ΟΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΙ ΤΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΑ ΔΕΝ ΔΙΔΑΣΚΑΝ ΠΩΣ Η ΓΗ ΕΙΝΑΙ ΕΠΙΠΕΔΗ!

Lesley B. Cormack

Στον χριστιανικό κόσμο, το μεγαλύτερο μέρος τούτης της μακριάς περιόδου [από τον Πτολεμαίο στον Κοπέρνικο] αναλώθηκε σε διαμάχες σχετικά με τη φύση του Θεού, και σε αγώνες για την εκκλησιαστική εξουσία. Η αυθεντία των Πατέρων, και η δεσπόζουσα πίστη ότι οι Γραφές περιέχουν το άθροισμα σύνολων των γνώσεων, αποθάρρυνε κάθε έρευνα της Φύσης … Αυτή η αδιαφορία συνεχίστηκε έως το τέλος του δεκάτου πέμπτου αιώνα. Ακόμα και τότε δεν υπήρχε επιστημονικό δέλεαρ. Τα κίνητρα που ώθησαν τα πράγματα ήσαν εντελώς διαφορετικού είδους. Ξεκίνησαν από εμπορικές έριδες, και το ζήτημα του σχήματος της γης διευθετήθηκε τελικά από τρεις θαλασσοπόρους, τον Κολόμβο, τον Ντα Γκάμα, και πάνω από όλους, τον Φερδινάνδο Μαγγελάνο.

John William Draper,

History of the Conflict between Religion and Science (1874)...

Με την παρακμή της Ρώμης και την έλευση των Σκοτεινών Χρόνων, η γεωγραφία ως επιστήμη βυθίστηκε σε χειμερία νάρκη, από την οποία η πρώιμη Εκκλησία λίγα έκανε για να τη βγάλει … Οι αυστηρές ερμηνείες της Βίβλου συν η άκαμπτη πατερική μισαλλοδοξία κατέληξαν στη θεωρία της επίπεδης γης με κέντρο της την Ιερουσαλήμ, και κάπου ψηλά στη χώρα να απλώνεται ο Κήπος της Εδέμ, από τον οποίο κυλούσαν οι τέσσερις Ποταμοί του Παραδείσου.

Boise Penrose,

Travel and Discovery in the Renaissance (1955)

Ένα φαινόμενο αμνησίας των λογίων σε όλη την Ευρώπη … μόλυνε την ήπειρο από το 300 έως τουλάχιστον το 1300 μ.Χ. Στη διάρκεια εκείνων των αιώνων, η χριστιανική πίστη και το χριστιανικό δόγμα καταπίεσαν τη χρήσιμη εικόνα του κόσμου που αργά, τόσο επώδυνα, και τόσο ευσυνείδητα φιλοτέχνησαν οι αρχαίοι γεωγράφοι.

Daniel J. Boorstin

The Discovers (1983) [1]

Στον Μεσαίωνα πίστευαν άραγε οι άνθρωποι ότι ο κόσμος είναι επίπεδος; Το δίχως άλλο, οι συγγραφείς που παραθέσαμε πιο πάνω αυτό θα μας έκαναν να σκεφτούμε. Σύμφωνα με τις αφηγήσεις, οι άνθρωποι που ζούσαν στους «Σκοτεινούς Χρόνους» ήσαν τόσο κατακλυσμένοι από την άγνοια (ή τόσο εξαπατημένοι από τους καθολικούς ιερείς) ώστε πίστευαν πως η γη είναι επίπεδη. Επί χίλια χρόνια ήσαν βυθισμένοι μες στης άγνοιας τα σκότη, και εάν δεν μεσολαβούσε η ηρωϊκή γενναιότητα του Χριστόφορου Κολόμβου και άλλων εξερευνητών, θα έμεναν ενδεχομένως ακόμα περισσότερο μέσα σε τούτη την άγνοια. Κι έτσι, η καινοτομία και το κουράγιο των επενδυτών και των εξερευνητών, με κίνητρο τα οικονομικά συμφέροντα και τη νεωτερική περιέργεια, μας επέτρεψαν τελικά να ελευθερωθούμε από τα σιδερένια δεσμά που σφυρηλάτησε η μεσαιωνική Καθολική Εκκλησία. [2]

