπωρεί τους πιστούς χριστιανούς, οι οποίοι τον αντιμετωπίζουν με προσευχή και επίκληση, ζητώντας βοήθεια και προστασία από τους αγίους και τον θεό. Όμως, λέγεται πως ο θεός του επιτρέπει, του διαβόλου, ως ένα σημείο, να επεμβαίνει στη ζωή του χριστιανού, γιατί έτσι τον δοκιμάζει στην πίστη του. Αλλά όση δύναμη κι αν διαθέτει ο διάβολος, αυτή θα τελειώσει στη Δευτέρα Παρουσία του Κυρίου. Τότε όλοι οι δαίμονες θα εξαφανιστούν στην αιώνια κόλαση!

Ο φόβος του Θανάτου, της αρρώστιας, του κρυμμένου και αόρατου μέλλοντος που εξορκιζόταν με διάφορες «μαγικές γνώσεις» συνεχιζόταν και στη νέα θρησκεία. Η επίσημη θρησκεία προσπάθησε να τις πολεμήσει με απαγορεύσεις και αφορισμούς. Αλλά ποιος νόμος και ποιος αφορισμός, ποιες κρατικές απαγορεύσεις και ποια αυτοκρατορικά διατάγματα μπορούν να καταργήσουν το έθιμο, να διαλύσουν τις ιδέες, τις συνήθειες αιώνων και τη ριζωμένη παράδοση;

Μέσα στην ψυχή του απλού λαού παραμένουν οι σταθερές προσηλώσεις σε παλιές αρχέγονες πίστεις. Είναι ένα ανομολόγητο σμίξιμο πρωτόγονων δοξασιών και λατρευτικών θεσμών. Γιατί αυτές εκφράζουν τις ανθρώπινες ανάγκες και αδυναμίες, που ξεκινούν μέσα από αιώνες αιώνων. Αλλά γιατί να μιλάμε μόνον για τον απλό λαό; Ακόμη και μέσα σε αξιόλογους, σκεπτόμενους και μορφωμένους ανθρώπους κρύβονται βαθιά μέσα τους αμίλητες φοβίες, αδυναμίες και δεισιδαιμονίες, που ίσως κάποια στιγμή έντασης, χαράς ή λύπης βγαίνουν στην επιφάνεια.

Στόχος των ανθρώπων πάντοτε ήταν να διώξουν τα κακά πνεύματα, να απαλλαγούν από αυτά και να κερδίσουν καλοτυχία και αφθονία αγαθών. Στην καταπολέμηση όλων αυτών των κακών πνευμάτων, σε όλον θα έλεγα τον κόσμο, επιστρατεύονται όλα όσα νομίζουν ότι θα φέρουν παρηγοριά, για να λιγοστέψει η αγωνία για την αρρώστια, την απώλεια, τον θάνατο.

Οι διάφοροι λαοί, σε όποια θρησκεία κι αν πιστεύουν, έχουν επινοήσει διάφορα μαγικά λόγια, τα γνωστά «ξόρκια». Αλλά και άλλα τελετουργικά, μυστικά τα περισσότερα, για να ελευθερωθεί ο πάσχων από την κακή τους επιρροή. Γι’ αυτό επέζησαν τα φυλαχτά, τα αγιασμένα νερά, οι μαντικές, ο κλήδονας, το πήδημα της φωτιάς, οι χειρομαντείες, οι αστρομαντείες κ.λ.π.

Στην αρχή, όπως είπαμε, όλα αυτά τέθηκαν σε διωγμό από τη χριστιανική θρησκεία, αλλά όμως παρέμειναν ανεξίτηλα στις παραδόσεις του λαού. Διότι οι προσπάθειες εξευμενισμού των διαφόρων «δαιμόνων», όπως είπαμε, έρχονται από το απώτατο παρελθόν των πρώτων ανθρώπων και είναι βαθιά ριζωμένες στον ψυχισμό μας.

Η χριστιανική θρησκεία δέχτηκε τη «βασκανία», όπως όλοι οι λαοί από αρχαιοτάτων χρόνων. Έλληνες, Εβραίοι, Ινδοί, Σλάβοι, Άραβες, Ιάπωνες, Αιθίοπες, Βαβυλώνιοι, Σύριοι, Ρωμαίοι, και πολλοί άλλοι πίστευαν και πιστεύουν πάντοτε στη δύναμη της βλάβης που προκαλεί το βλέμμα ορισμένων ανθρώπων, όχι μόνον στα έμψυχα όντα, αλλά ακόμη και σε άψυχα αντικείμενα! Έτσι, εμείς οι χριστιανοί δεχόμαστε μεν τη βασκανία, αποκλείοντας όμως τα διάφορα αντιβασκανικά φυλαχτά. Η χριστιανική θρησκεία προτείνει μόνον τον σταυρό σαν φύλακα από κάθε κακό και τις ευχές του ιερέα.

