Διονυσιακή “Μανία” και Μαντική

H “Μανία” σχετίζεται με τη Μαντική, όπως, για μιαν άποψη, κ’ η ετυμολογική συγγένεια το μαρτυράει. Οι τύποι του σχετισμού μαντικής και μανίας, είναι δύο: ο εκστασιασμένος μεταφέρεται στον κόσμο των πνευμάτων και των νεκρών ή με το στόμα του μιλεί το πνεύμα που τον κυριεύει. Τον πρώτο τρόπο οι Έλληνες τον μαθαίνουν περαστικά˙ τον δεύτερο τον έχουνε κληρονομήσει από τους Αιγαίους...

Κορυφαία του παραδείγματα είναι η Κασσάνδρα στην ποίηση, η Σίβυλλα στον θρύλο, η Πυθία στην πράξη. Η βακχεία είναι κι αυτή μια “κατοχή” κ’ έτσι επιτήδεια στη μαντοσύνη. “Η βακχική και μανιακή κατάσταση έχει μέσα της” λέει ο Τειρεσίας στις “Βάκχες”, “και πολλή μαντική˙ γιατί όταν ο θεός πλημμυρίζει τα κορμιά, κάνει τους κρουσμένους από τη μανία του να προφητεύουνε τα παραπέρα”. Τον “Ρήσο”, που τα λείψανα του τα φέρνουν οι Αθηναίοι στην Αμφίπολη, ο ποιητής του ομώνυμου δράματος τόνε λέει προφήτην (διερμηνέα των χρησμών) του Βάκχου.

Ο Βάκχος αυτός είναι ένας θρακικός θεός, που η εκστασιακή λατρεία του τον ταυτίζει, για τους Έλληνες, με τον Διόνυσο, ή ένας Διόνυσος εκθρακισμένος. Το μαντείο του βρισκότανε στο ψηλότερο μέρος της βουνοσειράς του Παγγαίου. Ο Ηρόδοτος, που τον γνώρισε, λέει πως το ’χαν οι Σάτραι, πολεμική εθνότητα της Θράκης, μα τους χρησμούς του μαντείου, που τους δίναν οι “προφήτες” του Βησσοί, τους ξεστόμιζε, όπως και στους Δελφούς, μια γυναίκα. Οι Βησσοί “προφήτες” του μαντείου του Παγγαίου μαρτυρούν πως κ’ ένα περιλάλητο ιερό των Βησσών, εθνότητας της Ροδόπης, είταν κ’ ετούτο το μαντείο.

Μια πληροφορία για τη θράκισσα γυναίκα του Σπάρτακου, πως ήξερε από μαντική, όντας κρουσμένη από τη μανία των διονυσιακών οργιασμών, μαρτυρά πως οι Μαινάδες της Θράκης αξιώνανε την κατοχική μαντική, που σ’ επίσημο ιερατικό μαντείο την αντιπροσωπεύει η “Πυθία” του Παγγαίου. Ένα άλλο μαντείο μαρτυρά κάποιο άδυτο του Διόνυσου ανάμεσα στην άγνωστη απ’ αλλού εθνότητα των “Λιγυρίων” στη Θράκη (apud Ligyreos in Thracia), όπου ο χρησμολόγος ξεστόμιζε τους χρησμούς ύστερα από γερό κρασοπότι.

Ο Διόνυσος παρουσιάζεται γενικά σαν ο “μάντης των Θρακών”, και μια διονυσιακή μορφή, ο Ορφέας, είναι μάντης κ’ έχει μαντεία. Ο Διόνυσος βρίσκεται στους Δελφούς πριν ο Απόλλωνας να πάρει τον τόπο και το μαντείο του, και γνώριμη είναι η παράδοση πως ο μαντικός τρίποδας, πριν περάσει στην κατοχή του Απόλλωνα, είταν στα χέρια του Διόνυσου. Το πιθανότερο είναι πως η δελφική μαντική βγαίνει, όπως κ’ η θρακική, από εκστασιακές λατρείες γυναικών που συγγενεύουν ή ταυτίζονται με τη διονυσιακή μανία.

Ότι που να ’ναι, και μ’ όλο που φαίνεται πως, μπαίνοντας στη Ρώμη με τα Bacchanalia, οι βακχιασμοί σέρνουν κάποια μαντική, (viros velut mente capta cum jaetatione fanatica corporis vaticinari από την περιγραφή του Λίβιου: § 89) στη θρησκεία του ελλαδικού Διόνυσου η λειτουργία τούτη δεν έχει θέση. Μαντείο του Διόνυσου αναφέρεται μονάχα στην Αμφίκλεια κι από τα ρωμαϊκά μόνο χρόνια. Εδώ αναφέρουνται “όργια” κι “άδυτο” του θεού, όπου χρησμοδοτεί ο ιερέας κρουσμένος από το θεό του. Ο Διόνυσος όμως είναι εδώ και θεραπευτής και θεραπεύει με τον τρόπο της εγκοίμησης και των ονείρων. Η τέχνη ωστόσο τούτη δεν είναι τέχνη του και φαίνεται έτσι πως χωνεύει κάποια χθόνια λατρεία. Ο τρόπος που θεραπεύει ο Διόνυσος είναι άλλος.

  

ΤΟ ΠΑΡΟΝ ΑΡΘΡΟ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΗ ΛΕΚΑΤΣΑ «ΔΙΟΝΥΣΟΣ», ΕΚΔΟΣΗ  ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ, Β΄ ΕΚΔΟΣΗ 1985