Από πού προέρχεται αυτή η ιστορία; Στη διάρκεια του δέκατου ένατου αιώνα, οι λόγιοι που ενδιαφέρθηκαν για την προώθηση μιας νέας επιστημονικής και ορθολογιστικής άποψης του κόσμου ισχυρίζονταν ότι οι αρχαίοι Έλληνες και Ρωμαίοι είχαν καταλάβει πως ο κόσμος είναι στρογγυλός, αλλά η γνώση αυτή κατεστάλη από τους ιερωμένους του Μεσαίωνα. Οι φιλοκαθολικοί λόγιοι αντέτειναν το επιχείρημα ότι οι στοχαστές στον Μεσαίωνα ήξεραν όντως πως η γη είναι στρογγυλή. [3] Οι επικριτές εντούτοις απέρριψαν αυτές τις γνώμες ως απλώς απολογητικές. Γιατί μαινόταν η μάχη γύρω από αυτό ειδικά το ζήτημα; Διότι η πίστη ότι η γη είναι επίπεδη εξισωνόταν με την εσκεμμένη άγνοια, ενώ η κατανόηση της σφαιρικότητας της γης εκλαμβάνονταν ως μέτρο νεωτερικότητας· η πλευρά που υπεράσπιζε κάποιος έγινε ένα μέσο καταδίκης ή εξύμνησης των ιερωμένων του Μεσαίωνα. Για λόγιους/μελετητές όπως ο William Whewell ή ο Τζον Ντρέιπερ,, συνεπώς, ο καθολικισμός ήταν κάτι κακό (καθόσον προωθούσε την άποψη ότι η γη είναι επίπεδη), ενώ για τους ρωμαιοκαθολικούς ο καθολικισμός ήταν κάτι καλό (καθόσον προωθούσε την νεωτερικότητα). Όπως θα δούμε, κανένα από αυτά τα άκρα δεν περιγράφει την αληθινή κατάσταση των πραγμάτων. [4]

Αυτή η εξίσωση της στρογγυλότητας με τη νεωτερικότητα εξηγεί επίσης γιατί κατά το δέκατο ένατο αιώνα οι Αμερικανοί ιστορικοί υποστήριξαν ότι αυτοί που απέδειξαν ότι η γη είναι στρογγυλή, και συνεπώς άνοιξαν το δρόμο προς τη νεωτερικότητα – και προς την Αμερική βεβαίως – ήσαν ο  Κολόμβος και οι πρώιμοι μερκαντιλιστές. Μάλιστα, μια βιογραφία του Κολόμβου που έγραψε ο Αμερικανός συγγραφέας Ουάσινγκτον Ίρβινγκ [Washington Irving], ο δημιουργός του “Rip Van Winkle”, εισήγαγε τούτη την ιδέα στον κόσμο. [5]

Αλλά η αλήθεια είναι περισσότερο περίπλοκη από αυτές τις αφηγήσεις. Πολύ λίγοι άνθρωποι σε όλη τη διάρκεια του Μεσαίωνα πίστευαν ότι ο κόσμος είναι επίπεδος. Στοχαστές και από τις δύο πλευρές του ζητήματος ήταν καθολικοί, και για αυτούς, το σχήμα της γης δεν εξισωνόταν με απόψεις προοδευτικές ή με απόψεις της παραδοσιαρχίας. Αληθεύει ότι οι περισσότεροι κληρικοί καταπιάνονταν πιο πολύ με τη σωτηρία παρά με το σχήμα της γης – αυτή ήταν η δουλειά τους, άλλωστε. Ο Κολόμβος δεν θα μπορούσε να έχει αποδείξει ότι ο κόσμος ήταν στρογγυλός, επειδή το γεγονός αυτό ήταν ήδη γνωστό. Μήτε και ήταν εξεγερμένος νεωτεριστής – ήταν πιστός καθολικός και ανέλαβε να κάνει το ταξίδι του πιστεύοντας ότι εκτελούσε έργο του Θεού. Μια μεταμόρφωση διεξαγόταν στις απόψεις περί της γης κατά το δέκατο πέμπτο αιώνα αλλά είχε πιο μεγάλη σχέση με ένα νέο τρόπο χαρτογράφησης παρά με μια μετακίνηση από την επίπεδη γη στην στρογγυλή σφαίρα.

