Χριστιανισμός: Το «Βιετνάμ» της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας

Παρ’ όλα αυτά, η πολιτική καταπίεσης σε βάρος των χριστιανών έχανε κάθε δυναμισμό. Οι παγανιστές πολέμιοί τους δεν επέτυχαν να αναχαιτίσουν τη δημοτικότητα του κινήματος και οι «διώκτες» αυτοκράτορες (εκτός ίσως από τον ίδιο τον Διοκλητιανό) είχαν πέσει έξω στους υπολογισμούς τους ως προς τον αριθμό και την αποφασιστικότητα των πιστών...

Το κίνημα αποδείχτηκε το Βιετνάμ της Ρώμης: ένας αργόσυρτος πόλεμος φθοράς ενάντια σ’ έναν πολύμορφο εχθρό. Οι διωγμοί, ακόμη και στο απόγειό τους, επί Διοκλητιανού, υπήρξαν επιλεκτικοί και βραχύβιοι. Και, όπως ήδη από τον 17^ο αιώνα έχει γίνει γνωστό, ο αριθμός των μαρτύρων δεν ήταν μεγάλος.

Μια από τις επιτυχίες των χριστιανών απολογητών είναι το ότι έπεισαν τους διώκτες τους ότι απολάμβαναν τις διώξεις˙ ότι ο θάνατος τους άρεσε περισσότερο από ο,τιδήποτε άλλο: πεθαίνοντας για τον Ιησού Χριστό, εξασφάλιζαν το στέμμα της ουράνιας δόξας. Με σπάνιες εξαιρέσεις, οι πολίτες της Αυτοκρατορίας δεν φάνηκαν πρόθυμοι να συνεργαστούν στους διωγμούς: η Ρωμαϊκή κοινωνία ήταν ανέκαθεν ανεξίθρησκη και η ανεκτικότητά της συνοψιζόταν στο αξίωμα «ζήσε και άσε τους άλλους να ζήσουν». Πολύ σύντομα οι πολίτες της κατάλαβαν την ανάγκη των αρχόντων τους να επωφεληθούν πολιτικά από την ύπαρξη ενός εσωτερικού εχθρού. Το τέταρτο διάταγμα κατά των χριστιανών, το 304, είχε ουσιαστικά ως στόχο να εξαναγκάσει τους πολίτες στην υπακοή λαομίσητων ηγετών, και το 308 ο ιδιαίτερα μισητός Μαξιμίνος δοκίμασε να εφαρμόσει την ίδια τακτική. (Ευσέβιος, Περί των εν Παλαιστίνη μαρτύρων 9.Ι – 3): «Επέβαλε την γρήγορη ανοικοδόμηση των γκρεμισμένων ειδωλολατρικών ναών και ανάγκασε τους πάντες, άντρες και γυναίκες με βυζανιάρικα παιδιά και δούλους να προσφέρουν θυσίες και κρασί».

Η τακτική ήταν, όπως λέει ο Ευσέβιος, αναποτελεσματική γιατί ακόμη και εκείνοι που έπρεπε να την υλοποιήσουν είχαν μειωμένο ζήλο και δεν επέβαλλαν ποινές ώστε να στηρίξουν τη «βιομηχανία θυσιών» που επιχειρούσε να στήσει ο Μαξιμίνος.

Δυσαρεστημένος με την αποτυχία του, χρηματοδότησε μια «φιλολογική» επίθεση, κυκλοφορώντας παραποιημένα ευαγγέλια και απομνημονεύματα που περιείχαν γνωστές και τετριμμένες συκοφαντίες εναντίον του Ιησού. Τα τοιχοκολλούσαν σε τόπους δημοσίων συγκεντρώσεων και επέβαλλαν στους δασκάλους να διαβάζουν στα παιδιά αποσπάσματα ως μάθημα (Ευσέβιος, Περί των εν Παλαιστίνη μαρτύρων 9.4.2. – 5.2). Για να στηρίξει τις κατηγορίες περί ανηθικότητας των χριστιανών, ο Μαξιμίνος προσέλαβε πράκτορες (duces) να συλλάβουν μαζικά πόρνες από την αγορά της Δαμασκού. Αφού τις βασάνισαν μέχρι να ομολογήσουν πως είναι χριστιανές, στη συνέχεια τις έβαλαν να υπογράψουν δηλώσεις πως οι εκκλησίες ασκούσαν τελετουργικά την πορνεία και ζητούσαν από τα μέλη τους να μετέχουν σε διεστραμμένες σεξουαλικά πράξεις. Αυτές οι δηλώσεις μοιράστηκαν στις πόλεις για δημόσια επίδειξη. Απεγνωσμένες εποχές, απεγνωσμένοι άνθρωποι, απεγνωσμένα μέτρα.

Μέχρι τις 30 Απριλίου του 311 – ημερομηνία που εκδόθηκε από τον Γαλέριο το διάταγμα ανοχής –, οι χριστιανοί είχαν αντιμετωπίσει επιτυχώς τρία μεγάλα κύματα επίθεσης: (α) την ασταθή και αναποφάσιστη πολιτική των αυτοκρατόρων από τον Νέρωνα μέχρι τον Μάρκο Αυρήλιο, (β) τις ιδεολογικές και φιλοσοφικές επιθέσεις, που γίνονταν με υποστήριξη αυτοκρατορική, και (γ) τους αμείλικτους διωγμούς του τρίτου αιώνα που έληξαν το 311. Ο παγανισμός ψυχορραγούσε. Το σχέδιο του Μαξιμίνου να «αναμορφώσει» τους χριστιανούς στη θρησκεία των προγόνων τους είχε αποτύχει.     

ΤΟ ΠΑΡΟΝ ΑΡΘΡΟ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΠΟΡΦΥΡΙΟΥ «ΚΑΤΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ», ΕΚΔΟΣΕΙΣ «ΘΥΡΑΘΕΝ», 2000

ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ

Ο Πορφύριος ήταν νεοπλατωνικός φιλόσοφος από την Τύρο της Φοινίκης, με σημαντική προσφορά στον τομέα της λογικής. Επιμελήθηκε και εξέδωσε τις Εννεάδες του Πλωτίνου, ο οποίος υπήρξε διδάσκαλός του.

Γέννηση: 233 μ.Χ., Τύρος, Λίβανος

Απεβίωσε: 305 μ.Χ., Ρώμη, Ιταλία

Πλήρες όνομα: Malchus

Γονείς: Μάλχος

Επιρροές: Πλάτων, Αριστοτέλης, Πλωτίνος