Η ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΚΑΙ Η ΗΘΙΚΗ ΤΟΥ ΙΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙΣΑΡΑ

Σύμφωνα με την παράδοση, είχε ψηλό ανάστημα, ανοιχτά χρώματα, κομψά μέλη, μάλλον γεμάτο πρόσωπο, μαύρα ζωηρά μάτια και καλή υγεία, αν βέβαια εξαιρέσουμε το γεγονός ότι κατά τα τελευταία χρόνια της ζωής του υπέφερε από ξαφνικές λιποθυμίες και συχνά τον τάραζαν εφιάλτες στον ύπνο του. Δυο φορές επίσης τον είχε πιάσει επιληψία κατά τη διάρκεια των πολεμικών του επιχειρήσεων...

Εντελώς ιδιαίτερα εξάλλου, τον απασχολούσε η περιποίηση της εξωτερικής του εμφάνισης, σε τέτοιο μάλιστα σημείο, ώστε όχι μόνο να κουρεύεται με προσοχή και να ξυρίζεται, αλλά και να κάνει ακόμα και αποτρίχωση, όπως τον κατηγορούσαν μερικοί. Τον απασχολούσε πάρα πολύ άλλωστε η ασχήμια της φαλάκρας του, κυρίως γιατί είχε συνειδητοποιήσει ότι αυτή έδινε λαβή στους κατηγόρους του για κοροϊδευτικά σχόλια. Έτσι, τα λίγα του μαλλιά τα χτένιζε από την κορυφή προς τα εμπρός, ενώ από όλες τις τιμές που του απένειμαν η Σύγκλητος και ο ρωμαϊκός λαός καμιά δεν δέχτηκε και δεν εκμεταλλεύθηκε με μεγαλύτερη απόλαυση από εκείνη που του χορηγούσε το δικαίωμα να φέρει συνεχώς ένα δάφνινο στεφάνι στο κεφάλι του.

Λέγεται ακόμα ότι η ενδυμασία του ήταν αξιοπρόσεκτη. Φορούσε έναν συγκλητικό χιτώνα με μακριά μανίκια, που είχαν κρόσσια γύρω από τους καρπούς, καθώς και μια ζώνη γύρω στη μέση του δεμένη χαλαρά. Από εκεί λένε ότι προήλθε και η φράση του Σύλλα, όταν συμβούλευε τους αριστοκράτες να προσέχουν το παιδί που θα φορούσε περίεργα τη ζώνη του στη μέση. (Σουητώνιος, Ιούλιος Καίσαρας XLV)

Κανένα επιβαρυντικό στοιχείο δεν υπήρχε για την ηθική του, πέρα από τις στενές του σχέσεις με τον βασιλιά Νικομήδη, σχέσεις πάντως που τον είχαν εκθέσει σε βαρύ και αιώνιο χλευασμό και στην γενική κατακραυγή. Δεν είναι ανάγκη να θυμίσω εδώ τους γνωστότατους στίχους του Λικίνιου Κάλβου:

Όλα του κόσμου τα καλά η Βιθυνία τα ’χει,

ακόμα και του Καίσαρα τον αγαπητικό.

Αφήνω επίσης κατά μέρος τους ψόγους του Δολαβέλλα και του Κουρίωνα του Πρεσβυτέρου. Ο Δολαβέλλας τον αποκαλεί «παλλακίδα που ανταγωνίζεται τη βασίλισσα και δοκάρι της βασιλικής κλίνης» και ο Κουρίων «στάβλο του Νικομήδη και πορνείο της Βιθυνίας». Παραλείπω επίσης τα διατάγματα του Βιβούλου, που αποκαλούσε τον συνάρχοντά του «βασίλισσα της Βιθυνίας» και έλεγε ότι ο Καίσαρ ήταν στην αρχή ερωτευμένος με τον βασιλιά και τώρα με το βασίλειο.

Την ίδια εποχή, όπως αναφέρει και ο Μάρκος Βρούτος, κάποιος Οκτάβιος, που η διανοητική του κατάσταση του επέτρεπε να ξεστομίζει ό, τι του κατέβαινε, σε μια μεγάλη συγκέντρωση ονόμασε τον Πομπήιο βασιλιά και τον Καίσαρα βασίλισσα. Ο Γάιος Μέμμιος πάλι ισχυρίζεται ότι, μαζί με άλλα ανήθικα υποκείμενα, ο Καίσαρ υπήρξε οινοχόος του Νικομήδη σε ένα μεγάλο συμπόσιο, και ότι μαζί τους διασκέδαζαν και κάποιοι έμποροι από τη Ρώμη, των οποίων τα ονόματα παραδίδει.