Οι λόγιοι στην αρχαιότητα επεξεργάστηκαν ένα πολύ σαφώς σφαιρικό μοντέλο της γης και του ουρανού. Κάθε μείζων Έλληνας γεωγράφος στοχαστής, συμπεριλαμβανομένου και του Αριστοτέλη (384 – 322 π.Χ.), του Ερατοσθένη (τρίτος προ Χριστού αιώνας) και του Πτολεμαίου (δεύτερος μετά Χριστόν αιώνας), βάσισε το περί γεωγραφίας και αστρονομίας έργο του στη θεωρία ότι η γη είναι μια σφαίρα. Παρομοίως, όλοι οι μείζονες Ρωμαίοι σχολιαστές, συμπεριλαμβανομένου του Πλίνιου του Πρεσβύτερου (23 – 79 μ.Χ.), του Πομπώνιου Μέλα (πρώτος μετά Χριστόν αιώνας), και του Μακρόβιου [Macrobius] (τέταρτος μετά Χριστόν αιώνας), συμφώνησαν ότι η γη θα πρέπει να είναι στρογγυλή. Τα συμπεράσματά τους ήσαν κατά ένα μέρος φιλοσοφικά – ένα σφαιρικό σύμπαν απαιτούσε την ύπαρξη μιας σφαίρας στο κέντρο – αλλά επίσης βασισμένα σε μαθηματική και αστρονομική επιχειρηματολογία και λογική. [6] Περισσότερο περιλάλητη ήταν η εκ μέρους του Αριστοτέλη απόδειξη περί σφαιρικότητας της γης, ένα επιχείρημα που χρησιμοποίησαν πολλοί στοχαστές στον Μεσαίωνα και την Αναγέννηση.

Εάν εξετάσουμε το έργο ακόμα και συγγραφέων του πρώιμου Μεσαίωνα, βρίσκουμε ότι, με ελάχιστες εξαιρέσεις, υποστήριζαν μια περί σφαιρικής γης θεωρία. Ανάμεσα στους πρώιμους Πατέρες της εκκλησίας, ο Αυγουστίνος (354 – 430), ο Ιερώνυμος (πέθανε το 420), και ο Αμβρόσιος (πέθανε το 420), συμφώνησαν όλοι ότι η γη είναι σφαίρα. Μόνον ο Λακτάντιος [Lactantius]  (αρχές του τέταρτου μετά Χριστόν αιώνα) διατύπωσε μια διισταμένη γνώμη, αλλά αυτός απέρριπτε σύνολη την παγανιστική γνώση διότι αποσπούσε τους ανθρώπους από το αληθινό τους έργο που ήταν το να φτάσουν τη λύτρωση. [7]

