Ψυχογραφία του πιστού μέσα από την ποίηση των Ψαλμών

Οι «Ψαλμοί» είναι ένα από τα θεόπνευστα βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης και ανήκει στα έργα της θρησκευτικής ποίησης του Ισραήλ, όπως και άλλα προφητικά βιβλία, ο «Ιώβ», οι «Παροιμίες», ο «Εκκλησιαστής», το «Άσμα ασμάτων», η «Σοφία Σολομώντος» και η «Σοφία Σειράχ». Αποτελεί συλλογή 150 λυρικών ποιητικών δημιουργημάτων υψηλής τέχνης του λόγου (συνολικά 2.510 στίχοι), «προϊόν ποικίλων καλάμων, περιστάσεων και εποχών» (Κων. Καλλίνικος)...

Πρόκειται κατ’ ουσίαν για προσευχές που εκφράζουν βαθύτατη ανθρώπινη θρησκευτικότητα και δυνατή πίστη στην αποκαλυμμένη από τον Θεό μεταφυσική γνώση και αλήθεια. Ο παλαιότερος ψαλμός (ο 89ος) που έχει χαρακτηρισθεί «υπέροχο πρότυπο προσευχής», είναι και ο μόνος που αποδίδεται στον Προφήτη Μωϋσή και συντάχθηκε 2000 χρόνια π.Χ. Ως συλλογή ποιητικών προσευχών, το βιβλίο των ψαλμών άρχισε να συγκροτείται περί το 1050 π.Χ., ολοκληρώθηκε  στην τελική του έκταση το 450 π.Χ., μεταφράστηκε από τους Εβδομήκοντα (72 ελληνομαθείς Ιουδαίους) στην Ελληνική γλώσσα από την Εβραϊκή, τον 3^ο αι. π.Χ. και η πρώτη έντυπη έκδοσή του έγινε το 1481. Συνθέτης και ποιητής των περισσοτέρων ψαλμών (87 από τους 150) υπήρξε ο προφήτης Δαυίδ, «ο κράτιστος των ποιητών», κατά τον Λαμαρτίνο. Τα ποιήματά του χαρακτηρίστηκαν «ευπρεπείς ψαλμοί του Ισραήλ» (ωραίοι και σεμνοί ψαλμοί του Ισραηλιτικού λαού) (Β΄ Βασιλ. 23:1), ένα είδος εθνικής ποίησης, την οποία έψαλλε ο λαός «παίζοντες ενώπιον Κυρίου εν οργάνοις ηρμοσμένοις εν ισχύι και εν ωδαίς» (παίζοντας ενώπιον του Κυρίου μουσικά όργανα συντονισμένα σε ηχηρούς τόνους και άσματα) (Β΄ Βασιλ. 6:5).

Σύμφωνα με τις μελέτες των ειδικών, οι συγγραφείς των βιβλίων της Καινής Διαθήκης αναφέρονται ευρύτατα στους ψαλμούς. Ο ίδιος ο Κύριος χρησιμοποιεί στη διδασκαλία Του φράσεις των ψαλμών. Και αυτά ακόμη τα τελευταία λόγια Του πάνω στον σταυρό «εις χείρας σου παρατίθεμαι το πνεύμα μου» παραπέμπουν σε ψαλμικό στίχο (30:6, Λουκ. 23:46). Κανένα άλλο βιβλίο δεν έχει πάρει τόσο περίοπτη θέση στη λατρευτική ζωή της Ορθόδοξης Εκκλησίας.

Στη Θεία Λειτουργία και στα άλλα μυστήρια, σε όλες τις καθημερινές και έκτακτες ακολουθίες και ιερές τελετές, πάντοτε παρεμβάλλονται ψαλμοί, είτε ολόκληροι είτε στίχοι τους: «Ευλόγει, η ψυχή μου τον Κύριον», «Ελέησόν με, ο Θεός», «Εγώ δε ευφρανθήσομαι επί τω Κυρίω», «Επιποθεί και εκλείπει η ψυχή μου εις τας αυλάς του Κυρίου», «Εν εμοί εταράχθη η καρδία μου», «Εκχεώ ενώπιον αυτού την δέησίν μου», «Που πορευθώ από του πνεύματός σου;», «Ινατί περίλυπος ει, η ψυχή μου και ινατί συνταράσσεις με; Έλπισον επί τον Θεόν», «Κεκράξεται προς με και επακούσομαι αυτού, μετ’ αυτού ειμι εν θλίψει» … Κάθε στίχος και μια υπέροχη ποιητική σύνθεση, μια δυνατή εσωτερική φωνή προς τον Θεό από το βάθος της ανθρώπινης ύπαρξης, μια κραυγή ακλόνητης πεποίθησης και ελπίδας, ένας πλούτος από υψηλά πνευματικά νοήματα, ένα γοητευτικό εντρύφημα ψυχικής ανάτασης. Όσο πιο πολύ γίνονται κατανοητοί οι ψαλμοί ως προς τη γλώσσα και το νοηματικό τους περιεχόμενο, τόσο πιο πολύ η βαθειά ποιητική τους δύναμη συμβάλλει σε μια πιο έντονη ψυχική ανάταση, πιο κατανυκτική διάθεση προσευχής και πιο ουσιαστική συμμετοχή στη λατρεία.

ΤΟ ΠΑΡΟΝ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ Κ. ΚΑΚΑΒΟΥΛΗ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΣΥΛΛΟΓΙΚΟ ΤΟΜΟ «ΤΑ ΛΟΓΙΑ ΣΟΥ ΣΑΝ ΜΕΛΙ», ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΚΡΙΤΑΣ, Β΄ ΕΚΔΟΣΗ 1993

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Κ. ΚΑΚΑΒΟΥΛΗΣ

Ο Αλέξανδρος Κ. Κακαβούλης, τ. Καθηγητής Πανεπιστημίου Κρήτης, είναι φιλόλογος και κάτοχος μεταπτυχιακών τίτλων των Πανεπιστημίων Εδιμβούργου και Γκλασκώβης και διδακτορικού διπλώματος του Πανεπιστημίου Αθηνών. Συνεχίζει τις επιστημονικές του δραστηριότητες με δημοσιεύσεις, οργάνωση σεμιναρίων και εισηγήσεις σε θέματα της ειδικότητάς του.

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΑΡΘΡΟΥ: ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΚΑΡΑΣΑΝΤΕΣ