Ο Κικέρων πάντως δεν αρκείται σε όσα έγραφε σε κάποιες επιστολές του, ότι δηλαδή ο Καίσαρ οδηγήθηκε από τους ακολούθους του βασιλιά στον βασιλικό κοιτώνα, ότι ξάπλωσε σε χρυσή κλίνη με πορφυρά σκεπάσματα και ότι ο γιος αυτός της Αφροδίτης έχασε την παρθενιά του στη Βιθυνία, αλλά προσθέτει επιπλέον ότι κάποτε στη Σύγκλητο, όταν ο Καίσαρ υπερασπιζόταν την Νύσα, κόρη του Νικομήδη, και απαριθμούσε τις ευεργεσίες του βασιλιά προς το άτομό του, ο Κικέρων του φώναξε: «Έλα, κόφ’ το, σε παρακαλώ, γιατί είναι δα γνωστό τι σου έχει δώσει εκείνος και πως εσύ του το ανταπέδωσες». Κατά το γαλατικό του θρίαμβο τέλος, οι στρατιώτες, ανάμεσα στ’ άλλα άσματα που χαριτολογώντας τραγουδούσαν καθώς ακολουθούσαν το νικηφόρο άρμα, έλεγαν και το παρακάτω τραγουδάκι, που έγινε πολύ του συρμού:

Ο Καίσαρας καβάλησε τις δύο Γαλατίες,

τον Καίσαρα καβάλησεν ο Νικομήδης όμως˙

και να που τώρα ο Καίσαρας σέρνει το θρίαμβό του

στις Γαλατίες νικητής˙ μόνο που ο Νικομήδης,

που πήδηξε τον Καίσαρα, δεν χαίρεται θριάμβους.

(Σουητώνιος, Ιούλιος Καίσαρας XLΙX)

Κυκλοφορούσε διάχυτη η γνώμη ότι ήταν επιρρεπής στις ηδονές και πληθωρικός, και ότι είχε διαφθείρει πολλές και επιφανείς γυναίκες, όπως την Ποστουμία, γυναίκα του Σερβίου Σουλπικίου, τη Λολλία, γυναίκα του Αύλου Γαβινίου, την Τερτύλλα, γυναίκα του Μάρκου Κράσσου [1], ακόμα και τη Μουκία, τη γυναίκα του Γναίου Πομπηίου. Ο Πομπήιος μάλιστα κατηγορήθηκε από τους Κουρίωνες, πατέρα και γιο, αλλά και από πολλούς άλλους, επειδή, αν και χώρισε τη γυναίκα που του γέννησε τρία παιδιά εξαιτίας εκείνου τον οποίον, αναστενάζοντας συνήθως, αποκαλούσε Αίγισθο, παντρεύτηκε ωστόσο αργότερα την κόρη του, παρακινημένος από τον πόθο του για εξουσία. Περισσότερο από όλες όμως αγάπησε τη Σερβιλία, μητέρα του Μάρκου Βρούτου [2], για την οποία και στην πρώτη του υπατεία είχε αγοράσει ένα μαργαριτάρι αξίας έξι εκατομμυρίων σηστερτίων, αλλά και στη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, εκτός από τις άλλες δωρεές που της έκανε, αγόρασε για λογαριασμό της σε πλειστηριασμό μερικά από τα μεγαλύτερα κτήματα αντί ευτελούς τιμήματος. Όταν μάλιστα μερικοί απορούσαν για τη χαμηλή τιμή αγοράς, ο Κικέρων έξυπνα παρατήρησε: «Η τιμή αγοράς είναι ακόμα καλύτερη από αυτήν που νομίζετε, γιατί υπάρχει και κάποια τρίτη συναλλαγή». Και υπονοούσε μ’ αυτό ότι η Σερβιλία ακόμα και την κόρη της Τέρτια (=τρίτη) την είχε προσφέρει στον Καίσαρα. (Σουητώνιος, Ιούλιος Καίσαρας L)

Ακόμα και όταν βρισκόταν στην επαρχία, δεν μπορούσε να συγκρατηθεί  και επισκεπτόταν παντρεμένες γυναίκες, όπως φαίνεται από το παρακάτω στιχούργημα, που επίσης το τραγουδούσαν οι στρατιώτες στον γαλατικό του θρίαμβο:

Όσοι στην πόλη μένετε φυλάξτε τις γυναίκες,

γιατί κοντά μας έρχεται ένας μοιχός καράφλας.

Όσο χρυσό δανείστηκες σαν ήσουνα στη Ρώμη,

καλά τον ξεκοκάλισες τώρα στη Γαλατία.