Από τον έβδομο αιώνα έως τον δέκατο τέταρτο αιώνα, κάθε σημαντικός μεσαιωνικός στοχαστής που καταπιανόταν με τον κόσμο της φύσης δήλωνε περισσότερο ή λιγότερο ρητά ότι ο κόσμος ήταν μια στρογγυλή σφαίρα, πολλοί από αυτούς μάλιστα ενσωμάτωναν στο έργο τους την αστρονομία του Πτολεμαίου και τη φυσική του Αριστοτέλη. Ο Θωμάς ο Ακινάτης (πέθανε το 1274), επί παραδείγματι, ακολούθησε την απόδειξη του Αριστοτέλη στο να δείξει ότι οι αλλασσόμενες θέσεις των αστερισμών καθώς κάποιος μετακινείται στην επιφάνεια της γης ήταν ένδειξη για το σφαιρικό σχήμα της γης. Ο Ρογήρος Βάκων (πέθανε το 1294), στο Opus Maius (περίπου 1280) δήλωσε ότι ο κόσμος ήταν στρογγυλός, ότι οι νότιοι αντίποδες ήσαν κατοικημένοι, και ότι το πέρασμα του ήλιου από τη γραμμή της εκλειπτικής επηρέαζε το κλίμα σε διαφορετικά μέρη του κόσμου. Ο Αλμπέρτους Μάγκνους [Albertus Magnus] (πέθανε το 1280) συμφώνησε με τις ανακαλύψεις του Βάκωνα, ενώ ο Μιχαήλ Σκώτος [Michael Scott] (πέθανε το 1234) «συνέκρινε τη γη, περιβαλλόμενη από νερό, με τον κρόκο ενός αβγού και τις σφαίρες του σύμπαντος με τα στρώματα ενός κρεμμυδιού». [8] Ίσως αυτός που άσκησε τη μεγαλύτερη επίδραση να ήταν ο Γιοχάνες ντε Σακρομπόσκο [Jean de Sacrobosco], του οποίου το έργο De Sphera (περίπου 1230) έδειχνε ότι η γη είναι μια σφαίρα, και ο Pierre d’ Ailly (1350 – 1410), αρχιεπίσκοπος του Καμπρέ, ο οποίος στο έργο του Imago Mundi (γραμμένο στα 1410) πραγματευόταν την σφαιρικότητα της γης. [9] Αμφότερα τα βιβλία αυτά έγιναν πολύ δημοφιλή· το βιβλίο του Sacrobosco χρησιμοποιήθηκε ως βασικό εγκόλπιο σε όλη τη διάρκεια του Μεσαίωνα, ενώ το βιβλίο του d’ Ailly το διάβασαν οι πρώτοι εξερευνητές, όπως ο Κολόμβος.

Ο μοναδικός μεσαιωνικός συγγραφέας που το έργο του έχει μερικές φορές θεωρηθεί ως τέτοιο που επιδεικνύει πίστη ότι η γη έχει σχήμα δίσκου μάλλον παρά σφαίρας είναι ο Ισίδωρος της Σεβίλλης (570 – 636), ένας πολυγραφότατος εγκυκλοπαιδιστής και φυσικός φιλόσοφος. Μολονότι ήταν ρητός ως προς το σφαιρικό σχήμα του σύμπαντος, οι ιστορικοί έχουν παραμείνει διαιρεμένοι ως προς το πώς εικονίζει το σχήμα της ίδιας της γης. [10] Ο Ισίδωρος της Σεβίλλης ισχυρίστηκε ότι οι πάντες βιώνουν το μέγεθος και τη ζέστη του ήλιου με τον ίδιο τρόπο, κάτι που θα μπορούσε να ερμηνευτεί ότι σημαίνει πως την ανατολή τη βλέπουν την ίδια στιγμή όλοι οι κάτοικοι της γης και συνεπώς η γη είναι επίπεδη. Δεν μπορούμε παρά να αντιληφθούμε πολλά από όσα έγραψε σχετικά με τη φυσική και την αστρονομία ως θεμελιωμένα στο γεγονός μιας σφαιρικής γης, όπως φερ’ ειπείν η ερμηνεία που δίδει στις εκλείψεις του ήλιου. Καίτοι δεν είναι απαραίτητο να επιμείνουμε στην απόλυτη συνοχή, φαίνεται ότι η κοσμολογία του Ισίδωρου δεν είναι συνεκτική παρά μονάχα με μια σφαιρική γη. [11]

Πολλοί δημοφιλείς τοπικοί συγγραφείς που έγραψαν σε ντοπιολαλιές στη διάρκεια του Μεσαίωνα επίσης υποστήριξαν την ιδέα μιας στρογγυλής γης. Το έργο του Jean de Mandeville Ταξίδια στους Αγίους Τόπους και πέρα στον Επί της Γης Παράδεισο, γραμμένο γύρω στα 1370, ήταν ένα από τα πιο πολυδιαβασμένα βιβλία στην Ευρώπη από τον δέκατο τέταρτο έως τον δέκατο έκτο αιώνα. Ο Mandeville ήταν πολύ ξεκάθαρος στη δήλωσή του ότι ο κόσμος ήταν στρογγυλός και πλωτός:

«Και λέγω, το λοιπόν σάμπως με ναυτία, πως ένας άνθρωπος μπορεί όλο τον κόσμο να τον γυρίσει, τόσο πάνω όσο και κάτω, και να γυρίσει ξανά στη χώρα του την ίδια … Και πάντοτες να βρίσκει ανθρώπους, γαίες, νησιά, χωριά και πόλεις, όπως στη χώρα του.» [12]