Αξίζει εδώ να αναφέρουμε μερικές φράσεις κατά της βασκανίας, που ξεκινάν από την αρχαιότητα, π.χ. το μάτιασμα στους αρχαίους έλληνες λεγόταν «οφθαλμίζειν». Η γνωστή σημερινή φράση «χτύπα ξύλο» είναι το αρχαίο «άπτεσθαι ξύλου», που έλεγαν χαρακτηριστικά οι αρχαίοι έλληνες, λόγω της πεποίθησής τους πως στα δένδρα κατοικούσαν νύμφες (Δρυάδες/Αμαδρυάδες). Χτυπούσαν, λοιπόν, το ξύλο του κορμού των δένδρων, για να επικαλεστούν την προστασία τους, καθώς οι νύμφες μπορούσαν να πραγματοποιήσουν τις ευχές των ανθρώπων. Και σήμερα ακόμη, όταν θαυμάζουμε ένα πρόσωπο, ιδιαίτερα ένα όμορφο μωρό ή ένα σπουδαίο επίτευγμα, κάνουμε πως φτύνουμε απαλά τρεις φορές με τα χείλη μας, προληπτικά, για να μην το βασκάνουμε. Αναφέρεται το ίδιο και σε μια παλιά γραφή (Θεόκριτος): «Ως μη βασκαθώ δε τρις εις εμόν έπτυσα κόλπον». (έφτυσα τρεις φορές στον κόρφο μου, για να μην με πιάσει το κακό το μάτι).

ΤΟ ΠΑΡΟΝ ΑΡΘΡΟ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ  ΕΥΠΡΑΞΙΑΔΟΥ «INTERPRETATIO CHRISTIANA», ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΡΩΜΗ», 2019

ΑΛΗΘΕΙΑ  ΕΥΠΡΑΞΙΑΔΟΥ

Η Αλήθεια Ευπραξιάδου γεννήθηκε στην Κομοτηνή. Μεγάλωσε στην Θεσσαλονίκη. Σπούδασε στο Παρίσι. Είναι διπλωματούχος της γαλλικής λογοτεχνίας, ατομικής ψυχολογίας - προσωπολογίας και αισθητικής.
Έχει δημοσιεύσει πάνω από πενήντα άρθρα με γυναικείο περιεχόμενο στην εφημερίδα "Μακεδονία" με το όνομα Θούλα Σεργιάδου.
Πρωτοεμφανίστηκε με το βιβλίο της " Ένα ποτήρι νερό με γεύση από Ήπειρο, Μακεδονία, Θράκη - Μια μυθιστορία από το 1830 έως το 1930",
University Studio Press, 1996.
Η σειρά "Μύθοι και Ιστορήματα" είναι 12 μεγάλα Ελληνικά παραμύθια. Τα πρώτα 8 εκδόθηκαν από τις εκδόσεις "Δίον".
Από τις εκδόσεις Μαλλιάρης Παιδεία κυκλοφορεί το βιβλίο της "24 Ερωτικά Γράμματα" και τα διηγήματα "Αχ. Τι ιστορίες κι αυτές για γέλια και για κλάματα".
Είναι μέλος της Ένωσης Ελλήνων Λογοτεχνών, του Κύκλου του Ελληνικού παιδικού βιβλίου και της Εταιρίας συγγραφέων Βορείου Ελλάδος.
Βραβεύτηκε από τον σύνδεσμο εκδοτών Βόρειας Ελλάδος και το Κέντρο Πολιτισμού και Βιβλίου νοτιανατολικής Ευρώπης για την προσφορά της στα Ελληνικά Γράμματα.
Αναφέρεται στην εγκυκλοπαίδεια Βορειοελλαδιτών λογοτεχνών, στη "Λογοτεχνική Δημιουργία της Βόρειας Ελλάδας 1875-2007" και στη Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας του Χάρη Πάτση.

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΑΡΘΡΟΥ: ΜΑΡΙΑ ΤΟΥΡΤΑ