(Σουητώνιος, Ιούλιος Καίσαρας LΙ)

Ερωτικές σχέσεις είχε συνάψει και με βασίλισσες. Ανάμεσά τους ήταν και η Ευνόη η Μαυριτανή, γυναίκα του Βογούδη, στην οποία, καθώς και στον άντρα της, έκανε άφθονα και μεγαλόπρεπα δώρα, κατά τα λεγόμενα του Μάρκου Ακτωρίου Νάσωνα. Πιο πολύ από όλες όμως αγάπησε την Κλεοπάτρα, με την οποία συχνά γλεντοκοπούσε ως το πρωί. Διασχίζοντας την Αίγυπτο, θα είχε φτάσει ίσαμε την Αιθιοπία με τη βασιλική θαλαμηγό, αν δεν είχε αρνηθεί ο στρατός του να τον ακολουθήσει. Την κάλεσε ακόμα και στη Ρώμη, και δεν την άφησε να φύγει παρά μόνον αφού της πρόσφερε ένα σωρό τιμές και πλούσια δώρα, ανέχθηκε μάλιστα και στον γιο που του γέννησε να δώσει το όνομά του [3]. Κάποιοι Έλληνες συγγραφείς παραδίδουν ότι αυτό το παιδί έμοιαζε στον Καίσαρα και στη μορφή και στο παράστημα.

Ο Μάρκος Αντώνιος επίσης διαβεβαίωνε τη Σύγκλητο ότι ο Καίσαρ το είχε αναγνωρίσει και ότι μάρτυρες αυτού του γεγονότος ήταν ο Γάιος Μάτιος και ο Γάιος Όππιος, καθώς και άλλοι φίλοι του Καίσαρα. Από όλους αυτούς ο Γάιος Όππιος, σαν να αποδεχόταν το γεγονός ότι η υπόθεση απαιτούσε απολογία και κάποια υπεράσπιση, δημοσίευσε ένα βιβλίο, στο οποίο ανέφερε ότι ο γιος που η Κλεοπάτρα υποστήριζε πως ήταν του Καίσαρα δεν ήταν στην πραγματικότητα δικός του. Ο δήμαρχος Έλβιος Κίννας, εξάλλου, είχε ομολογήσει σε πολλούς ότι είχε στην κατοχή του ένα σχέδιο νόμου, που το είχε συντάξει ο Καίσαρ και τον είχε διατάξει να το προσκομίσει στην Σύγκλητο κατά την απουσία του. Με το νόμο αυτόν δινόταν η άδεια στον Καίσαρα να παίρνει όσες και όποιες γυναίκες ήθελε, με στόχο την απόκτηση νόμιμων παιδιών. Τέλος για να μην έχει κανένας καμία αμφιβολία ότι ο άνθρωπος αυτός είχε κακή φήμη για ασύστολα βίτσια και μοιχείες, προσθέτω ότι ο Κουρίων ο Πρεσβύτερος, σε έναν από τους λόγους του, τον αποκαλεί άνδρα όλων των γυναικών και γυναίκα όλων των ανδρών. (Σουητώνιος, Ιούλιος Καίσαρας LΙΙ)

Ούτε και οι εχθροί του δεν μπορούσαν να αρνηθούν ότι το κρασί που κατανάλωνε ήταν ελάχιστο. Ο Μάρκος Κάτων είχε πει κάποτε ότι μόνον ο Καίσαρ μπορούσε, όντας νηφάλιος, να κάνει σχέδια για την ανατροπή του καθεστώτος της ελεύθερης πολιτείας. Ο Γάιος Όππιος αναφέρει ότι στα θέματα που είχαν σχέση με το φαγητό ήταν τόσο αδιάφορος ώστε, όταν κάποτε σε συμπόσιο του σέρβιραν λάδι ταγκό αντί για φρέσκο, μόνος αυτός, και ενώ οι άλλοι αρνήθηκαν να φάνε, γευμάτισε με ακόμα μεγαλύτερη διάθεση από όση συνήθιζε, και τούτο για να μη φανεί ότι με τη στάση του καταλόγιζε αμέλεια ή χωριατιά στον οικοδεσπότη. (Σουητώνιος, Ιούλιος Καίσαρας LΙΙΙ)

Η ακεραιότητα όμως δεν ήταν κάτι που τον διέκρινε, ούτε όταν βρισκόταν σε εκστρατεία ούτε όταν κατείχε δημόσιο αξίωμα στη Ρώμη. Όπως κάποιοι μνημονεύουν στα κείμενά τους, την εποχή που ήταν ανθύπατος στην Ισπανία απαιτούσε χρήματα από τους συμμάχους για να εξοφλήσει τα χρέη του, παράλληλα όμως είχε επιτεθεί και λεηλατήσει άγρια κάποιες πόλεις των Λουσιτανών [4], αν και οι άνθρωποι αυτοί ουδεμία αντίρρηση προέβαλαν στις διαταγές του και επιπλέον άνοιξαν διάπλατα τις πύλες του στον ερχομό του.