Παρομοίως ο Δάντης (1265 – 1321) στη Θεία Κωμωδία περιέγραψε πολλές φορές τον κόσμο σαν σφαίρα, διατεινόμενος ότι το νότιο ημισφαίριο είναι καλυμμένο από θάλασσα αχανή. Και ο Τσόσερ (περίπου 1340 – 1400) στο “The Frankin’s Tale”μίλησε για «Τούτον τον κόσμο τον μεγάλο, που κείνοι οι άνθρωποι λένε στρογγυλός πως είναι». [13]

Ο ένας και μοναδικός μεσαιωνικός συγγραφέας που ρητώς αρνείται τη σφαιρικότητα της γης ήταν ο Κοσμάς Ινδικοπλεύστης [Cosmas Indicopleustes], ένας Βυζαντινός μοναχός του έκτου αιώνα που ενδεχομένως είχε επηρεαστεί από συγκαιρινές του εβραϊκές και ανατολίτικες παραδόσεις σχετικά με το ότι είναι επίπεδη η γη. Ο Κοσμάς επεξεργάστηκε μια πνευματικά θεμελιωμένη κοσμολογία, όπου η γη είναι μια επίπεδη γαία, ή ένα υψίπεδο, τοποθετημένο στον πυθμένα του σύμπαντος κόσμου. Είναι δύσκολο να γνωρίζουμε πόση επίδραση ασκούσε στον καιρό του. Μονάχα δύο αντίγραφα από τη πραγματεία του διασώζονται σήμερα, το ένα εκ των οποίων θα πρέπει να ήταν το προσωπικό αντίγραφο του ίδιου του Κοσμά, και μονάχα ένας άνθρωπος στον Μεσαίωνα είναι γνωστό ότι έχει διαβάσει το έργο του, ο Φώτιος Κωνσταντινουπόλεως (πέθανε το 891), ο οποίος εν γένει θεωρείτο ο πιο διαβασμένος άνθρωπος του αιώνα του. [14] Ελλείψει βάσιμων στοιχείων και μαρτυριών, δεν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τον Κοσμά ως επιχείρημα για το ότι η χριστιανική εκκλησία κατέστειλε τη γνώση για τη σφαιρικότητα της γης. Το έργο του Κοσμά απλώς υποδηλώνει ότι το κλίμα στους κύκλους των λογίων στη διάρκεια του πρώιμου Μεσαίωνα ήταν ανοιχτό σε αντιπαραθέσεις επί του θέματος.

Εάν εξαιρέσουμε τον Λακτάντιο και τον Κοσμά, όλοι οι μείζονες στοχαστές και πολλοί τοπικοί συγγραφείς που ενδιαφέρθηκαν για το φυσικό σχήμα της γης, από τη πτώση της Ρώμης έως τον καιρό του Κολόμβου, άρθρωσαν τη θεωρία ότι η γη ήταν στρογγυλή. Οι λόγιοι μπορεί να καταπιάνονταν πιο πολύ με τη σωτηρία της ψυχής παρά με τη γεωγραφία, και οι τοπικοί συγγραφείς μπορεί να έδειξαν μικρό ενδιαφέρον για τα φιλοσοφικά ζητήματα. Αλλά, με την εξαίρεση του Κοσμά, ουδείς μεσαιωνικός συγγραφέας αρνήθηκε ότι η γη ήταν σφαιρική – η δε Καθολική Εκκλησία δεν έλαβε ποτέ θέση επί του θέματος.

Με δεδομένο το ιστορικό αυτό, θα ήταν ανόητο να ισχυριστούμε ότι ο Κολόμβος απέδειξε πως ο κόσμος είναι στρογγυλός – ή έστω υποστήριξε κάτι τέτοιο. Μολοντούτο, δημοφιλείς αφηγήσεις εξακολουθούν να θέτουν σε κυκλοφορία την πλανερή ιστορία ότι ο Κολόμβος πολέμησε ενάντια στους προκατειλημμένους και έμπλεους άγνοιας λόγιους και κληρικούς στη Σαλαμάνκα, έδρα του κορυφαίου Πανεπιστημίου της Ισπανίας, προτού πείσει τη Βασίλισσα Ισαβέλλα να του επιτρέψει να αποδείξει τη θέση του. Η πρόταση του Κολόμβου σύμφωνα με την οποία η απόσταση από την Ισπανία προς δυσμάς έως την Κίνα δεν ήταν απαγορευτικά μεγάλη και ότι ήταν μάλιστα συντομότερη και ασφαλέστερη από το να περιπλεύσουν την Αφρική, αντιμετωπίστηκε με δυσπιστία από την ομάδα των λογίων που συναθροίστηκαν ανεπίσημα για να συμβουλεύσουν τον βασιλέα και τη βασίλισσα της Ισπανίας. Καθόσον δεν διασώζονται αρχεία από εκείνη τη συνάθροιση, οφείλουμε να βασιστούμε σε αναφορές γραμμένες από το γιο του Κολόμβου, τον Φερνάντο, και τον Βαρθολομαίο ντε λας Κάζας, έναν Ισπανό ιερέα που συνέγραψε μια ιστορία του Νέου Κόσμου. Αμφότεροι μας λέγουν ότι οι μορφωμένοι άντρες στη Σαλαμάνκα ήταν ενήμεροι σχετικά με τις τρέχουσες αντιπαραθέσεις σχετικά με το μέγεθος της γης, την πιθανότητα να υπάρχουν κάτοικοι και σε άλλα μέρη του κόσμου, και το ενδεχόμενο να μπορείς να πλεύσεις μέσα από τη διακεκαυμένη ζώνη του ισημερινού. Αμφισβήτησαν ότι ο Κολόμβος μπορούσε να έχει γνώση ανώτερη από εκείνη των αρχαίων όπως επίσης και ότι ήταν δυνατόν να κατορθώσει αυτό που πρότεινε. Ωστόσο, δεν αρνήθηκαν ότι η γη είναι σφαιρική αλλά μάλλον χρησιμοποίησαν την σφαιρικότητά της στα επιχειρήματά τους κατά του Κολόμβου, υποστηρίζοντας ότι η στρογγυλή γη ήταν μεγαλύτερη από ό,τι διατεινόταν ο Κολόμβος και ότι ο περίπλους θα έπαιρνε υπερβολικά πολύ ώσπου να ολοκληρωθεί. [15]

Όταν ο Peter Martyr επαίνεσε τα επιτεύγματα του Κολόμβου στον εγκωμιαστικό του πρόλογο στο Decades of the New World (1511), έσπευσε να τονίσει ότι ο Κολόμβος είχε αποδείξει πως ο ισημερινός ήταν πλωτός και πως πράγματι υπήρχαν λαοί και γαίες στα μέρη εκείνα της υδρογείου που άλλοτε πίστευαν πως ήσαν καλυμμένα με ύδατα. Πουθενά, πάντως, δεν αναφέρει ότι απέδειξε τη σφαιρικότητα της γης. [16] Εάν ο Κολόμβος είχε όντως αποδείξει κάτι τέτοιο στους δύσπιστους λόγιους, ο Peter Martyr το δίχως άλλο θα το είχε αναφέρει.

Εκείνοι που θέλουν να διατηρήσουν τον Κολόμβο ως εικόνισμα της ιστορικής στιγμής κατά την οποία ο κόσμος έγινε στρογγυλός μπορεί να γοητεύουν τον καθημερινό άνθρωπο. Άλλωστε, δεν φοβόντουσαν οι ναύτες του Κολόμβου να πέσουν σαν θα έφταναν στην άκρη της γης; Όχι, δεν φοβόντουσαν. Σύμφωνα με το ημερολόγιο του Κολόμβου, οι ναύτες είχαν δύο συγκεκριμένα παράπονα. Πρώτον, εξέφραζαν την ανησυχία τους ότι το ταξίδι παρατεινόταν περισσότερο από όσο είχε τάξει ο Κολόμβος. Δεύτερον, φοβόντουσαν ότι, επειδή ο άνεμος έμοιαζε να φυσάει μονίμως προς τα δυτικά, θα ήσαν ανήμποροι να κάνουν το ταξίδι της επιστροφής προς τα ανατολικά. [17]