Στη Γαλατία λαφυραγώγησε τα τεμένη και τους ναούς των θεών, που ήταν κατάφορτοι από προσφορές, και ήταν γεγονός ότι συχνότερα λεηλατούσε τις πόλεις για τη λεία που θα αποκόμιζε παρά για κάποια εχθρική τους πράξη. Συνέβη λοιπόν να έχει άφθονο χρυσάφι στη διάθεσή του, γι’ αυτό και το διέθετε σ’ ολόκληρη την Ιταλία και στην επαρχία έναντι τριών χιλιάδων σηστερτίων τη λίβρα. Στην πρώτη υπατεία οικειοποιήθηκε από το Καπιτώλιο τρεις χιλιάδες λίβρες χρυσού, τις οποίες και αντικατέστησε με ισόποσο βάρος επιχρυσωμένου χαλκού.

Διαπραγματευόταν επίσης συμμαχίες και βασίλεια με αποκλειστικό του γνώμονα το κέρδος που θα αποκόμιζε. Μόνον από τον Πτολεμαίο απέσπασε έξι χιλιάδες περίπου τάλαντα πληρωτέα επ’ ονόματι του Πομπηίου. Και ακολούθως αντιμετώπισε με απροκάλυπτες αρπαγές και ιερόσυλες πράξεις τις ογκώδεις δαπάνες των εμφυλίων πολέμων, των θριάμβων του και των δώρων που διαμοίραζε. (Σουητώνιος, Ιούλιος Καίσαρας LΙV)     

Σημειώσεις

1. Σύμφωνα με τον Κικέρωνα (Fam., V.8.2), η Τερτύλα ήταν η πιο έξοχη από όλες τις γυναίκες («praestantissima omnium feminarum»)

2. Η Σερβίλια ήταν ανιψιά του δημάρχου του 91 π.Χ. Δρούσου και γυναίκα του Μάρκου Βρούτου του Πρεσβυτέρου. Για την ερωτική της σχέση με τον Καίσαρα, βλ. Πλούτ., Κάτ., 24.1 – 2˙ Βρούτ., 5.2.

3. Οι σοβαρότερες πηγές, αν εξαιρέσουμε τον έμπιστο του Καίσαρα Γάιο Όππιο, δεν μας αφήνουν και πολλές αμφιβολίες ότι ο Καισαρίων ήταν πραγματικός γιος του Καίσαρα. Η Κλεοπάτρα πρώτη απ’ όλους το διαβεβαίωνε (Σουητ., Αύγ., XVII.5)˙ το ίδιο και ο Αντώνιος (Δίων Κάσσιος, L.3.5). Η Κλεοπάτρα είχε ασφαλώς κάθε λόγο να υποστηρίζει την πατρότητα του Καίσαρα˙ αλλά και ο Αντώνιος είχε προσωπικό συμφέρον εξαιτίας του Οκταβιανού, ο οποίος ήταν αντίπαλός του όχι μόνο την εποχή εκείνη, αλλά και αργότερα, όταν το 31 π.Χ. αντιμετώπιζε τις δυνάμεις του στο Άκτιο. Ο Καισαρίων θα αποτελούσε έτσι το κατάλληλο όργανο για να αποκλειστεί από τη διαδοχή ο Οκταβιανός, υιοθετημένος γιος του Καίσαρα και υποψήφιος διάδοχός του. Όταν ο Αντώνιος διαβεβαίωσε στη διαθήκη του ότι ο Καίσαρ ήταν πράγματι πατέρας του Καισαρίωνα (Δίων Κάσσιος, L.3.3), ο Οκταβιανός θανάτωσε αμέσως τον γιο της Κλεοπάτρας (Σουητ., Αύγ., αυτ.).  

4. Οι σχολιαστές παρατηρούν ότι πιθανότατα οι πόλεις αυτές ήταν ήδη εγκαταλελειμμένες από τους κατοίκους τους, που είχαν περάσει τον ποταμό Δούριο (Δίων Κάσσιος, XXXVII.52.4)

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ «ΣΟΥΗΤΩΝΙΟΣ, ΤΟΜΟΣ A΄», ΕΚΔΟΣΗ ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ, ΑΘΗΝΑ 1997