Όπως έχουμε δει, δεν υπάρχουν σχεδόν καθόλου ιστορικές μαρτυρίες που να στηρίζουν το μύθο μιας μεσαιωνικής επίπεδης γης. Οι χριστιανοί κληρικοί μήτε κατέστειλαν την αλήθεια μήτε και κατέπνιξαν τις αντιπαραθέσεις επί του θέματος. Όντας υιός καλός της εκκλησίας και πιστεύοντας ότι το έργο του φανέρωνε το σχέδιο του Θεού, ο Κολόμβος δεν απέδειξε ότι η γη ήταν στρογγυλή – απλώς σκουντούφλησε πάνω σε μια ήπειρο που έτυχε να βρεθεί στο διάβα του.      

        

Σημειώσεις

1. John William Draper, History of the Conflict between Religion and Science (D. Appleton, Νέα Υόρκη,1874), σσ. 157 – 9. Boise Penrose,

Travel and Discovery in the Renaissance (Harvard University Press, Κέιμπριτζ, Μασαχουσέτη, 1955) σ. 7. Daniel J. Boorstin, The Discovers:A History of Man’s Search to Know Himself and His World (Random House, Νέα Υόρκη, 1983), x.

2. Για μια παλαιότερη συζήτηση σχετικά με τον παρόντα μύθο, βλέπε Lesley B. Cormack, “Flat Earth or Round Sphere: Misconceptions of the Shape of the Earth and the Fifteenth – Century Transformation of the World”, Ecumene 1 (1994), σσ. 363 – 85.

3. Η Christine Garwood στο Flat Earth: The History of an Infamous Idea (Macmillan, Λονδίνο, 2007) εξετάζει αυτή την αντιπαράθεση, εστιάζοντας κυρίως στους πιστούς της άποψης του δέκατου ένατου αιώνα ότι η γη είναι επίπεδη.

4. Είναι λυπηρό, αλλά αυτό εξακολουθεί να επαναλαμβάνεται από ορισμένους συγγραφείς εγχειριδίων στις μέρες μας, επί παραδείγματι Mounir A. Farah και Andrea Berens Karls, World History: The Human Experience (Glencoe/McGraw Hill, Λέικ Φόρεστ, Ιλινόις, 1999), και Charles R. Coble και άλλοι, Earth Science (Prentice Hall, Ίνγκλγουντ Κλιφς, Νιου Τζέρσι, 1992), αμφότερα εγχειριδία προορισμένα για διδασκαλία στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.

5. Washington Irving, The Life and Voyages of Christopher Columbus: Together with Voyages of His Companions (John Murray, Λονδίνο, 1828), ιδίως σ. 88.

6. Jeffrey Burton Russel, Inverting the Flat Earth: Columbus and Modern Historians (Praeger, Νέα Υόρκη,1991), σ. 24· Penrose, Travel and Discovery in the Renaissance, σ. 7. 

7. Charles W. Jones, “The Flat Earth”, Thought 9 (1934), σσ. 296 – 307, όπου συζητεί το έργο του Αυγουστίνου, του Ιερώνυμου, του Αμβρόσιου και του Λακτάντιου.

8. Thomas Aquinas, Summa theologica, par. I, qu. 47, art. 3, 1.3· Albertus Magnus, Liber cosmographicus de natura locoum (1260). John Scottus, De divisione naturae, 3.32 – 33.  

9. Walter Oakeshott, “Some Classical and Medieval Ideas in Renaissance cosmography”, εις Fritz Saxl, 1890 – 1948: A volume of Memorial Essays from His Friends in England, επ. D.J. Gordon (Thomas Nelson, Λονδίνο, 1957), σσ. 245 – 60, στη σ. 251. Για τον d’ Ailly, βλέπε Arthur Percival Newton, επ., Travel and Travellers in the Middle Ages (Routledge και Kegan Paul, Λονδίνο, 1949), σ. 14.

10. Isidore de Seville, De natura rerum 10, Etymologiae III 47.

11. Wesley M. Stevens, “The Figure of the Earth in Isidore’s ‘De natura rerum’” Isis 71 (1980), σ. 273. Charles W. Jones, Bedae opera de temporibus (Medieval Academy of America, Κέιμπριτζ, Μασαχουσέτη, 1943) σ. 367. Βλέπε επίσης David Woodward, “Medieval mappaemundi”, εις The History of Cartography, επ. J. B. Harley και David Woodward, τόμος 1: Cartography in Prehistoric, Ancient, and Medieval Europe and the Mediterranean (University of Chicago Press, Σικάγο, 1987), σσ. 320 – 21. 

12. Jean de Mandeville, Mandeville’s Travels, μτφρ. Malcolm Letts, τόμοι 2 (Hakluyt Society, Λονδίνο, 1953), 1:129.

13. Dante, Paradiso, Canto 9,84· Inferno, Canto 26 [ελληνική έκδοση: Dante Alighieri, εκδ. Τυπωθήτω – Γιώργος Δαρδανός, Παράδεισος σ. 89, και Κόλαση, σσ. 263 – 271 (Σ.τ.Μ.)]· Geoffrey Chaucer, “The Canterbury Tales”, εις The Works of Geoffrey Chaucer, επ. F.N. Robinson (Houghton Mifflin Co., Βοστόνη, 1961, σ. 140, αράδα 1228.)

14. Οι περισσότερες επισκοπήσεις της μεσαιωνικής επιστήμης δεν αναφέρουν την γεωγραφία. Στο The Beginnings of Western Science (Chicago University Press, Σικάγο, 1992) του David C. Lindberg, στη σ. 58, αφιερώνεται μία παράγραφος στη σφαιρική γη. Το History of the Planetary System (Cambridge University Press, Κέιμπριτζ, 1992) του J. L. E. Dreyer τονίζει την σπουδαιότητα του Κοσμά, όπως και το The Making of the Modern Mind: A Survey of the Intellectual Background of the Present Age (Houghton Mifflin, Βοστόνη, 1926), σ.23, του John H. Randal, Jr., καθώς και το Travel του Penrose, ο οποίος προσθέτει και την ένσταση «είναι αν μη τι άλλο δίκαιο να σημειώσουμε ότι δεν ήσαν όλοι οι συγγραφείς του Μεσαίωνα τόσο τυφλοί όσο ο Κοσμάς,» σ. 7. Ο Jones στο “Flat Earth” δεικνύει την περιθωριακότητα του Κοσμά, σ. 305.

15. Fernando Colon, The Life of the Admiral Christopher Columbus by His Son Ferninand, μετάφραση και υπομνηματισμός υπό Benjamin Keen (Greenwood Press, Γουέστπορτ, Κονέκτικατ, 1959), σ. 39· Bartolome de la Casas, History of the Indies, μετάφραση και επιμέλεια Adree Collard (Harper and Row, Νέα Υόρκη, 1971), σσ. 27 – 28.

16. Richard Eden, The  Decades of the Newe Worlde or West India … Wrytten in Latine Tongue by Peter Martyr of Angleria (Λονδίνο, 1555), σ. 64.

17. Σχετικά με το μεγάλο ταξίδι, βλέπε την εγγραφή της 10^ης Οκτωβρίου 1492 εις The  Diario of Christopher Columbus’ s First Voyage to America 1492 – 3, σύνοψη υπό Fray Bartolome de la Casas, σε μεταγραφή και μετάφραση υπό Oliver Dunn και James E. Kelley, Jr., (University of Oklahoma Press, Νόρμαν, 1989), σ. 57. Σχετικά με τον μόνιμο άνεμο, βλέπε Eden, Decades, σσ. 66.  

Ο Lesley B. Cormack είναι Κοσμήτωρ Φιλοσοφίας και Κοινωνικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Simon Fraser. Είναι συγγραφέας του Charting an Empire: Geography at the English Universities, 1580 – 1620, και (μαζί με τον Andrew Ede) του A History of Science in Society: From Philosophy to Utility.

ΤΟ ΠΑΡΟΝ ΑΡΘΡΟ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ «Ο ΓΑΛΙΛΑΙΟΣ ΣΤΗ ΦΥΛΑΚΗ», ΕΚΔΟΣΕΙΣ «λογείον», 2011, ΤΡΙΚΑΛΑ